روزنامه شرق - صفحه 550

اشاره: «کودتا در ترکیه»؛ خبری که بلافاصله در صدر اخبار جهان قرار گرفت و بسیاری را پیگیر خود کرد؛ اما در لابه‌لای انبوه خبرهایی که از آن مخابره شد، خبری از هجوم مردم به فروشگاه‌های مواد غذایی، حمله به بانک، دعوا بر سر کالاهای اساسی و... نبود کودتایی که از اولین دقایق با صدای تانک و نفربر و بالگرد آغاز شد و با غرش جنگنده اف١٦ و شکستن دیوار صوتی، تلاش می‌کرد هرچه بیشتر حس ترس را در فضای شهر چیره کند، در همان ساعت اول مردم را به خیابان‌ها کشید، لیر ترکیه سریعا حدود پنج درصد از ارزش خود را از دست داد، خبر تصرف اماکن مهم سریعا مخابره می‌شدند و بازار گمانه‌زنی‌ها داغ بود اما هرگز خبر جدی از هجوم مردم برای تأمین نیازهای زندگی مخابره نشد. تنها یک عکس با عنوان حمله مردم به دستگاه‌های خودپرداز و پمپ‌بنزین‌ها، در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد که افراد زیادی را روبه‌روی دستگاه خودپرداز نشان می‌داد اما در این عکس نیز، افرادی آرام و صبور به انتظار ایستاده‌ بودند و حسی از هجوم در آن نبود. اهمیت این مسئله شاید در کنار دیگر خبرهای کودتا نتواند چشمگیر باشد اما وقتی به صف بنزین پس از آغاز سهمیه‌بندی در شهرهای کشور خودمان بیندیشیم، وقتی به هجوم مردم برای خرید روغن و شکری که زمزمه ‌گرانی آن شنیده می‌شود و به تلاش شهروندان برای خرید چند بسته بیشتر از پودر رخت‌شویی که کمیاب شده است فکر کنیم، اهمیت آن نمایان می‌شود. در شامگاه سه‌شنبه، پنجم تیر ١٣٨٦ با اعلام آغاز سهمیه‌بندی بنزین از روز آینده، مردم یکباره به جایگاه‌های پمپ بنزین هجوم بردند و درگیری‌هایی هم ایجاد شد. این هجوم به جایگاه‌های بنزین، فقط مختص کلان‌شهر تهران نبود که بیشترین خودرو را در خود جای داده؛ بلکه در آن زمان، به گزارش فارس، اعلام خبر سهمیه‌بندی بنزین از اخبار صداوسیما، موجب هجوم مردم در سراسر کشور به جایگاه‌های عرضه سوخت شد که وقوع راه‌بندان‌های بی‌سابقه، تشکیل صف‌های طویل و تنش‌هایی در برابر پمپ‌های بنزین در شهرهای مختلف را در پی داشت. حتی جایگاه‌های شلوغ در برخی شهرها، به صحنه درگیری افراد برای دریافت زودتر سوخت تبدیل شد تا جایی که در بعضی جایگاه‌ها نیروی انتظامی مجبور به دخالت در درگیری‌ها و پایان‌دادن آن شد. دراین‌میان بازار شایعاتی درباره آتش‌زدن جایگاه‌های عرضه سوخت نیز داغ بود. این صف‌کشی‌ و هجوم به جایگاه عرضه سوخت به آغاز هدفمندی ختم نشد؛ وقتی دولت یازدهم خواست بنزین را تک‌نرخی کند و برای جلوگیری از بروز تنش و انبارکردن بنزین در خانه‌ها تصمیم خود را به صورت ناگهانی در آخرین روز آبان ٩٤ اعلام کرد، باز هم مردم زیادی به خاطر ترس از سوختن بنزین ۷۰۰تومانی خود به پمپ‌بنزین رفتند تا سهمیه ۷۰۰تومانی بنزین خود را دریافت کنند. در خرداد ٨٧ با اجرای هدفمندی یارانه‌ها و افزایش قیمت پودر رخت‌شویی، مردم به بازارها هجوم بردند و دراین‌بین برخی اصناف نیز فرصت را غنیمت شمرده و دست به احتکار زدند. در همان روزها به دنبال گرانی و کمبود پودر رخت‌شویی، قیمت قند و شکر نیز افزایش یافت و عرضه این دو قلم کالا نیز در بازار محدود شد. در پی شایعه گرانی قند و شکر، مردم تا نیمه‌شب مقابل مغازه‌های قند و شکرفروشی صف‌های طویلی تشکیل دادند تا بتوانند قند و شکر خریداری کنند. از این دست ماجراها درباره مرغ و روغن نباتی و برنج هم اتفاق افتاده‌ است و ظواهر امر نشان می‌دهد در آینده نیز اگر شرایط ایجاب کند دوباره این اتفاق‌ها تکرار خواهد شد. مسئله اینجاست که همه این اتفاقات در شرایطی رخ داده که دولتمردان و مسئولان به هر روش ممکن تلاش می‌کردند به مردم اطمینان بدهند که مشکلی بروز نخواهد کرد و به‌زودی اوضاع عادی می‌شود اما هیچ‌کدام از این تلاش‌ها نتواسته مانع این هجوم‌ها شود. علی دینی‌ترکمانی، استادیار مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی مهم‌ترین عامل بروز رفتارهایی ازاین‌دست را به توسعه اقتصادی کشورها ربط می‌دهد. او دراین‌باره به «شرق» می‌گوید مقایسه رفتار مردمان روزگار جنگ با رفتاری که امروز در جامعه می‌بینیم می‌تواند به ما بفهماند که چه چیزی باعث شده رفتار ما با رفتار شهروندان کشور همسایه این‌قدر تفاوت داشته باشد.

مقدمه: گردوغبارها که فرو بنشیند، بیشتر مردم دلخوش به اینکه از توفان جان سالم به‌در برده‌اند، به روال سابق زندگی خود بازمی‌گردند. برخی اما به‌دنبال پاسخ پرسش‌هایی از این دست می‌گردند: «منشأ توفان چه بود؟ چرا نتوانستیم آن را پیش‌بینی کنیم؟ نقاط ضعف سیستم ایمنی و امداد برای مقابله با حادثه کدام بود؟ کدام بخش‌ها در جریان حادثه بیشتر آسیب دیدند و چرا؟...» ماجرای افشای فیش‌های نامتعارف برخی مدیران دولتی، اکنون از جنبه خبری، موضوعی مربوط به گذشته است. مخالفان دولت با تمرکز بر آن تلاش کردند بیشترین بهره سیاسی را از این رهگذر برده و موقعیت کابینه و شخص رئیس‌جمهوری را تضعیف کنند. حامیان دولت - ازجمله اصلاح‌طلبان- نیز در بحث‌های جدلی در همین‌‌باره کوشیدند افکار عمومی را به ادامه پشتیبانی از دولت تدبیر و امید قانع کنند. اکنون اما با گذشت چند هفته از اوج‌گیری ماجرا، وقت آن است به آسیب‌شناسی رخدادی بپردازیم که در زمانی کوتاه به یکی از مناقشه‌برانگیزترین حوادث - از سال ٩٢ به این‌سو - تبدیل شد. با عباس عبدی، تحلیلگر و فعال سیاسی اصلاح‌طلب در همین‌باره به گفت‌وگو نشستیم.