مقدمه: در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۶، حزب اسلامي با دولت اشرف غني، پيمان صلح امضا کرد و بنابر اين پيمان، گلبدين حکمتيار بخشيده شد و پس از ۲۰ سال به افغانستان بازگشت. همچنين زندانيان سياسي اين حزب آزاد شدند و حزب اسلامي متعهد شد از افراطيان فاصله گرفته، به قانون اساسي افغانستان وفادار بماند و عليه حکومت مرکزي اقدام نکند. در سوم فوريه 2017 نيز تحريم‌هاي بين‌المللي عليه حکمتيار رفع شدند اما اهميت بازگشت وي در اين است که حکمتيار که يک چهره سياسي پشتون تأثير‌گذار و بانفوذ است که مدتي به حاشيه رانده شده بود و اکنون دوباره به نزاع سياسي بازگشته؛ اگرچه پيش‌بيني نمي‌شود اهميت چنداني براي پيشبرد روند صلح داشته باشد. به باور اندرو وايدر، نايب‌رئيس برنامه آسيا در مؤسسه صلح آمريکا، چشم‌‌انداز بازگشت حکمتيار موجب شده تا حزب ازهم‌گسيخته جمعيت اسلامي تلاش کند صفوف خود را به‌منظور رقابت بهتر، متحد کند. اگرچه اين باور وايدر تا اندازه‌اي درست است اما بايد ديد پتانسيل بالقوه و بالفعل خود حکمتيار و حزبش تا چه اندازه توان اتحاد آن‌هم در چنين اوضاع نابسامان افغانستان خواهد داشت؟ حکمتيار در دهه 1980 به نبرد با شوروي پرداخت و سپس با عقب‌نشيني نيروهاي شوروي، در جنگ داخلي افغانستان با نيروهاي ائتلاف شمال که عبدالله عبدالله، يکي از چهره‌هاي اصلي آن بود، به نبرد پرداخت. وي در زماني که طالبان در سال 1996 قدرت را به‌دست گرفتند، بيرون رانده شد اما پس از حمله آمريکا به افغانستان بازگشت و متحد طالبان شد تا در برابر اشغال نيروهاي خارجي‌ مقاومت کند؛ البته اکنون هيچ‌کس انتظار ندارد بازگشت حکمتيار به جنگ 15 ساله با طالبان پايان دهد. طالباني که بخش‌هاي گسترده‌اي از قلمرو روستايي در جنوب و شرق افغانستان را تحت تصرف و کنترل خود دارد. تحليل دقيق‌تر شرايط و تأثيرات حضور و بازگشت گلبدين حکمتيار به افغانستان را بر وضعيت اين کشور و حزب اسلامي با دکتر عبدالمحمد طاهري، کارشناس ارشد مسائل غرب آسيا، تحليلگر حوزه افغانستان و پاکستان و اولين مستشار و رايزن فرهنگي ايران در وزارت معارف افغانستان در ميان گذاشتيم که در ادامه مي‌خوانيد:

مقدمه: يكي از ٧ رهبر سني جهادي افغانستان، ٦٩ساله، ١٥ سال گذشته را در انزوا و دور از كابل گذرانده است. رهبر حزب اسلامي كار است. روزگاري نخست وزير افغانستان بوده و سال‌هاي بي‌شماري جنگ سالاري كه گاه عليه دشمني به نام اتحاد جماهير شوروي سابق ايستاده است و گاه مقابل مردمان خود. در دو دهه گذشته شاهد افول حزبي بود كه براي افغانستان بهتر به راه انداخته بود. برخي فرماندهانش از او جدا شدند و انشعاب‌هايي در حزب به وجود آوردند و عده‌اي به طالبان پيوستند. برخي همقطاران سابق كه از حكمتيار جدا شده‌اند و به دولت در اين سال‌ها پيوسته‌اند تلاش مي‌كنند فاصله خود با جنگ سالار را حفظ كنند و زماني كه از آنها سوال مي‌شود از چه زماني با حكمتيار در ارتباط نبوده‌ايد، مي‌گويند از زماني كه براي صلح كار مي‌كنيم، حكمتيار دولت را مزدور مي‌خواند و مخالف سرسخت حضور نيروهاي بيگانه به خصوص امريكايي است هرچند كه بر اساس بسياري از آمار موجود بيشترين كمك‌ها در ميان گروه‌هاي جهادي در گذشته را از امريكا دريافت كرده است. رييس حزب اسلامي كه هيچگاه مخالف مذاكره نبود اين روزها شاهد امضاي توافقنامه صلح حزبش با دولت وحدت ملي است. گفته مي‌شود كه اگر آب از آب تكان نخورد حكمتيار پس از دريافت مصونيت‌هاي لازم و لغو تحريم‌هاي داخلي و بين‌المللي با عزت و احترام وارد كابل مي‌شود و توافقنامه نهايي را با اشرف غني امضا مي‌كند. شايد همين عزت و احترام، آرزويي است كه حكمتيار در سال‌هاي اخير از آن محروم بوده است و حالا در روزهاي كهنه كاري در عالم سياست و پس از چشيدن سرد و گرم‌هاي شبه‌نظامي‌گري به دنبال آن است. از رهبران جهادي آن روزها تنها حكمتيار است كه از چنين عزت و احترامي محروم مانده است. احمدشاه مسعود را قهرمان ملي افغانستان مي‌دانند. برهان‌الدين رباني رييس شوراي عالي صلح بود تا اينكه در سال ٢٠١١ كشته شد و لقب شهيد صلح را گرفت. عبدالرب رسول سياف، در ١٥ سال گذشته از دولتمردان ارشد بوده و در بسياري از تصميم‌گيري‌ها نظر او را جويا شده‌اند. صبغت‌الله مجددي و سيد احمد گيلاني نيز در اين سال‌ها از احترام ويژه‌اي برخوردار بوده‌اند. نام حكمتيار اما در ليست سياه شوراي امنيت و سازمان ملل است و همچنين در ١٥ سال گذشته توسط دولت افغانستان و امريكا هم تحت پيگرد قرار داشته است. محدوديت‌هايي كه قرار است همگي در سايه توافقنامه صلح حزب اسلامي با دولت وحدت ملي از ميان برداشته شوند. با ميرمحمود موسوي، سفير پيشين ايران در پاكستان و هندوستان كه سابقه رايزني‌هاي ديپلماتيك بي‌شمار با گلبدين حكمتيار را هم در كارنامه فعاليت‌هاي منطقه‌اي خود در وزارت امور خارجه دارد در خصوص چرايي رجوع حكمتيار به مصالحه سياسي، تاثير اين توافقنامه بر رويكرد ساير گروه‌هاي شبه‌نظامي مانند طالباني و حقاني، اهداف پيدا و پنهان حكمتيار از اين توافق و نگاه امريكايي‌ها به آن گفت‌وگويي داشتيم كه به شرح زير است: