پرنده‌های مرگبار

در دل سال‌های پرتلاطم دفاع مقدس، جایی که سایه تهدید‌های خارجی بر آسمان ایران سنگینی می‌کرد، پروژه‌ای سری در یکی از پایگاه‌های دورافتاده کلید خورد. این ابتکار که در ضرورت‌های بومی ریشه داشت، ضمن تبدیل شدن به یک ابزار دفاعی، بعد‌ها به نمادی از خودکفایی نظامی ایران بدل شد؛ اما داستان واقعی این پرنده‌های مکانیکی، از نخستین پرواز‌های آزمایشی‌شان در برابر وحشت داعش در سوریه آغاز می‌شود؛ داستانی از شک و تردید تا پیروزی قاطع، که کمتر روایت شده است.
وقتی گروه تروریستی داعش در اواسط دهه ۲۰۱۰ میلادی، با سرعت وحشتناکی در سوریه و عراق گسترش یافت، نیرو‌های جبهه مقاومت با کمبود‌های عدیده‌ای روبه‌رو بودند. خطوط مقدم پر از تله‌های نامرئی و حملات غافلگیرکننده بود. در این میان، ایران به منزله ستون فقرات محور مقاومت، به سمت فناوری‌های داخلی روی آورد. پهپاد‌های ساخته‌شده در کارگاه‌های سپاه، که تا پیش از آن عمدتاً برای شناسایی و عکاسی استفاده می‌شدند، حالا باید به میدان جنگ واقعی قدم می‌گذاشتند. این ورود، نه یک جهش ناگهانی، بلکه نتیجه سال‌ها تحقیق مخفیانه بود که از دوران جنگ ایران و عراق الهام گرفته بود.
«شهید سردار امیرعلی حاجی‌زاده» فرمانده نیروی هوافضای سپاه، که خود در خط مقدم توسعه این فناوری‌ها ایستاده بود، بعد‌ها در مصاحبه‌ای صریح به چالش‌های اولیه اشاره کرد. او می‌گفت: «پیش از رویارویی با داعش، کاربرد رزمی پهپاد‌ها را جدی نمی‌گرفتند. عملیات اطلاعاتی و نظارت هوایی را می‌پذیرفتند، اما ایده حمله مستقیم با این ماشین‌های کوچک، برای بسیاری غیرقابل باور بود. حتی حاج قاسم سلیمانی، استراتژیست بزرگ جبهه مقاومت، در ابتدا مردد بود. شهید سلیمانی نگران بود که این ابزار‌ها در گرمای نبرد، به جای کمک، دردسر بسازند‌ـ از سقوط ناگهانی تا هک شدن توسط دشمن.» سردار حاجی‌زاده تأکید می‌کرد: «اگر ما ریسک را نپذیرفته و پا به میدان نمی‌گذاشتیم، این فناوری هرگز به بلوغ نمی‌رسید. اما با پیشرفت‌های پی‌درپی در سوریه، پهپاد‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از استراتژی جنگ با داعش شدند.» این روایت، بر اساس خاطرات سردار حاجی‌زاده، نشان‌دهنده عمق تردید‌های اولیه است؛ جایی که تیم‌های فنی سپاه، شبانه‌روز در پایگاه‌های موقت سوریه، پهپاد‌ها را آزمایش می‌کردند تا اعتماد فرماندهان را جلب کنند.
این مسیر پرپیچ‌وخم آسان نبود. کارشناسان نظامی سپاه، با تجهیزات محدود و تحت فشار مداوم، بار‌ها شکست خوردند. پهپاد‌های اولیه، با برد کوتاه و دقت پایین، در پرواز‌های آزمایشی سقوط می‌کردند؛ اما اصرار تیم‌های عملیاتی، که اغلب از مهندسان جوان و خلبانان با تجربه جنگ تشکیل شده بودند، بالاخره ثمره داد. نخستین مأموریت‌های رزمی، در حاشیه شهر‌های شرقی سوریه، جایی که داعش پایگاه‌های مخفی‌اش را پنهان کرده بود، اجرا شد. این عملیات‌ها، نه تنها مواضع دشمن را شناسایی کردند، بلکه با حملات دقیق، انبار‌های تسلیحاتی را به آتش کشیدند. «سرهنگ پاسدار ایمان تاجیک» یکی از فرماندهان کلیدی پهپادی سپاه، که سال‌ها در خط مقدم این فناوری‌ها ایستاده، می‌گوید: «سردار سلیمانی با بصیرت راهبردی‌اش، حکمی قاطع صادر کرد: هیچ عملیات ضدداعش، حتی در مقیاس کوچک مثل یک تیم یا دسته، بدون پوشش پهپادی پیش نرود. این حکم، اعتماد کامل به قابلیت‌های ما را نشان می‌داد و پهپاد را به ستون اصلی ساختار جنگی مقاومت تبدیل کرد.» سرهنگ تاجیک، که بعد‌ها در نقش‌های اطلاع‌رسانی سپاه نیز فعال بود، این تصمیم را نقطه‌ای می‌داند که ورق نبرد را برگرداند.
تأثیر پهپاد‌های ایرانی بر میدان جنگ، فراتر از آمار بود. این پرنده‌ها با دوربین‌های پیشرفته برای تصویربرداری زنده، سیستم‌های رهگیری حرارتی و حتی قابلیت حمل مهمات نقطه‌ای، گره‌های کور عملیات را گشودند. در یکی از نخستین حملات موفق، که در سال ۲۰۱۷ گزارش شد، پهپاد‌های سپاه کاروان زرهی داعش را در نزدیکی مرز عراق‌ـ سوریه هدف قرار دادند. خودرو‌های انتحاری، که برای حمله به پایگاه‌های ارتش سوریه آماده می‌شدند، قبل از رسیدن منهدم شدند. انبار‌های مهمات در عمق بیابان‌های سوریه، با دقت جراحی نابود شدند و مراکز تجمع تروریست‌ها، زیر آتش دقیق پراکنده شدند. این موفقیت‌ها با افزایش تلفات دشمن، روحیه نیرو‌های مقاومت را دوچندادن می‌کرد. طبق گزارش‌های رسانه‌ای ایرانی، پهپاد‌هایی مانند شاهد‌ـ۱۲۹، که حشدالشعبی نیز از آن استفاده می‌کرد، صد‌ها هدف داعشی را از پا درآوردند. پهپادها، با پرواز‌های طولانی و بی‌صدا، امکان نظارت ۲۴ساعته را فراهم آورده و حملات غافلگیرکننده داعش را خنثی کردند.
این تجربه فقط فنی نبود؛ استراتژیک هم بود. ورود پهپاد‌های سپاه به سوریه، توان عملیاتی جبهه مقاومت را چند برابر کرد. از یک‌سو، وابستگی به تسلیحات خارجی را کاهش داد و از سوی دیگر، الگویی برای میدان‌های دیگر شد. امروز، در درگیری‌های یمن، لبنان یا حتی مرز‌های غربی ایران، سایه پهپاد‌های بومی دیده می‌شود. ایران، که زمانی واردکننده فناوری بود، حالا صادرکننده و پیشرو در منطقه است؛ کشوری که پهپادهایش، از مدل‌های انتحاری تا شناسایی، در رده‌های برتر جهانی قرار گرفته‌اند. شهید حاجی‌زاده همیشه این دستاورد را به تصمیم شجاعانه رهبر معظم انقلاب نسبت می‌داد.