ارزیابى تحلیلى دیدگاه‌هاى امام خمینى(ره) درباره اتحاد مسلمین منادى وحدت در جهان اسلام
اتحاد جهان اسلام از دیدگاه امام خمینی(ره)
على افلا‌کی ـ کارشناس علوم سیاسى
اشاره:
قدرتمند شدن جامعه اسلامى وجهان اسلام یکى از آرمان‌هاى اساسى است که در اندیشه سیاسى امام خمینی(ره) وجود دارد. در همین راستا وجود وحدت و اتحاد و صفوف داخلى مسلمانان از نظر ایشان یکى از مهمترین عوامل قدرت بویژه در مبارزه بادشمن جهانى به شمار مى‌آید. بر این اساس امام خمینی(ره) به‌عنوان یکى از منادیان بزرگ وحدت در جهان اسلام شناخته مىشود و در بیانات ، مکتوبات و دیدگاه‌هاى فقهى و سیره عملى خود برضرورت اتحاد ملل وطوایف مسلمانان و جلوگیرى از تفرقه در صفوف امت اسلامى تاکید فراوانى دارند.آنچه که قصد داریم در اینجا به آن بپردازیم پاسخ به این مسئله است که از دیدگاه ایشان چه راهبردها و راهکارهاى عملى و نظرى براى تحقق و دستیابى به وحدت وجود دارد؟
الف) تشکیل حکومت اسلامى
بنیانگذار کبیر جمهورى اسلامى از اولین روزهایى که قدم در عرصه حیات اجتماعى گذاشت با بهره‌گیرى از تجارب گذشتگان ودرک علل و عوامل شکست وانحراف نهضت‌هاى اسلامى خصوصا درسده اخیر به این نتیجه رسیده بود که پرداختن به شاخه‌ها و عناصر فرعى فساد نه تنها متضاد با منافع ظالمین و حکومت‌هاى ستمگر نیست بلکه بعضا و حتى در بیشتر موارد خود آنها به این مخالفتها دامن زده و خوشحال خواهند شد که افکار عمومى رااز خود منصرف و معطوف به مسائل جنبى وحاشیه‌اى کنند. لذا امام از روز اول خواستار براندازى رژیم سلطنتى شد واز اینکه علما و روحانیون تلاش خود را معطوف به اصلاح بنیادین جامعه نمى‌کنند اظهار شکوه مى‌کند .(1)
به این ترتیب است که ایشان به صراحت الگو وتئورى تشکیل حکومت اسلامى را ارائه وآن را به منصه ظهور مى‌رساند . در قسمتى از کتاب ولایت فقیه که در سال 1348 با گردآورى تقریرات درس خارج ایشان تهیه شده است امام با اشاره به تجزیه وطن اسلام توسط استعمارگران و حکام مستبدو جاه طلب بویژه پس از جنگ جهانى اول وایجاد قلمروهاى کوچک وگماشتن یک مامور یا دسته‌اى از مامورین وعمال استعمار دراین سرزمین مى‌فرمایند:
«ما براى اینکه وحدت امت اسلام را تامین کنیم براى اینکه وطن اسلام را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولت‌‌ها دست‌نشانده آنها خارج و آ‌زاد کنیم راهى نداریم جز آنکه تشکیل حکومت بدهیم . چون به منظور تحقق وحدت و آزادى ملت‌هاى مسلمان بایستى حکومت‌هاى ظالم و دست نشانده را سرنگون کنیم و پس از آن چنان که حضرت زهرا(س) درخطبه خود مى‌فرماید که امامت براى حفظ نظام وتبدیل افتراق مسلمین به اتحاد است.»(2)
طرح چنین آرمان‌هایى از سوى حضرت امام (ره) همواره با مخالفت برخى ازافراد از جمله بعضى از متدینین مواجه بوده است که گمان مى‌کردند چون ما قدرت حاکم کردن اسلام وعدالت را در جهان نداریم پس وظیفه‌اى هم برعهده نداریم . اما امام خمینی(ره) به چنین شبهاتى پاسخ داده و مى‌فرمودند:
« تاخیر در رسیدن به همه اهداف دلیل نمى‌شود که ما از اصول خود عدول کنیم. همه ما مامور به اداى تکلیف و وظیفه‌ایم نه مامور به نتیجه اگر همه انبیا ومعصومین در زمان و مکان خود مکلف به نتیجه بودند هرگز نمى‌بایست از فضاى بیش از توانایى عمل خود فراتر بروند وسخن بگویند وازاهداف کلى و بلند مدتى که هرگز در حیات ظاهرى آنان جامه عمل نپوشیده است ذکر به میان آورند.»3)
البته بایداین نکته راهم اضافه نمود که تشکیل حکومت اسلامى و تاسیس نظام جمهورى اسلامى ایران در سیره عملى و نظرى امام مقدمه‌اى است وایشان با طرح استراتژى صدور انقلاب اسلامى که در راستاى بیدارى ملت‌هاى مسلمان شکل مى‌گیرد سعى دارند تا در بلند مدت به تشکیل یک دولت بزرگ اسلامى با نقش آفرینى ملت‌هاى مسلمانان دست زنند که گفته‌هاى ایشان بعداز پیروزى انقلاب همگى شاهدى براین مدعاست . در واقع پى‌ریزى حکومت اسلامى نمادى براى وحدت است که در همه جاى دنیا توسط مسلمانان قابل الگوبردارى است.
ب) خداخواهى و اسلام
یکى از وجوه مشخصه امام دورى از امورى بودکه باعث ایجاد تفرقه در میان جامعه مى‌شد . امام در عین حالى که حاضر نبودند از هیچ یک از اصول عقیدتى خود دست بردارد یا در مورد آنها مصالحه کنند ولى از حرکاتى که فایده‌اى جز تفرقه در صفوف مسلمین ندارد به شدت پرهیز مى‌کردند. ایشان پیرامون ضرورت وحدت مذهبى این چنین مى‌گوید:
«آقایان سعى کنید در دانشگاه پرچم اسلام را بالا ببرید ،تبلیغات مذهبى بکنید ،مسجد بسازید ،اجتماعا نماز بخوانید،تظاهر به نماز خواندن بکنید .. وحدت مذهبى لازم است وحدت مذهبى است که این اجتماع عظیم وفشرده راایجاد مى‌کند اگر علاقه به استقبال ایران دارید وحدت مذهبى داشته باشید .»(4)
رهبر فقید انقلاب اسلامى همبستگى تحت بیرق اسلام را مورد توجه جدى قرار مى‌دهد سعى مى‌کند با تمسک به مشترکات و دورى از مسائل تفرقه برانگیز وتوجه دادن انسان‌ها به نقطه الهى ازایجاد تفرقه و اختلاف ممانعت کند. از دیدگاه امام راحل توجه به معنویت عامل حفظ وحدت است و در صورتى که گروه‌هاى مختلف جامعه اعم از شیعه و سنی، دانشجو وطلبه، نظامیان و... از یاد خداوند و معنویت لازم غافل شوند موجبات سستى و تزلزل و ازمیان رفتن همبستگى و همدلى فراهم خواهد شد.
به‌طور مثال در بحث شیعه وسنى که جزء مسائل حساسیت‌برانگیز ومهم محسوب مىشود امام از زمان پیروزى انقلاب تا پایان عمر مبارکشان بر نزدیکى و تقریب هر چه بیشتر این دو گروه پا فشارى مى‌کردند وسعى داشتند با جدیتى که پیرامون این موضوع در داخل کشور نشان مى‌دهند آن را به عرصه‌هاى خارجى و در روابط میان کشورهاى مسلمان نیز تسرى دهند.( کشورهاى شیعه و سنى )
به‌طور مثال ایشان مسلمانان شیعه را با مسلمانان اهل تسنن یکى مى‌دانند وتصریح مى‌کنندکه این دوگروه با هم یکسان هستند. در کنار این مسئله اشاره مى‌کنند که« اگر کسى کلامى بگوید که باعث تفرقه میان مسلمانان شود بدانید که یا جاهل است یا از کسانى است که مى‌خواهد بین مسلمانان اختلاف بیندازد. درواقع قضیه شیعه وسنى درکار نیست ما همه با هم برادر هستیم .»(5)
اما در اینجا ذکر یک مطلب نیز بسیار ضرورى است . امام خمینی(ره) هم چنان که در تقریب بین مذاهب میان مسلمین تاکید داشتند اما به عنوان یک مرجع بزرگ شیعه به هیچ وجهه از دفاع از عقیده حق خود دست برنداشتند . به‌طور مثال کتاب کشف‌الاسرار ( که البته در دوران جوانى امام به رشته تحریر درآمده است ) شاهدى بر این مدعاست. ایشان در آن کتاب در پاسخ به اتهامات نویسنده منحرف «اسرار هزار ساله» به شدت از اهل بیت عصمت وطهارت دفاع نموده و به کسانى که حقوق آنها را غصب نمودند مى‌تازد و یا در مقدمه وصیتنامه سیاسى الهى خود با استناد به حدیث متواتر ثقلین دفاع از حقانیت شیعه را به اوج مى‌رسانند ولى با این همه هرگز حاضر نمى‌شود در مراسمى که عده‌اى به اسم حمایت از اهل بیت در آن شرکت مى‌کنند و به آن عیدالزهرا مى‌گویند شرکت کنند و تا به حال از یاران وهمراهان امام به حضور ایشان در این مراسم که تفرقه میان مسلمین را به دنبال دارد گواهى نداده است. همچنین مخالفت ایشان با خلفاى پس از پیامبر مانع از بیان جنبه‌هاى مثبت آنان نیست و شواهدى وجود دارد که امام به بیان نقاط ارزشمند ومثبت فعالیت‌هاى آنان نیز پرداخته است .»(6)
درعین حال و با تاکید برعقاید وپافشارى بر یکسرى اصول همان طور که در بالا نیز گفته شد بنیانگذار جمهورى اسلامى با هرگونه سخن وعملکردى که باعث ایجاد تفرقه میان صفوف متحد مسلمین شود مخالف بودند تا جایى که در جایى مى‌فرمایند :
« امروز سرخلافت امیرالمومنین اختلاف کردن خیانت به اسلام است .»( 7)
به این ترتیب است که جلو هرگونه تفرقه افکنى را سد مى‌کنند و مصلحت اتحاد واتفاق مسلمین را بر سایر مصلحت‌ها حتى به قیمت تعطیل شدن بعضى احکام شرعى شیعه مقدم مى‌‌شمرند.
ج) هدف و مقصد واحد
داشتن یک هدف و مقصد واحد در حرکت عمومى جامعه از جمله ابزارهاى عملى است که سیر تکوینى و تکاملى وحدت را سرعت مى‌بخشد . در همین راستا حضرت امام (ره) در دوران بعد از پیروزى انقلاب هدف ومقصدى واحد را با توجه به مقتضیات زمان ترسیم مى‌کردند که براى نیل و دستیابى به آن باید وحدت کلمه و عقیده تحقق یابد. در واقع با توجه به شرایط و وضع جامعه یکسرى از این اصول متغیر و برخى دیگر ثابت بودند . از جمله آنها آزادى کشور از دست فساد و دیکتاتورى (قبل از پیروزى انقلاب)، برقرارى حکومت عدل الهى ، دفع دشمنان احتمالی، مقابله با دشمنان انسانیت، برپایى و زنده نگه داشتن اسلام وانقلاب وتامین استقلال ، آزادى و برقرارى جمهورى اسلامى و ... مى‌باشد که جزء مولفه‌هایى است که امام در شرایط گوناگون به عنوان هدف ومقصد معرفى مى‌کنند و به عموم جامعه سفارش و توصیه مى‌کنند تا درراستاى آن حرکت کنند. در واقع این راهکار موثرى است که امام راحل (ره)هوشمندانه آن را به کار مى‌گیرد و سعى مى‌کند در کل مجموعه کشور با استفاده از آن اختلاف سلایق، نظرها و عقاید را در یک جریان واحد جارى سازد.
به‌طور مثال امام در جایى قیام و مبارزه و حرکت براى جلوگیرى از ظلم و ستم را جزء اهداف وعوامل ایجاد کننده وحدت مى‌شمارند وانقلاب ایران را شاهدى بر این مسئله مى‌دانند. در واقع این یک خطابى است که به مردم داخل کشور صورت مى‌گیرد ولى مقصود کشورهاى مسلمان وتک تک افراد حاضر در ملل گوناگون اسلامى نیز مى‌باشد :
«همین قیام‌ها بود که امروز بینید در یک مجلس گروه‌هاى مختلف مجتمع مى‌شوند با مقصد واحد همین قیام‌ها بودکه ما بین دانشگاه و مدارس قدیمى ما را جوش داد و ما بین قشرهاى مختلف را جوش داد به طورى که همه باحال وحدت و با وحدت اراده با وحدت مقصد این راه را طى کردند و تا آنجا رساندند و به این نحو که ملت ما در آن زنده است و راه خودش را یافته است این راه را هم طى خواهد کرد و نهضت را به ثمرهاى انسانى - اسلامى خواهد رساند.»(8)
د )مراسم‌ها و شعائر مذهبی
حضرت امام به‌عنوان منادى وحدت در جهان علاوه بررهبرى انقلاب اسلامى درایران ابتکارات عملی(چه در بعد داخلى و چه در عرصه خارجی) به کار گرفتند که همگى به نوعى نماد وحدت و همبستگى مسلمانان محسوب مىشود. در واقع برگزارى مراسم‌ها و زنده نگه داشتن برخى شعائر مذهبى فراموش شده از جمله ابزارها و روشهایى است که رهبر فقید انقلاب اسلامى با تمسک به آن زمینه را براى تقویت و نزدیکى مسلمانان با یکدیگر فراهم مى‌کردند. این مقوله صورت‌ها و جلوه‌هاى متفاوتى دارد که مهمترین آنها به ترتیب زیر است :
1 - اعلام روز جهانى قدس
امام خمینی(ره) باتعیین آخرین جمعه ماه مبارک رمضان به‌عنوان روز جهانى قدس که بین همه مسلمانان مشترک است وهیچ رنگ و بوى نژادى و ناسیونالیستى هم ندارد و مورد پذیرش هر انسان مسلمانى است نقطه عطفى در اتحاد میان مسلمانان جهان ایجاد کردندو باعث اتحاد همه مسلمین جهان شدند که هر روز و هر سال بر عظمت و ابهت این روز افزوده مىشود. درواقع این شیوه ممتاز در سیره حضرت امام به خوبى مشهود است که براى تحقق آرمان وحدت خویش ازامکانات موجود بهره مى‌جست و حتى امکانات جدیدى فراهم مى‌نمود. یکى ازآن امکانات جدید مسئله فلسطین و اشغال آن توسط رژیم اشغالگر قدس یعنى اسرائیل بود که ایده تشکیل « اسرائیل بزرگ یعنى از نیل تا فرات» را در سر داشت و براى تحقق این ایده خود به کشورهاى اسلامى تجاوز مى‌نمود و مسلمانان ساکن این سرزمین را کشتار مى‌نمود یا از خانه وکاشانه خود آواره مى‌کرد . این حرکت یعنى اعلام آخرین جمعه ماه رمضان به‌عنوان روز جهانى قدس هم مى‌توانست در مقابل خوى تجاوزگرى و خونخوارى رژیم قدس ایستادگى کند وهم محورى مى‌شد که طى آن هم مسلمانان در یک روز بر علیه اسرائیل به حرکت و خروش درآیند:
(روز قدس روز اسلام است. روز قدس روزى است که اسلام را باید احیا کرد و احیا بکنیم و قوانین اسلام در ممالک اسلامى اجرا بشود . روز قدس روزى است که باید به همه ابرقدرت‌ها هشدار بدهیم که اسلام دیگرتحت سیطره به واسط عمال خبیث شما نخواهد بود .()9)
2 - احیاى حج ابراهیمى
حج این میعادگاه بزرگ اسلام و مرکز همایش قدرت جهان اسلام که باید عاملى در جهت وحدت امت اسلام باشد به وسیله علماى دربارها و ناآگاهان حاکم بر ملل اسلامى از مسیر اصلى خود منحرف شده و فقط به یک آیین خشک و بى‌روحى تبدیل گشته بود. امام خمینی(ره) با احیاى حج واعلام برائت از مشرکین در این اجتماع بزرگ اسلامى همه مسلمانان را در مقابل سردمداران کفر متحد ساخته و باعث ایجاد هماهنگى میان مسلمانان شدند . این آیین عبادى سیاسى گرچه با مشکلاتى مواجه شده ولى تاثیر خود را گذاشته است و اگر چه امروز دولت عربستان سعودى مانع ازبرگزارى رسمى وهمه جانبه مراسم برائت از مشرکین توسط حجاج خصوصا حجاج ایرانى مىشود ولى هر سال مسلمین سایر کشورها بدون برنامه‌ریزى قبلى و با هماهنگى با یکدیگر این مراسم را برپا مى‌دارند. در واقع حرکت موثر وعظیم امام این بود که مراسم برائت از مشرکین را که مى‌رفت به حافظه تاریک تاریخ وفراموشى ابدى سپرده شود دوباره احیا نمود تا همه حجاج از هر کشورى که باشند سیاه و سفید،آسیایی،آفریقایی، اروپایى و آمریکایی، شیعه و سنى و ... با شرکت در این مراسم گوشه کوچکى از وحدت امت اسلامى را جلوه گر سازند. و با اجتماع کنار یکدیگر از امورمسلمین دردها و آلام آنها آگاه شده و براى رسیدگى به آن دردها چاره جویى کنند وسعت ونفوذ این مراسم تا آن حد بود که دولت آمریکا به کمک آل سعود دست به کشتار عظیم سال 1366 زد و سعى کرد تا این موج کوبنده را خاموش کند ولى موفق نشد.
3 - احیاى نماز جمعه و تاکید بر زنده نگه داشتن اعیاد اسلامى
برپایى واحیاى مراسمى همچون نماز جمعه و تاکید برزنده نگه داشتن اعیاد مشترک مذهبى در میان مسلمانان از دیگر مولفه‌ها و امور مهمى بود که امام راحل در راستاى وحدت و همبستگى مسلمین آن را به کار گرفتند. ایشان با زنده نمودن نماز جمعه واقعى در جامعه اسلامى ایران قدم بزرگى در راه اتحاد مردم مسلمان ایران برداشتند که این موضوع توسط بسیارى از ملت‌هاى مسلمان دیگر به خوبى الگوبردارى شدوهمین مراسم‌ها محل مناسبى براى مقابله با دشمنان، تفرقه افکنان و مستکبرین شد. بنیانگذار جمهورى اسلامى پیرامون اهمیت این مراسم تصریح مى‌کند:
« نماز جمعه با شکوهمندى که دارد براى نهضت کوتاه عمر ما یک پشتوانه محکم و در پیشبرد انقلاب اسلامى ما عامل موثر و بزرگ است .»( 10)
و یا در جاى دیگر مى‌فرمایند :
« برپایى نماز جمعه یکى از برکات بسیار عظیم اسلام بود .)
رهبر فقید انقلاب اسلامى در مورد اعیاد و روزهاى مهم مذهبى مسلمانان نیز خاطرنشان مى‌کنند: ( یکى از روزهایى که براى وحدت مسلمین، مسلمین آگاه از سال‌هاى طولانى انتخاب کردند مسئله این است که به اعیاد از قبیل مولود رسول اکرم یا سایر موالید و سایر ایام الله مردم احترام قائل بشوند واجتماع کنند در محافل و موجب تحکیم وحدت آنها شود .()11)
در همین راستا به‌طور مثال فاصله دوازدهم تاهفدهم ربیع‌الاول هفته وحدت نامیده شد تا طى آن همه مسلمین درجشن وحدت شرکت کرده و راه نفوذ تفرقه‌افکنان را ببندند.
در اینجا ذکر یک نکته مهم نباید مورد غفلت قرار گیرد. حضرت امام (ره) علاوه بر تاکید صریح و روشنى که بر برپایى مراسم‌ها و شعائر مذهبى داشتندوسعى مى‌کردند تا نمادهاى وحدت را محکم وقاطع به نمایش بگذارند نگاه ویژه‌اى هم به حفظ حدود ، مرزها و حرمت اسلام در اقصى نقاط جهان داشتند و تلاش مى‌کردند با واکنش‌هاى به موقع توجه مسلمانان را به نقطه لازم معطوف کنند. از آن جمله مى‌توان به حرکت سلمان رشدى و حکم امام (ره) توجه کرد. هنگامى که جهان استکبار تمام توان خود را براى از بنیان کندن ریشه انقلاب و اسلام به کار گرفته بود امام راحل (ره)با حکم قتل سلمان رشدى همه اسلام را به احیاء و بیدارى دعوت نمود و تلاش کرد تا به نوعى مسلمانان را از هر طبقه و گروهى به همدلى و همبستگى بر علیه این اتفاق ناگوار دعوت کند. درواقع این یک الگو بود تا در هنگام تجاوز به حریم عقیدتى اسلام همه متحد و یک صدا بر علیه اقدام صورت گرفته قیام کنند و کمترین تواضع و نرمشى از خودش نشان ندهند. حکم صادر شده و اتفاقات سال‌هاى بعد همگى شاهدى بر این مدعاست.
د)تشکیلات مناسب
وجود یک سازمان و تشکیلات ناب و برنامه‌ریزى شده که تحت لواى آن گروهى از افراد شکل بگیرند و در راستاى یک هدف شرع و اسلامى به وحدت برسند ازجمله سازوکارهایى است که امام خمینی(ره) به‌عنوان یک روش ایجاد وحدت آن را مى‌شناسد.به‌طور مثال قبل از پیروزى انقلاب ودر بهمن ماه سال 1356 ایشان در اشاره به اعضاى اتحادیه انجمن‌هاى اسلامى دانشجویان دراروپا وکانادا تصریح مى‌کنند:
« لازم است فعالیت‌هاى اسلامى ونشریات شما در ایران خصوصا در حوزه علمیه زنده قم ودانشگاه‌هاى بیدار،نشر ومنعکس گردد تا قشر داخل و خارج به پشتیبانى هم دلگرم وبا هم همصدا شوند وبه همکارى با هم برخیزند ولازم است پایگاه‌هایى در داخل کشور به هر نحو ممکن و عملى است ایجاد شود براى فعالیت واحد. بااین کار مطمئنا تقویت روحى همگان وتضعیف وتزلزل روحى دشمن مىشود .»( 12)
در ابتدای سال 57 و در بحبوحه مبارزات انقلابی نیز امام توصیه بر ایجاد یک سازمان و نظام هماهنگ برای وحدت حرکت توده‌ها در جهت رسیدن به اهداف مشخص را تاکید می‌کند. در واقع آنچه که مدنظر امام است تشکیل یک گروه منسجم و متحد بر محوریت اسلام و محکمات دینی است که یکی از اهداف مهم آن قیام بر علیه ظلم و مبارزه با دشمنان اسلام است. شایان ذکر است بعد از پیروزی انقلاب و شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی حضرت امام نگاه خود را از سطح داخلی به عرصه بین‌الملل گسترش داده و پروژه تشکیل حزب مستضعفین را به همه مردم مسلمان جهان ارائه می‌کنند. ایشان در همین راستا تاکید می‌کنند:
(و من امیدوارم که ما بتوانیم پرچم اسلام را، پرچم جمهوری اسلام را در همه جای دنیا برپا کنیم و اسلام که حق همه است از او تبعیت کنند همه از او تبعیت کنند و این نکته را باید تذکر بدهم که ما گفتیم حزبی به نام «حزب مستضعفین» در همه دنیا معنایش این نبود که حزب‌های صحیحی که در ایران هست نباشد حزب‌های منطقه‌ای علی‌حده است و حزب تمام مناطق و تمام جاها یک حزب دیگر است...)(13)
در تفسیر این کلام باید خاطرنشان کنیم که استراتژی سیاسی امام در اینجا بدین صورت است که قصد دارد با استفاده از مجموعه و تشکلی که بر محور اسلام استوار شده مسلمانان را گردهم جمع کند و آنها را برای رسیدن به اهداف عالیه اسلام بر علیه استکبار و استعمار جهانی بسیج نمایند.
در مورد تشکیلات وجود یک مجموعه مناسب بر محور مولفه‌های دینی ذکر یک نکته حائز اهمیت است و آن اینکه بعضی از افراد معتقدند که در اندیشه سیاسی امام وجود حزب و گروه‌های سیاسی به طور کلی مطرود و غیرقابل تحقق است. اما نگاهی به سیره عملی و نظری ایشان نشان می‌دهد که امام در حوزه عمومی توجه ویژه به احزاب و گروه‌های سیاسی و اجتماعی داشته‌اند و برخلاف تصور موجود آن را مصداق تفرقه و تشتت نمی‌دانستند. ایشان نسبت به اصل وجود تشکل نگرش مثبتی داشتند و استمرار امور را منوط به وجود تشکیلات منسجم می‌دانستند. اما بر این باور بودند که «تحزب» نباید منجر به بروز تفرقه در جامعه و جنگ بر سر قدرت با استفاده از روش‌های مختلف گردد. با توجه به تجربه تاریخی ملت ایران در حوزه تحزب و ایجاد تشکل‌های سیاسی امام(ره) اصرار داشتند تا این اقدام در مسیر تاریخی پیشین نیفتاده و تبدیل به عاملی در راستای تضعیف وفاق ملی نگردد. برای این منظور ایشان چندین راهنمای علمی اصلی را مدنظر داشتند که مهمترین آن به صورت تیتروار به عبارت زیر است:
1- امام خمینی(ره) با توجه به دسته‌بندی اهداف و تعیین اولویت‌ها امکان ایجاد همگرایی و وحدت بین گروه‌های مخالف سیاسی را تا آنجا که اهداف اولیه و اصلی یکسانی را دنبال نموده و در چارچوب کلان منافع کشور فعالیت می‌نمایند منتفی ندانسته و عملا خویش نیز به همین سیاق عمل می‌نمودند.
2- اصالت بخشیدن به گفتگو و روش‌های مسالمت‌آمیز حل و فصل اختلافات
3- آشنایی و تقریب هرچه بیشتر بازیگران با مفهوم مصالح ملی و روشن نمودن مقتضیات زمان و مکان برای جریان یافتن عمل سیاسی مناسب
4- توجه دادن به نقش تاریخی رهبران و متولیان امور سیاسی
5- بیان راهکارهای عملی و تلاش برای ایجاد همگرایی از ناحیه مقام رهبری جامعه اسلامی و...(14)
موارد ذکر شده در واقع همگی به عنوان ابزارهایی که تلاش می‌کند تا فعالیت‌های تشکیلاتی و وجود گروه‌های سیاسی در جامعه را در جهت مصالح دینی و انقلابی سوق دهد.
جایگاه وحدت در اندیشه فقهی امام(ره)
همان‌طوری که در سطور بالا به آن اشاره شد وحدت همه‌جانبه مسلمانان چه در بعد داخلی و چه در عرصه خارجی از جایگاه ویژه‌ای در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) برخوردار است. در کنار این مسئله زمانی که اندیشه‌های فقهی امام را مورد بازبینی و مداقه قرار می‌دهیم به این مسئله پی می‌بریم که ایشان نگاه ویژه‌ای نسبت به شکل‌گیری همبستگی و اتحاد در میان مسلمانان دارند. در واقع می‌توان نتیجه گرفت که این حرکت امام تنها به عرصه سیاست و فعالیت‌های اجتماعی‌شان محدود نشده است بلکه ایشان سعی کرده تا همان‌طور که در عرصه عمل و اندیشه سیاسی به شکل‌گیری وحدت تاکید می‌کند، در بعد فقهی نیز زمینه را جهت شکل‌گیری انسجام و اتحاد فراهم سازد و این مسئله از محکمات اندیشه امام(ره) محسوب می‌شود. به طور مثال در جایی می‌فرمایند:
«لازم است برادران ایران و شیعیان سایر کشورها از اعمال جاهلانه‌ای که موجب تفرقه صفوف مسلمین است احتراز کنند و لازم است در جماعات اهل سنت حاضر شوند و از انعقاد و تشکیل نماز جماعت در منازل و گذاشتن بلندگوهای مخالف رویه اجتناب کنند...»(15)
و یا در احکامی که امام پیرامون مناسک حج دارد چند فتوای صادر شده از سوی ایشان بسیار مهم و جالب توجه است که مهمترین آنها عبارت است از:
«در وقوفین متابعت از حکم قضات اهل سنت لازم و جری اگرچه خلاف به قطع داشته باشید...»(16) و یا اینکه در همین راستا می‌فرمایند:
«در زمانی که در مسجدالحرام و مسجدالنبی نماز جماعت منعقد شد مومنین نباید از آنجا خارج شوند و باید از جماعت تخلف نکنند و با سایر مسلمین به جماعت نماز بخوانند.»(17)
همین احکام خود شاهد صادقی بر این ادعا است که بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی ایران در نظریات و اندیشه‌های فقهی‌شان نیز به صورت اکید بر حفظ انسجام مسلمانان تاکید می‌کردند و این بیان‌کننده میزان اهمیت این مسئله است.
نتیجه‌گیری:
اندیشه وحدت امام خمینی از مهمترین و نابترین اندیشه‌های آرمانی معظم‌له محسوب می‌شود که این اندیشه نقطه عطف تاریخی در وحدت اسلامی محسوب می‌شود، آرمان وحدت امام از آنجا ناشی می‌شود که تفرقه در میان امت اسلامی نتایج ذلت‌باری به بار آورده که جبران آنها شاید هرگز امکان‌پذیر نباشد زیرا اجانب بر مسلمین سیطره یافته و جوامع اسلامی تحت سلطه استعمار فرو پاشیده‌اند، مسلمانان شخصیت و شرافت انسانی خود را از دست داده و در همه ابعاد عقب مانده‌اند بنابراین استقلال، آزادی و عظمت خود را از کف داده و به شرق و غرب وابسته شده‌اند. با توجه به این شرایط ننگین است که امام ضرورت وحدت را شدیدا لمس و احساس می‌کند و برای اصلاح جامعه بشری قیام می‌نماید تا با ایجاد همبستگی اسلامی و بالاتر از آن بین مستضعفین جهان از دخالت ابرقدرت‌ها و مستکبرین در مقدمات کشورهای اسلامی جلوگیری نموده و آنان را به سرمنزل مقصود برسانند.
امام برای عملی نمودن وحدت در عرضه جامعه اسلامی از راهکارهای مختلفی بهره می‌جوید و با توجه به ابزارهای نظری و عملی شرایط را برای همگرایی فراهم می‌کند.
نکته حائز اهمیت آن است که امام راحل در فتاوی و اندیشه فقهی خود نیز اهمیت ویژه‌ای برای امر وحدت قائل شده‌اند و سعی کرده‌اند تا با مدنظر قرار دادن آن زمینه را در کنار فضای سیاسی جهت تقریب و همبستگی فراهم کنند. در واقع می‌توانیم نتیجه بگیریم که بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران برای تحقق وحدت سیاسی در میان مسلمانان (چه در داخل و چه در خارج از کشور) یک نظام فرهنگی و فکری تازه‌ای را به وجود می‌آورد تا در پرتور آن همبستگی معنوی و فرهنگی در میان افراد متعدد و مختلف جوامع اسلامی تقویت گردد، زیرا وحدت سیاسی بدون پیش‌زمینه فکری و فرهنگی و شکل‌گیری باورهای همه شمول امکان‌پذیر نخواهد بود.
پی‌نوشتها در دفتر روزنامه موجود است.
نظرات بینندگان
آخرین مطلب
پربیننده ترین
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
