راهی طولانی برای رسیدن به ثبت نوین اسناد در ایران

در کشورما یکی از از اصلی ترین موارد اختلاف بین افراد و علت رجوع آنها به محاکم قضایی عدم ثبت توافقات است که علاوه بر ضعف اطلاعات دقیق مردم در موضوعات مربوط به ثبت به ضعف اطلاع رسانی دستگاه قضا هم بازمی گردد در حالیکه اگر مردم در معاملات وتوافق ها به این مساله مهم توجه کنند یا بسیاری از اختلاف ایجاد نخواهد شد و یا در صورت بروز اختلاف از طریق ابزارهای ثبتی بدون ارجاع به محاکم قضایی قابل حل و فصل خواهد بود.
در همین راستا لازم است اشاره شود اگر چه وظیفه قوه قضائیه رسیدگی جرائم و تعیین مجازات برای متخلفان است اما بسیاری از اسنادهم در کشور اعتبار دارد که حکم قطعی آن بدون احتیاج به نظر قاضی لازم الاجراست و برای همه مردم مساله ای پذیرفته شده می باشد.
این مساله مساله بسیار ظریفی است زیرا مردم انتظار احقاق حقوق از دست رفته خود را در بسیاری موارد از قوه قضائیه دارند در حالیکه بیش از پای گذاشتن در محاکم قضایی خود می توانستند با درک درست جایگاه اسناد معتبر در کشور در حد بسیار زیادی در مسیر جلوگیری از بروز اختلاف گام بردارند.
در این راستا قانونگذار در خصوص اسناد رسمی و سایر اسنادی که در زمره اسناد رسمی هستند همانند چک و مهریه و قبوض اقساطی و قراردادهای بانکی و اظهارنامه تملک آپارتمان و سایر موارد از طریق سازمان ثبت اقدام نمود و مردم نیز کاملا با این موارد آشنا هستند. اما با همه اهمیتی که ثبت در زندگی مردم دارد باز افراد بسیاری بخاطر اشتباهات فردی و اعتماد بی جا به متخلفان خود و دایره وسیعتر دیگران و دستگاههای قضایی و انتظامی را گرفتار معرکه ای می سازند که یقینا زیان اصلی متوجه افراد پر اشتباه و فریب خورده است .
در جامعه ما نقش و جایگاه ثبت اسناد و املاک کشور در حفظ حقوق و مالکیت مردم اجرای سیاست قضازدایی کمک به رعایت حقوق شهروندی گسترش سلامت حقوق تقویت رفاه و امنیت اجتماعی و به طورکلی حضور در عرصه های مختلف اجتماعی واقتصادی کاملا با اهمیت است . به همین منظور نخستین نمایشگاه سراسری « به سوی ثبت نوین » با حضور ادارات ثبت 30 استان کشور از ابتدای هفته جاری (20 تا 25 آبان ) در تهران برپا گردید . که همه روزه جمع کثیری از مردم و کارشناسان با حضور در سالن حجاب مرکز آفرینش های فرهنگی و هنری از نزدیک با فعالیت های ادارات ثبت و اسناد قدیمی موجود در استانها آشنا می شوند.
وقتی برای تهیه گزارش از نمایشگاه به سوی ثبت نوین رفتیم اولین چشم انداز آن دوربین های نقشه برداری قدیمی مترهای مساحی باقالب برنجی آلومینیومی گاوصندوق های قدیمی اسناد قدیمی و بعضا موریانه خورده تلفن های هندلی برای تماس با مرکز مجموعه کتاب ها و آئین هامه های قدیمی ثبت ماشین دستی و ماشین حساب و چرتکه قدیمی که از ضروریات ثبت اسناد گذشته بوده در کنار انواع خدمات دولت الکترونیک برای ثبت اسناد در دوره جدید و آینده بیش از هرچیز دیگر در غرفه های مختلف تکرار شده است .
در کنار آن ادارات ثبت استانها با معرفی عملکردهای خود مردم را با حدود و ثغور جغرافیایی نحوه صدور اسناد وعملکردهای سالهای گذشته و اخیر خود آشنا می کنند.
غرفه استان مرکزی که ماکت بیت قدیمی امام خمینی (ره ) در خمین و دست خط مبارک آن بزرگوار برای واگذاری سند خانه اجدادی خود را به نمایش گذاشته بود بسیاری از بازدیدکنندگان را به سوی خود جلب می کند.
یکی از مسئولان غرفه استان مرکزی در این باره می گوید. امام خمینی (ره ) در سال 1366 وکالتی صادر کردند که اقوام آن بزرگوار بتوانند بیت قدیمی موجود در خمین را به هرکس که می خواهند واگذار کنند که اکنون در اختیار بنیاد نشر آثار حضرت امام قرار گرفته است و آنزمان امام اجازه فروش آن را داده بودند.
وی می افزاید : ما برای جلب نظر بازدید کنندگان همچنین به صورت نمادین برای اشیا و لوازم شخصی همانند کیف دوربین تلفن همراه و....سند مالکیت صادر می کنیم تا مردم با نحوه نگارش اطلاعات در سند مالکیت آشنا شوند.
اگر چه هر استانی اسناد خاص مربوط به مناطق و اراضی خود را به نمایش گذاشته که در بسیاری از آنهادستخط شخصیت های مذهبی و رجال سیاسی عمدتا دوران صفویه و قاجاریه جلوه گر است ولی برخی از استانها بخاطر موقعیت خاص خود بیشتر مورد توجه قرار می گیرند در این باره نیز استان هرمزگان بخاطر عرضه اسناد مالکیت جزایر تنب بزرگ تنب کوچک و ابوموسی که در مالکیت ایرانی ها قرار داشت مدنظر قرار گرفته است .
در این باره نیز معاون اداره کل ثبت اسناد استان هرمزگان و مسئول غرفه استان می گوید : اسناد مالکیت این جزایر همه قدیمی است .
وی می گوید : الاذن در باره کلیت این سند ما کاری انجام نمی دهیم اما اگر قرار باشد بخشی از اراضی دریایی و خشکی به وزارتخانه نفت یا سایر وزارتخانه ها و نهادهای دولتی واگذار شود کارهای تفکیک و صدور اسناد مالکیت انجام می شود ولی آنچه که برای ما اهمیت دارد سوابق ثبتی جزایر سه گانه ایرانی در خلیج فارس است که در اداره ثبت اسناد شهرستان قشم نگهداری می شود.
یکی دیگر از مشکلات عمده مردم در محاکم قضایی مشکل اسناد مالکیت خورو می باشد که متاسفانه خود به معضلی برای دستگاه قضایی کشور تبدیل شد در حالیکه اگر مردم با نحوه تدوین سند انتقال خودرو آگاه باشند و به اشتباه پای هر دست نوشته ای را امضا نکنند بسیاری از دردسرهای موجود قابل رفع است .
یقینا یکی از محورهای فعالیت ادارات ثبت ثبت اسناد مالکیت خودرو است که اتفاقا یکی از غرفه های مخصوص سازمان مرکزی ثبت اسناد و املاک هم محسوب می شود در این باره آقای محمدعلی یادگاری مدیرکل امور اسناد و سردفتران سازمان ثبت اسناد واملاک کشور هم به گزارشگر ما می گوید : سازمان ثبت اسناد وظیفه تثبیت مالکیت وحقوق مردم را به عهده دارد و چون مردم ما اسناد خود را به طور کامل ثبت نمی کنند همین مساله باعث شده که روز به روز شاهد بروز اختلاف در میان مردم باشیم مسایل مربوط به ثبت مالکیت خودرو است .
وی می گوید : حدود 34 درصد پرونده های مطروحه در محاکم تجدید نظر مربوط به اختلافاتی ملکی است و اتومبیل هم به عنوان یک وسیله جرم زا مطرح است و چون اتومبیل جزو اموال منقول است در قوانین ما آنچنان صراحتی ندارد که برای معامله آن سند رسمی صادر شود اما چون اختلافات در این زمینه فراوان است و باعث تهدید امنیتی برای شهروندان شد. مسئولان و قانونگذاران به این نکته رسیدند که اسناد خودرو هم در دفاتر اسناد رسمی به ثبت برسد.
وی ادامه می دهد : مردم هنگام خرید خودور و ملک باید دقت کنند که سند رسمی دو طرف دارد یکی فروشنده است و دیگری خریدار. امروزه جزو وظایف سردفتران این است که آنها باید برای صدور سند احراز هویت مالکیت کنند یعنی آن کسی که می خواهد خودرو را بفروشد حتما باید مالک باشد.
وی در این زمینه هشدار می دهد که احراز مالکیت فقط با شهود نیست باید سند ارائه شود. بنابر این افراد باید توجه داشته باشند که احراز مالکیت هم از لحاظ سند و هم از لحاط فنی به تایید راهنمایی و رانندگی رسیده باشد.
وی در باره تخلفاتی که مشاورین خودرو و بنگاههای نقل و انتقال انجام می دهند هم می افزاید : متاسفانه برخی از این بنگاهها خودشان یک خودرو را چند دست رد و بدل می کنند تا اینکه در نهایت خودرو به دست فردی می رسد که قرار است سند قطعی به نام او صادر شود در حالیکه این نحوه معامله چندین مورد خطر برای فروشنده اول و خریدار نهایی در بردارد.
وی ادامه می دهد : چون در دوره اخیر پلاک خودرو به نام فرد مالک صادر می شود در چنین شرایطی اگر قبل از نقل و انتقال نهایی سند هر خطایی در این میان رخ دهد به نام فروشنده اصی ثبت می شود در این خصوص مردم باید دقت کنند تا به آسانی خودروی خود را برای فروش در اختیار بنگاهها قرار ندهند در حالیکه این خطاها در محاکم قابل اثبات نیست و مالک اصلی خودرو در هر شرایطی مجرم محسوب خواهد شد.
وی در باره نحوه نظارت بر دفاتر اسناد رسمی و سردفتران هم می گوید : نظارت بر دفاتر اسناد رسمی که وابسته به سازمان ثبت اسناد است از چند ارگان شامل بازرسی کل کشور اداره کل ثبت دفتر بازرسی و پاسخگویی به شکایات و اداره امور سردفتران کنترل می شود و مجوز فعالیت افراد خلافکار لغو خواهد شد. مدیرکل اسناد و سردفتران با اشاره به ایجاد دفاتر ویژه خودرو در ادارات ثبت سراسر کشور می گوید : این اداره که از نیمه دوم سال جاری فعالیت خود را در سراسر کشور آغاز کرده گواهی تخصصی برای مشاورین املاک وخودرو صادر می کند.
آقای حسینعلی امیری معاون قوه قضائیه ورئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در حاشیه برپایی نمایشگاه « به سوی ثبت نوین » هم در گفت و گو با گزارشگر ما می گوید : چون یکی از وظایف اصلی سازمان ثبت اسناد ثبت حقوق و مالکیت های مردم و دولت است اوراق دستگاه ثبت هم بااوراق دستگاههای دیگر بسیار متفاوت است زیرا شما درکمتر مکانی به اندازه سازمان ثبت اسناد و پرونده ای پیدا می کنید که اوراق مفیدی باشد در حالیکه در این سازمان اکثر پرونده ها و اوراق مفید است .
وی ادامه می دهد : اکنون باتوجه به شرایط وتحولات ملی و بین المللی سازمان ثبت برای حفظ دقیق و مکانیزه کردن فعالیت سازمان برای انتقال و ثبت دقیق اسناد و پرونده ها برنامه های مختلفی را برای بازسازی نیروی انسانی خود قوانین و مقررات واستفاده از ابزار و وسایل روز با هدف ارائه خدمات سریع و ارزان به مردم تدوین کرده که برپایی نمایشگاه و همایش به سوی ثبت نوین در راستای اطلاع رسانی وجود این خدمات می باشد.
وی ادامه می دهد : یکی از راهکارهایی که در نظام اداری کشور برای بهره مندی از افکار نو و جدید نخبگان وکسب نظرات مردم معمول است برپایی همایش و نمایشگاه است که دراین نمایشگاه هم فعالیت های سازمان از آغاز تاسیس تا به حال در معرض دید و قضاوت عموم مردم واهل علم و فن قرار گرفته است .
وی ادامه می دهد تاکنون فرصتی پیش نیامده بود که وظایف وعملکرد مسئولان سازمان ثبت در بوته نقد و بررسی قرار گیرد به طوری که این افراد بتوانند توانایی ها ظرفیت ها و توانمندی ها و قابلیت های خود را در منظر عمومی و در زمینه های گوناگون ثبتی عرضه نمایند.
آقای امیری تحول ونواندیشی را دو عامل مهم توسعه کشور عنوان می کند و می افزاید : به روزسازی بستر سازی و باور به کار ازجمله اموری است که در سازمان ثبت همواره مورد توجه بوده است امااگر بسترهای اجرای این کارها فراهم نباشد بهترین طرح های ارائه شده از سوی مرکز هم با شکست مواجه خواهد شد.
رئیس سازمان ثبت با تاکید بر استفاده از تجربیات گذشتگان برای برنامه ریزی حرکت صحیح آینده نیز می گوید : در این نمایشگاه 1000 سند مهم و تاریخی که امضای برخی از شخصیت های مهم تاریخی ومذهبی در آن مشاهده می شود که علاوه بر نحوه تنظیم سند سیر تحولات نگارش اسناد نیز در این نمایشگاه در معرض دید عموم گذاشته شده است . وی در باره برپایی غرفه های مشاوره ثبتی و حقوقی در این نمایشگاه هم ادامه می دهد : در این غرفه ها کلیه معاونین و مدیران کل ستادی سازمان ثبت و ادارات ثبت استانها و کارشناسان خبره ثبتی به انبوه سوالات ثبتی و حقوقی مردم پاسخ گفتند و امروز (سه شنبه ) ملاقات عمومی بنده در محل نمایشگاه برگزار می شود تا به درخواست ها و مشکلات ثبتی مردم رسیدگی شود.
رئیس سازمان ثبت اسناد با اشاره به ضرورت ایجاد طرح های مکانیزاسیون در ادارات ثبت نیز می گوید : ما در افق چشم انداز 20 ساله رسیدن به یک ثبت کاملا مکانیزه را در برنامه های خود قرار دادیم اما این کار نیازمند حمایت های مالی و معنوی گسترده است که لازم است قوه قضائیه مجلس و دولت محترم همکاری مناسبی از خود نشان دهند.
وی ادامه می دهد : خوشبختانه در سالهای اخیر قدرت بالقوه کشور برای مکانیزاسیون طرح ها در حد بسیار وسیع آشکار شده و ماهم این حرکت را شروع کردیم تا حدی که تاکنون بیش از 10 طرح مکانیزاسیون در سازمان ثبت آماده اجرا و قراردادهای آن نیز منعقد شده است .
آقای امیری ادامه می دهد. البته برخی از این طرح ها اکنون در مرحله بهره برداری است بخش دیگری هم در حال اجراست اما عمده مراکزی که اجرای طرح های مکانیزاسیون در آن بسیار ضروری است بخش های مربوط به املاک وثبت مالکیت مردم و ایجاد نظام جامع املاک در راستای جلوگیری از بروز مفاسد ثبتی است .
وی در باره اهداف نهایی این کار هم ادامه می دهد : ما می خواهیم به هیچ وجه پرونده به دست ارباب رجوع وافراد عادی نیفتد تا مورد تعرض و سواستفاده قرار گیرد. و هر قدر دسترسی افراد به اسناد کمتر شود احتمال بروز خطر و مفاسد ثبتی نیز کاهش خواهد یافت .
رئیس سازمان ثبت اسناد در باره تعداد مقالات ارسالی به همایش ثبت نوین هم می گوید : از میان 500 مقاله که به دبیرخانه همایش ارسال شده 30 مقاله برتر شناخته شده که 15 مقاله در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه هفته جاری در قالب همایش ارائه می شود و 15 مقاله هم برای آشنایی علاقمندان به ثبت و همکاران ثبتی و دستگاه قضایی منتشر خواهد شد.
اما هنوز بسیاری از مشکلات ثبتی حتی بین دولت و مردم در کشور ما وجود دارد که حل نشده است به عنوان نمونه بخاطر نبود سند آمایش سرزمینی در کشور هنوز همه اراضی ملی و دولتی سنددار نیست و به همین دلیل متخلفین کماکان به کمک افراد ذی نفوذ به این اراضی دستبرد زده و حتی به نام خود سند دریافت می کنند. آقای امیری رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در پاسخ به گزارشگر ما راجع به این ضعف اسنادی در کشور می افزاید : اکنون در کشور برای تثبیت مالکیت دولت براراضی ملی همکاریهای بین بخش مناسبی با وزارتخانه جهاد کشاورزی سازمان جنگل ها و مراتع و سایر وزارتخانه ها و سازمان وجود دارد و به همین دلیل معاونت املاک سازمان یکی از مهمترین محورهای فعالیت خود را در سال جاری تثبیت مالکیت دولتی بر اراضی دولتی قرار داده است .
وی ادامه می دهد : چون اختلاف نظر شدید است و همانگونه که اشاره کردید هنوز اسناد این اراضی صادر نشده و از طرف دیگر برخی از این اراضی مورد اختلاف متعلق به مردم هم هست باید حرکت ها بسیار سنجیده باشد و گامهای محکمی برداشت در غیر اینصورت اصل طرح دچار مشکلات فراوان خواهد شد که جمع کردن دقیق آن مشکل خواهد بود.

به هر حال اداره ثبت اداره ای است که با قدمت حدود 100 ساله در ایران و وسعت خدمات هنوز آنچنان که ضروری است ناشناخته است در حالیکه این سازمان نقشه تمام اراضی احراز هویت ملکی در سطح کشور از شهرها گرفته تا دورترین نقاط روستایی را در اختیار دارد و نام کوچکترین روستا و آبادی و نام مالکان هر قطعه اراضی مسکونی کشاورزی و... به نوعی در این ادارات به ثبت رسیده است .
برپایی چنین نمایشگاههایی باعث می شود تا مردم با کارکردهای ادارات ثبت بیشتر آشنا شوند که لازم است چنین نمایشگاههایی علاوه بر تهران برای همه استانها و شهرها هم برگزار شود.
این کار نه تنها برای مردم مفید است بلکه باعث پیشرفت و تعالی سازمانی سازمان ثبت اسناد می شود و اگر هر قدر مردم در این زمینه ها آگاهتر باشند آسایش و راحتی سازمان ثبت اسناد و املاک بیشتر فراهم خواهد شد.
لازم به یادآوری است فردا 24 آبانماه نیز « نخستین » همایش علمی و کاربردی به سوی ثبت نوین » با حضور شخصیت های سیاسی و قضایی کشور در تالار حجاب مرکز آفرینش های فرهنگی و هنری تهران برپا می شود که طی دو روز مقالات و موضوعات مختلفی از جمله ثبت در شهرهای الکترونیکی جایگاه ثبت در تجارت جهانی نمایش علمی کاربردی و روش های استفاده از امضا الکترونیکی و دیجیتال قانون و نوآوری دوبال اصلی استراتژی توسعه سازمانهای نوین ثبت بین المللی اختراعات خبرگی و نخبگی در نظام ثبتی کشور جایگاه ثبت در آیات الاحکام نقش اسناد رسمی در نظام حقوقی ایران نقش و جایگاه سازمان ثبت درقضازدایی جنبه های اقتصادی حمایت از اختراعات همگرایی سازمان ثبت با توسعه قضایی مالکیت معنوی ادبی و هنری در کشورهای اسلامی قوانین مدنی تجاری چک موجر و مستاجر و شهرداری و... به صورت سخنرانی ارائه خواهد شد.