وحدت اسلامی یا ناتوی عربی؟

حمله اخیر رژیم صهیونی به قطر و ترور رهبران حماس، بار دیگر موضوع امنیت جمعی در جهان اسلام را به کانون توجهات تبدیل کرده است. در این راستا، مصر با احیای طرح تشکیل نیروی واکنش سریع عربی مشابه ناتو، تلاش دارد نقش رهبری خود در معادلات امنیتی منطقه را تثبیت کند. این ابتکار که نخستین بار ۹ سال پیش مطرح شد، اکنون با مشارکت احتمالی ۲۰ هزار نظامی مصری و فرماندهی یک ژنرال مصری در دستور کار قرار گرفته است و عربستان سعودی به عنوان شریک اصلی و کشورهایی مانند مراکش و الجزایر به عنوان شرکای بالقوه در نظر گرفته شده‌اند.

پایگاه بصیرت / مصطفی علیجان زاده

از منظر ژئوپلیتیک، این طرح نشان‌دهنده تحولی مهم در درک کشورهای عربی از تهدیدات منطقه‌ای است. شکست مکانیزم‌های امنیتی موجود در جلوگیری از تجاوزات رژیم صهیونی، به ویژه در غزه و اخیراً در قطر، ضرورت ایجاد ساختارهای دفاعی کارآمدتر را آشکار ساخته است. همان‌گونه که محمد السودانی اشاره کرده، تجاوزهای رژیم صهیونی تنها به قطر محدود نخواهد شد و این هشداری برای تمام کشورهای منطقه است.

با این حال، چالش‌های پیش روی این طرح بسیار عمیق است. نخستین مانع، مسئله زمان‌بندی مداخله و سازوکار فعال‌سازی نیرو است که خود نیازمند توافق سیاسی بی‌سابقه‌ای میان کشورهای عربی با منافع گاه متضاد است.

روزنامه «جروزالم‌پست» معتقد است مصر از طریق این ابتکار در پی تقویت جایگاه رهبری خود در امنیت جمعی عربی است. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد تنش‌های پنهان با عربستان سعودی به عنوان رقیب سنتی در رهبری جهان عرب شود.

مسئله کلیدی دیگر، جایگاه این نیروی مشترک در تقابل با مفهوم وحدت اسلامی است. آیا این طرح صرفاً یک پیمان امنیتی عربی خواهد بود یا می‌تواند به کریدوری برای همکاری‌های گسترده‌تر اسلامی تبدیل شود؟ پاسخ به این سؤال تا حد زیادی به نحوه تعامل کشورهای غیرعربی اسلامی مانند ایران، ترکیه و پاکستان با این پیمان بستگی دارد.

در نهایت، موفقیت این طرح نه تنها به حل چالش‌های فنی مانند ساختار نیرو و سازوکار عملیاتی وابسته است، بلکه به غلبه بر اختلافات سیاسی تاریخی میان کشورهای اسلامی نیز بستگی دارد. کشورهای عربی و اسلامی در مقابل تجاوزات آمریکا و رژیم صهیونی به کشورهای مسلمان، به ویژه تهاجم وحشیانه به غزه، با سکوت و بی‌عملی خود موجب جسورتر شدن رژیم صهیونی و در نهایت حمله به قطر به عنوان میزبان گفتگوهای طرف فلسطینی و صهیونی شده‌اند. لذا اگر اقدامی اساسی و بازدارنده توسط کشورهای اسلامی در برابر این تعرضات صورت نگیرد، سایر کشورهای منطقه نیز باید مهیای تجاوز رژیم صهیونی به سرزمین خود باشند.جهان اسلام در تقاطع راهی تاریخی قرار دارد: حرکت به سمت همگرایی امنیتی واقعی یا ادامه پراکندگی و آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات خارجی. نتیجه این مسیر نه تنها بر آینده منطقه، بلکه بر تراز قدرت در غرب آسیا تأثیر تعیین‌کننده‌ای خواهد داشت.