(روزنامه بهار – 1394/09/02 – شماره 54 – صفحه 4)
* ارزیابی شما از رابطه ایران و روسیه در دولت یازدهم چیست. بیشترین ارتباط دوجانبه با روسیه در دولت نهم و دهم شکل گرفت و گمانه‌زنی‌ها بر این بود که در دولت یازدهم اتکای کشور از روابط دوجانبه با روسیه برداشته خواهد شد. آیا چنین اتفاقی رخ داد؟
** روابط ایران و روسیه در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی فرازونشیب بسیار داشته اما روند کلی این روابط به‌ویژه از دهه گذشته که تابه‌امروز هم ادامه دارد توسعه روابط سیاسی، امنیتی، نظامی و در برخی از حوزه‌ها توسعه روابط اقتصادی، فنی و تکنولوژیک بوده که شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی نیز سبب تسریع آن شده است. با اینکه در دوره دولت‌های نهم و دهم سیاست نگاه به شرق فضای گسترده روابط دو کشور را شکل داد، این شرایط دولت یازدهم نیز این روند ادامه یافته و با وجود توافق هسته‌ای ایران با کشورهای بزرگ جهان، درواقع این روابط تغییر پیدا نکرده و می‌توان انتظار داشت بر پایه ضرورت‌های ناشی از همجواری و نیازهای متقابل این روابط همچنان گسترش یابد، به‌ویژه که پس از حوادث اوکراین روسیه نگاه جدیدتری را به منطقه خاورمیانه به‌ویژه ایران و چین داشته و درواقع نگاه به شرق در سیاست‌خارجی این کشور تقویت شده و روس‌ها نیز تلاش کرده‌اند تا توسعه روابط خود را در شرایط تحریم کشورهای اروپایی و آمریکا به نمایش بگذارند.
به‌نظر می‌رسد در شرایطی که ایران می‌رود تا فضای پس از تحریم‌ها را تجربه کند، روسیه در شرایط تحریم‌های کشورهای اروپا و آمریکا می‌کوشد تا از ظرفیت‌های منطقه‌ای و امکانات ایران برای مبارزه با تهدیدهای جدی دراین منطقه یعنی افراط‌گرایی اسلامی بهره بگیرد. برای روسیه این همکاری بسیار اهمیت دارد چراکه این تهدید در قلمروی روسیه به‌ویژه در مناطق مسلمان‌نشین بسیار جدی است و روس‌ها به‌خوبی می‌دانند که ایران می‌تواند به تقویت صلح و ثبات دراین منطقه از جهان و به‌ویژه مبارزه با جریان‌های تکفیری در کنار روسیه نقش تاثیرگذاری را ایفا کند.
* روز شنبه و در آستانه دومین سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به ایران، کرملین طی بیانیه‌ای مدعی شد که روابط تهران و مسکو به مشارکت راهبردی ارتقا پیدا کرده است. این ادعا را تا چه اندازه در همخوانی با واقعیت‌های مناسبات دو کشور می‌بینید. آیا به‌واقع می‌توانیم بپذیریم که روابط ایران و روسیه شکل راهبردی به خود گرفته و به‌این سطح ارتقا یافته است؟
** حتی اگر چنین ادعایی ازسوی روس‌ها مطرح شود، اهمیت روابط آن با اروپا و آمریکا به‌خوبی نشان‌دهنده سطح و میزان اهمیت رابطه با ایران برای این کشور است. با درنظرگرفتن نیازهای روسیه به غرب و میزان ارتباط این کشور با اروپا و آمریکا به‌نظر نمی‌رسد این ادعا با واقعیت تطبیق داشته باشد.
* بعد از جریان‌های اوکراین، روسیه خیلی سعی کرد با نزدیک‌شدن به ایران جبهه بین‌المللی را که علیه این کشور شکل گرفته بود تا اندازه‌ای از بین ببرد. دراین حوزه رفت‌وآمدهای زیادی میان ایران و روسیه صورت گرفت؛ معاون وزیرخارجه این کشور به تهران سفر کرد و بعد شاهد سفر معاون وزیرخارجه ایران به روسیه بودیم و نشستی نیز در عمان میان نمایندگان دو کشور برگزار شد و صحبت از مبادلات تجاری چشمگیر میان دو کشور به میان آمد. روز شنبه نیز مهدی سنایی، سفیر ایران در روسیه از اختصاص خط‌های اعتباری دو و پنج میلیارد دلاری مسکو به تهران و جزییات آن خبر داد. آیا این اقدامات به‌واقع به توسعه روابط میان دو کشور می‌انجامد یا تنها نمایشی از توسعه روابط است؟
** برای ایران و روسیه ظرفیت‌های توسعه همکاری‌های متقابل غیرقابل چشم‌پوشی است و درواقع ایران می‌تواند برای روسیه فرصت‌های قابل‌توجهی را در سطح منطقه به‌ویژه دفع تهدیدات ناشی از بنیادگرایی افراطی ایفا کند؛ به‌هرحال روس‌ها به‌این مسئله بسیار توجه دارند بااین‌حال بسیاری از نیازهای روسیه دراین روابط تامین نمی‌شود و روس‌ها از این مسئله به‌خوبی آگاه هستند. اما شرایط کنونی آن‌ها را ناچار کرده تا برای به‌نمایش‌گذاشتن توان مانور خود دربرابر اعمال فشارهای غرب فرصت‌ها و امکانات خود را در توسعه این روابط به نمایش بگذارند. به‌هرحال به‌نظر می‌رسد این روابط برای ایران اهمیت بسیار داشته باشد درحالی‌که برای روسیه مجالی برای مانور در تنظیم رابطه برای کشورهای غربی را ارائه می‌کند و به‌این معنی نیست که ایران از این رابطه برای افزایش قدرت مانور نمی‌تواند استفاده کند؛ هر دو کشور در تنظیم روابط خود با غرب ازاین‌روابط بهره‌برداری می‌کنند، در همان حال که بسیاری از نیازهای خود را در توسعه روابط با غرب جست‌وجو می‌کنند.
* در طول مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) شاهد ایفای نقش نسبتا مثبتی از جانب روس‌ها بودیم. آیا تلاش روس‌ها برای ایفای این نقش مثبت در مذاکرات را هم در راستای خروج از انزوای ناشی از تحریم‌های غرب می‌دانید و این نقش مثبت را چقدر استراتژیک می‌دانید، چقدر تاکتیکی؟
** برای ایران و روسیه این روابط جنبه استراتژیک نداشته و ندارد زیرا هر دو کشور پاسخ بسیاری از نیازهای خود را در غرب جست‌وجو می‌کنند. درواقع هم روس‌ها و هم ایرانی‌ها به‌خوبی می‌دانند که منافع بسیاری در توسعه این روابط برای هر دو کشور وجود دارد که رهبران هر دو کشور نیز به آن توجه دارند. اما اینکه تصور شود این رابطه جنبه استراتژیک دارد، با واقعیت سازگار نیست، به‌ویژه برای روس‌ها رابطه با ایران جنبه تاکتیکی داشته و برخلاف برخی تصورها در کشور ما، روس‌ها هیچ‌گاه نگاه استراتژیک به رابطه با ایران نداشتند و بسیاری از نیازهای خود را دراین رابطه نمی‌توانند تامین کنند همان‌طور که بسیاری از نیازها برای ایران نیز دراین رابطه قابل تامین نخواهد بود. به‌نظر می‌رسد این رابطه بیش از آنکه ابعاد استراتژیک داشته باشد جنبه تاکتیکی غیرقابل انکاری داشته باشد.
* از نظر شما این رویکرد مثبتی که روس‌ها در نظام بین‌الملل درقبال ایران دارند، تا چه اندازه ممکن است دستخوش تغییر شود. ما در دوره ریاست‌جمهوری دیمیتری مدودف شاهد نزدیک روس‌ها به آمریکا بودیم. آیا به عقیده شده ممکن است بازهم رویکرد مثبت روس‌ها درقبال ایران تحت‌تاثیر نظام بین‌الملل تغییر کند؟
** روس‌ها مایل هستند در بازی‌های بین‌المللی قدرت اول به‌حساب آورده شوند، و ایران می‌تواند دراین زمینه فرصت‌های خوبی را فراهم کند، بنابراین این فرصت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد اما اینکه تصور شود این وضعیت پایدار خواهد بود، این مسئله با واقعیت تطبیق نمی‌کند. درواقع همان‌گونه که در طول سال‌های گذشته هم شاهد بودیم می‌توان انتظار داشت تحت‌تاثیر تغییر در روابط روسیه با آمریکا این روابط نیز تغییر پیدا کند، به‌ویژه آنکه بسیاری از نیازهای روسیه در توسعه روابط با اروپا و آمریکا قابل تامین است و به‌نظر می‌رسد همان‌طور که در گذشته شاهد بودیم در آینده نیز احتمال این تغییر کاملا قابل اعتنا باشد به‌ویژه آنکه در بررسی روابط روسیه و ایران، هیچ‌گاه نمی‌توان عامل آمریکا را نادیده گرفت.
* نقش روس‌ها در تحولات خاورمیانه به‌خصوص بحران سوریه را چطور ارزیابی می‌کنید. آیا روس‌ها با همراهی ایران به‌دنبال ایفای نقش اصلی برای خروج از همان انزوای بین‌المللی که غرب به‌دنبال بود، هستند یا نه به‌واقع خواهان حل بحران هستند و تا انتها در کنار ایران می‌مانند؟
** نه روسیه و نه آمریکا نمی‌توانند ظرفیت‌ها و امکانات ایران را در بازی که در سوریه جریان دارد نادیده بگیرند، روس‌ها نیز به‌خوبی از توانمندی‌های ایران در عرصه بازی در سوریه آگاهی دارند، به‌ویژه یکی از مهم‌ترین تهدیداتی که امنیت روسیه را هدف قرار داده گسترش بنیادگرایی افراطی از درون روسیه به شکل خلافت اسلامی و گونه‌های جدید آن مانند گروه خراسانی است که به‌هرحال این تهدیدها در قلمروی مسلمان‌نشین روسیه قابل اشاعه است. بنابراین به‌نظر می‌رسد روسیه برای دفع تهدیدات امنیتی جدی که آن را هدف قرار داده، این روابط را مورد توجه قرار داده باشد. ضمن آنکه با درنظرگرفتن تحولات پس از روندهای انقلاب‌های عربی می‌توان فرصت‌های ازدست‌رفته روسیه را در سال‌های گذشته مشاهده کرد و روس‌ها مایل نیستند این بازی را این‌بار نیز در سوریه ببازند.
http://bahardaily.ir/fa/Main/Detail/5920
ش.د9404709