جنگ تعرفه‌ای ترامپ و ۹ فرصت اقتصادی ـ سیاسی برای ایران

سیاست تعرفه‌ای تهاجمی ترامپ در سال 2025 که شامل اعمال تعرفه پایه 10% بر کلیه واردات و تعرفه‌های سنگین‌تر (تا 50%) بر 57 کشور دارای مازاد تجاری با آمریکا است، بزرگ‌ترین بازگشت به حمایت‌گرایی اقتصادی در عصر پساجنگ جهانی دوم محسوب می‌شود. این سیاست‌ها نه‌تنها ساختار تجارت جهانی را تحت تأثیر قرار داده‌اند، بلکه پیامدهای گسترده‌ای برای روابط آمریکا با متحدان و رقبا، و همچنین فرصت‌ها و تهدیدهایی مهم برای ایران به‌همراه دارند.

اهداف ترامپ و چشم‌انداز مورد نظر برای آینده آمریکا

بازگشت تولید به داخل (Onshoring) از طریق افزایش هزینه واردات و تشویق شرکت‌های آمریکایی به بازگرداندن خطوط تولید.

کاهش کسری تجاری آمریکا، به‌ویژه با چین، اتحادیه اروپا و مکزیک.

استفاده از تعرفه به‌عنوان ابزار چانه‌زنی برای امتیازگیری در مذاکرات تجاری.

مهار قدرت چین و آغاز «جداسازی اقتصادی (Decoupling)» دو اقتصاد بزرگ جهان.

افزایش درآمد دولت فدرال با مالیات‌های وارداتی در مواجهه با کسری بودجه 1.6 تریلیون دلاری آمریکا.

متوسط تعرفه مؤثر آمریکا از 2.5% به بیش از 22% رسیده است (بالاترین سطح در یک قرن گذشته).

پیامدهای جهانی: تضعیف نظم تجاری، شکاف در ائتلاف‌های غربی، و بلوک‌بندی‌های جدید:

• رابطه آمریکا با متحدان سنتی (اروپا، ژاپن، کانادا) تضعیف شده است و نشانه‌هایی از «فروپاشی اجماع غربی» نمایان شده است.
• اتحادیه اروپا و بریتانیا از سیاست‌های تجاری ترامپ انتقاد کرده‌اند و به‌سمت استقلال راهبردی اقتصادی و حتی مالی پیش می‌روند.
• چین و روسیه در برابر فشارهای آمریکا همگراتر شده‌اند و به‌دنبال تقویت نظام‌های مالی و تجاری موازی با غرب هستند.
• کشورهای عربی و نفتی منطقه، هرچند هدف تعرفه نبودند، اما از طریق سقوط قیمت نفت و تزلزل بازار انرژی تحت فشار اقتصادی قرار گرفته‌اند.
• نظم جهانی مبتنی بر WTO تضعیف شده است و حجم تجارت تحت قواعد چندجانبه از 80% به 74% کاهش یافته است.

فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌ِروی جمهوری اسلامی ایران:

توصیه‌های سیاستی برای ایران:

1. دیپلماسی فعال منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای:

• تقویت روابط با چین، هند، روسیه، و کشورهای بریکس.
• استفاده از فضای بی‌اعتمادی جهانی به آمریکا برای بازتعریف نقش ایران.

2. تقویت مسیرهای جایگزین پرداخت و کاهش وابستگی به دلار:

• مشارکت در طرح‌های تسویه با ارزهای غیردلاری (یوان، روبل).
• عضویت فعال در ابتکارات پرداختی بریکس یا CIPS.

3. تنوع‌بخشی به شرکای اقتصادی:

• استفاده از فرصت فشار بر شرکت‌های غربی برای جذب سرمایه‌گذاری شرقی.
• حضور در زنجیره تأمین آسیایی (در قالب کمربند و راه، اوراسیا و پروژه‌های کریدوری).

4. پیگیری دیپلماسی گفتمانی در سازمان‌های بین‌المللی:

• استفاده از فضای انتقادی علیه یکجانبه‌گرایی برای مشروع‌سازی مواضع ایران.

5. هشیاری نسبت به تهدیدهای بالقوه:

• پایش تحرکات احتمالی اسرائیل یا اقدامات بی‌ثبات‌ساز نیابتی.
• سناریو‌نویسی برای بازگشت احتمالی تمرکز آمریکا به خاورمیانه.

جنگ تعرفه‌ای 2025 ترامپ اگرچه برای جهان چالشی عظیم است، اما برای ایران فرصت بی‌سابقه‌ای برای بازتعریف نقش بین‌المللی، تنوع‌بخشی روابط، و مقاوم‌سازی اقتصاد در برابر شوک‌های خارجی فراهم می‌آورد. به‌شرطی که سیاست خارجی، اقتصادی و امنیتی کشور هماهنگ و مبتنی بر آینده‌نگری عمل کند، ایران می‌تواند از درون بحران نظم جهانی، به‌سوی تثبیت موقعیت راهبردی خود گام بردارد.