(روزنامه اطلاعات ـ 1394/09/28 ـ شماره 26329 ـ صفحه 12)
برخورد محتاطانه ناتو با درخواست ترکيه
چند عامل را می‌توان در خصوص برخورد کج دار و مریز ناتو در مقابل درخواست حمایت فوری نظامی ترکیه از این پیمان دید؛ نخست اینکه رویکرد کلی اعضای ناتو در قبال بحران سوریه بر اولویت مبارزه با داعش قرار دارد که اکنون دامنه خطر آن به قلب اروپا رسیده است و کشورهای غربی به‌خصوص فرانسه که به‌تازگی در معرض موج حملات تروریستی داعش قرار گرفته است احساس نیاز بیشتری به همراهی با رویکرد روسیه در حمله به اهداف داعش پیدا کرده‌اند حال آنکه رویکرد ترکیه به‌خلاف مواضع اعلامی آن کماکان بر حمایت از مخالفان دولت سوریه از جمله داعش مبتنی است.
دوم اینکه از دید کشورهای اروپایی به‌خصوص فرانسه و بلژیک بخشی از مسئولیت حملات تروریستی اخیر در پاریس و اروپا متوجه ترکیه است چرا که داعش از پوشش آوارگان سوری برای نفوذ دادن اعضای خود به اروپا استفاده کرده است و این در حالی است که،سیل موج آوارگان سوری به‌مقصد اروپا بر اساس یک برنامه و پروژه مدیریت شده از سوی دولت ترکیه صورت گرفت.
سوم اینکه هرچند ناتو طبق اساسنامه خود موظف به حمایت از اعضای خود در شرایط جنگی است اما این اصل در زمانی مصداق دارد که یک عضو ناتو مورد حمله و تجاوز گرفته باشد حال آنکه در مورد اخیر این روسیه است که مورد تجاوز و حمله یک عضو ناتو قرار گرفته است و بر همین اساس هم حق دفاع و تلافی را برای خود جایز دانسته است. از این دید برخورد نسبتاً ملایم ناتو با درخواست ترکیه نشان می‌دهد که آنها نیز روایت ترکیه از ماجرای سرنگونی هواپیمای روسی را نپذیرفته و به آن باور ندارند و در عین حال از واکنش و تلافی روسیه نیز نگران هستند.
واکنش روسیه تا کجا ادامه خواهد یافت؟
روسیه اقدام ترکیه را کاملاً عمدی و برنامه ریزی شده می‌داند و متناسب با این ارزیابی هم درصدد پاسخ به اقدام ترکیه است، ازجمله اولین اقداماتی که در این زمینه اتخاذ شده می‌توان به استقرار سامانه دفاع موشکی اس300 و اس400 در سوریه اشاره کرد که از این پس باب هرگونه تعرض هوایی را به این کشور از هر ناحیه‌ای که باشد، می‌بندد که همین امر اعتراض رژیم صهیونیستی را نیز در پی داشته است. همچنین این احتمال وجود دارد که روسیه از این پس کنار ادامه و حتی تشدید حملات خود علیه مواضع گروههای مسلح و تکفیری‌ها در سوریه، حمایت از مخالفان دولت ترکیه را نیز در دستور کار قرار دهد.
همچنین با توجه به نقش و جایگاهی که تجارت و اقتصاد در سیاست خارجی ترکیه دارد، روسیه در نخستین گام از یک‌سو از ورود گردشگران این کشور به ترکیه جلوگیری کرده که سالانه به 3 میلیون نفر می‌رسند و درآمد ارزی کلانی را به بخش صنعت گردشگری ترکیه وارد می‌کنند و از دیگر سو محدودیت‌هایی را برای واردات مواد غذایی از ترکیه اعمال کرده است و این در حالی است که بعد از تحریم‌های متقابل روسیه و اتحادیه اروپا علیه یکدیگر فرصت‌های اقتصادی و تجاری جدیدی برای آنکارا در این حوزه فراهم شده بود .بر این اساس احتمال اینکه این محدودیت‌ها به روابط و همکاری‌های دو کشور در بخش انرژی نیز کشیده شود، وجود دارد. بااین‌حال به نظر می‌رسد این اقدامات مانع از تلافی سرنگونی هواپیمای روسی از سوی ترکیه نخواهد شد.
از هر زاویه که به اقدام ترکیه در سرنگونی هواپیمای سوخوی24 روسیه در مرز این کشور با سوریه نگاه شود هیچ منافعی برای دولت آنکارا تصور نمی‌شود و این اقدام ضمن اینکه روسیه را در موقعیت آفندی بیشتر در سوریه قرار داده بلکه انتظار کمکی که آنکارا از ناتو داشته برآورده نشده و احتمال دارد این کشور در هرگونه رویارویی نظامی احتمالی با روسیه تنها بماند.
این اقدام ترکیه منافع اقتصادی و تجاری این کشور با روسیه را نیز در معرض تهدید قرار داده و امکان دارد میلیاردها دلار ضرر و زیان اقتصادی را نیز بر این کشور وارد کند، هرچند امکان دارد بخشی از این هزینه‌ها از سوی عربستان، قطر یا اسرائیل پرداخت شود چرا که امکان دارد ترکیه در هدف قرار دادن هواپیمای روسیه از سوی این محافل حمایت و تحریک شده باشد اما در برآیند نهایی این ترکیه است که بیشترین هزینه این اقدام را پرداخت خواهد کرد.
وضع دشوار ترکیه
رئیس مرکز تحقیقات رسانه‌ای لبنان با اشاره به اقدامات مسکو علیه آنکارا در زمینه اقتصادی و گردشگری تاثیرات و استقرار سامانه موشکی « اس 400 » درشمال سوریه گفت: ترکیه در وضع دشواری قرارگرفته است.غالب قندیل در گفتگو با خبرگزاری تسنیم درباره بمباران تانکرهای نفتکش داعش توسط جنگنده‌های روسیه گفت: شما می دانید که داعش نفت سوریه و عراق را از طریق ترکیه به فروش می‌رساند .این نفت توسط برخی شرکت‌های وابسته به نهادهای قدرت در ترکیه ازطریق بنادراین کشور به شرکت‌های آمریکایی و اسرائیلی فروخته ومیلیون‌ها دلار درآمد حاصله از آن به جیب داعش سرازیر می شود.
تاثیر اقدامات مسکو بر اقتصاد ترکیه
رئیس مرکز تحقیقات رسانه ای لبنان با بیان اینکه سرنگون ساختن جنگنده روس برفراز آسمان سوریه با تصمیم دولت آنکارا صورت گرفته است، گفت: تاکنون مسکو از درگیری نظامی مستقیم با ارتش ترکیه خود داری کرده و اقداماتی را علیه این کشور بویژه در زمینه اقتصادی به مرحله اجرا گذاشته است. ترکیه و روسیه مبادلات اقتصادیشان سالانه بیش از 44 میلیارد دلاراست. همچنین گردشگران روسی رکن اساسی صنعت توریست ترکیه را تشکیل می دهند. اقداماتی که مسکو در زمینه اقتصادی و گردشگری علیه آنکارا انجام داده است تاثیرات بسیاربدی براقتصاد این کشوربه جای خواهد گذاشت.
ایجاد مشکلات بسیار در کمک رسانی به تروریست‌ها
این تحلیلگر سیاسی با اشاره به استقرار سامانه موشکی « اس 400 »روسیه در شمال سوریه و هم مرز با ترکیه اظهار داشت، استقراراین سامانه در شمال سوریه سبب می‌شود جنگنده های سوری روسی به راحتی و بدون تهدید درمناطق هم مرز با ترکیه پرواز کنند و گروه های تروریستی را هدف حملات خود قرار د هند. به علاوه، استقرار سامانه "اس "400 باعث می شود عملیات حمایتی ترکیه از گروه های تروریستی با مشکلات بسیاری مواجه شود. روزنامه های غربی دراین زمینه نوشته‌اند که اقدامات روسیه در مناطق شمالی سوریه سبب شده تا کمک های نظامی – تدارکاتی به گروه های مسلح بویژه داعش دراستان های حلب و ادلب با مشکلات بسیاری مواجه شود.
وی درپایان تصریح کرد،اکنون ترکیه دروضعیت دشواری قرار گرفته است. اخبار و گزارش های مطبوعات و رسانه های ارتباط جمعی نشان می دهد که اردوغان به خاطرعدم اعتراف به خطای کشورش درسرنگون ساختن جنگنده سوخوی 24 برفراز آسمان سوریه درمدیریت تنش بین آنکارا و مسکو دچار اشتباه شده است.
در این حال،خبر گزاری مهر در یادداشتی به قلم رضا رحیمی نوشت،حادثه سرنگوني جنگنده روسي را مي توان اينگونه تحليل كرد كه اين اقدام با مديريت و راهبري آمريكا و ساير اعضاي ناتو انجام شده است. حادثه سرنگوني يك فروند جنگنده روسي كه بنا بر ادعاي مقامات روسي بر فراز آسمان سوريه توسط نظاميان كشور تركيه مورد حمله قرار گرفت موجي از نگراني را در رابطه با پيامدهاي اين حادثه به افكار عمومي و رسانه هاي سراسر جهان تزريق كرده است. نكته قابل ذكري كه در اين رابطه بايد به آن اشاره كرد آن است كه بدون شك اين حاثه يك رويداد تصادفي نبوده است و لذا نمي توان به سادگي رازهاي پشت پرده آن را متوجه شد.
از اين رو نگاشته حاضر با اين فرض كه سازمان نظامي امنيتي ناتو و كشور ايالات متحده آمريكا در پشت پرده اين رويداد نقش آفرين بوده اند، بر آن است تا با مطالعه سير تاريخي شكل گيري سازمان آتلانتيك شمالي، همچنين با محوريت اين سازمان نظامي نقش آفريني ژئوپليتيكي روسيه، تركيه و ساير اعضاي ناتو را در خاورميانه بررسي كند و در نهايت نتيجه بررسي خود را به مخاطبين محترم ارائه کند.
1- سازمان آتلانتيك شمالي(ناتو)
ناتو در سال ۱۹۴۹با هدف دفاع جمعي در واشنگتن آمريكا تأسيس شد. کشورهای عضو ناتو توافق کرده اند تا حمله نظامی علیه یک یا چند کشور عضو در اروپا یا آمریکای شمالی را به عنوان حمله به تمامی کشورهای عضو تلقی کنند و به مقابله آن برخیزند. هدف اصلي از تشكيل اين نهاد نظامي را مي توان در تلاش ايالات متحده آمريكا و متحدين اين كشور در برابر گشترش و نفوذ قدرت شوروي ترسيم كرد.
پس از فروپاشي شوروي اين سازمان پايداري خود را حفظ كرد و با تلاش براي عضوگيري از كشورهاي تازه استقلال يافته مرزهاي خود را تا مرزها و قلمروهاي ژئوپليتيكي روسيه گسترش داد. اين موضوع كه باعث نگرانی دولت روسیه شده بود، پس از شروع جنگ اوستیای جنوبی ۲۰۰۸و امضای قرارداد سپر موشکی آمریکا با لهستان این نگرانی‌ها افزایش پیداکرد و در نهایت منجر به کاهش روابط روسیه و ناتو در شکل شورای مشورتی و عدم شرکت روسیه در مانور مشترک نظامی با ناتو شد.
اين بحران در حد نگراني باقي نماند و رفتار قلمرو محورانه و فرامنطقهاي روسيه در حوزه هاي پيراموني با مقابله به مثل هاي متعدد روبه رو شد.
2- ناتو و روسيه
روسيه پس از فروپاشي شوروي و از دست دادن بسياري از اراضي و فضاهاي سرزميني خود همواره از سوي دو قدرت تهديد شده است.اتحاديه اروپاي آلمان محور و سازمان ناتوي آمريكا محور دو قدرت رقيب و مقابل با روسيه بوده اند كه همواره تلاش كرده اند با ماجراجويي در حياط خلوت هاي روسيه اين كشور را با چالش و بحران رو به رو كنند .
اين موضوع براي كشور روسيه اي كه براي دهه هاي طولاني از شرق آسيا گرفته تا اروپاي شرقي به بازيگري مقتدرانه و تأمين منافع ملي خود مشغول بوده است، هرگز قابل هضم نبوده و لذا همواره تلاش كرده است تا به بهانه هاي مختلف به نقش آفريني در قلمروهاي ژئوپليتيكي منطقه اي و فرامنطقهاي خود بپردازد و از اين طريق در برابر قدرت‌هاي نوظهور و رقيب عرض اندام كند. حضور روسيه در عراق و سوريه كه با هدف مبارزه با گروه‌هاي تروريستي داعش شكل گرفته است را در همين راستا مي توان تحليل كرد. در اين ميان تركيه و ماجراجويي‌هاي منفعت طلبانه اين كشور در سوريه و عراق نيز به دل‌مشغولي‌هاي مستمر روسيه تبديل شده است.
۳- تركيه و ناتو
تركيه از ديرباز كوشيده است تا با استفاده از عضويت در ناتو و غرب گرايي به حوزه‌هاي جغرافيايي تخليه شده از حضور روسيه روي آورد و قلمرو نفوذ خود را گسترش دهد.اقدامات مدون و برنامه ريزي شده تركيه كه همواره تلاش كرده است از آغاز بحران داعش در عراق و سوريه نقش منفعت طلبانه خود را بازي كند در همين راستا قابل تفسير است. به ديگر سخن براي تركيه همواره مديترانه شرقي يكي از مناطق مهم و جذاب براي حضور و دخالت بوده است و تركيه سعي دارد تا نوعي راهبرد شرق محور با مركزيت مديترانه شرقي داشته باشد.
در اين ميان نگاهي به نقش و كاركردهايي كه تركيه در ناتو تاكنون برعهده گرفته است گوياي بحران زا بودن نقش اين كشور در ناتو است. واقعيت اين است كه در ساختار جديد ناتو چندين كشور، تركيه را نه به عنوان شريكي راهبردي بلكه به عنوان نيرويي ارزان و منبع حمايتي تصور مي كنند و به جاي قرار دادن تركيه در جايگاهي شايسته اين كشور را در وضعيتي نامشخص منتظر نگه داشته اند و به عنوان يك عضو در جه دو تلقي مي‌كنند تا بتوانند در مواقع حساس از تركيه در عمليات‌هاي خاورميانه بهره برداري كنند .
توضيح بيشتر آنكه شرايط تركيه در ناتو به گونه‌اي بوده است كه اين كشور در تصميم‌گيري‌ها هرگز نمي تواند موثر باشد ولي از سوي ديگر تمامي خطرات ناشي از هر تصميمي به ويژه آن دسته از تصميم ها كه در خاورميانه انجام مي شود متوجه تركيه است. تركيه نيز با درك اين واقعيت و به عنوان كشوري كه در دوره جنگ سرد بيشترين ريسك و هزينه را در ناتو پذيرفته است هرگز به اين جايگاه راضي نبوده است و همواره تلاش كرده است تا در اين سازمان جايگاه مناسب تري كسب كند.
واقعيت آن است كه ناتو همواره مهم ترين ابزار راهبردي تركيه در روابط با دنياي غرب بوده است و از سوي ديگر مشكلات راهبردي تركيه با اتحاديه اروپا سبب شده است تا اولاً در چارچوب ناتو تركيه جايگاه مناسبي نداشته باشد و ثانياً روابط تركيه بيشتر حول محور آمريكا قرار بگيرد.
در اين ميان موقعيت جغرافيايي تركيه و حضور اين كشور در ناتو و ماجراجويي هاي اين كشور در حياط خلوت هاي روسيه تركيه را به فعل و انفعالات ميان آمريكا و روسيه كشانده است. به اين مهم بايد اين نكته را نيز اضافه كرد كه وجود بحران هاي تاريخي عثماني-روسي يا به عبارتي تركي-روسي هميشه خطر سرايت بحران هاي احتمالي روسيه با ناتو و آمريكا را به روابط روسيه و تركيه ايجاد كرده است. بر اساس آنچه گفته شد اگر پذيرفته شود كه:
۱-روسيه تلاش مي كند تا ضمن حفظ قلمروهاي ژئوپليتيكي سنتي خود از گسترش حوزه نفوذ بيش از حد ناتو و متحدان آن جلوگيري كند.
۲-تركيه حداقل در چشم بسياري از كشورهاي اروپايي عضو ناتو يك عضو نه‌چندان محبوب است.
۳-تركيه پس از فروپاشي شوروي و تضعيف عراق و سوريه در جريان بحران داعش به دنبال ماجراجويي منفعت طلبانه در مديترانه شرقي بوده است.
۴-تركيه همواره تلاش كرده است تا به هر طريقي كه شده خود را در سازمان ناتو به جايگاه شايسته برساند.
۵-كشورهاي عضو اروپايي ناتو و آمريكا هميشه تلاش كرده اند از تركيه در مواقع حساس به عنوان ابزار حمايتي استفاده كنند.
لذا همچنين مي توان پذيرفت كه در پس جريان حادثه سرنگون شدن یک فروند هواپیمای جنگنده روسیه در منطقه مرزی سوریه با ترکیه كه در پي آن تركيه رسماً مسئوليت سرنگوني آن را بر عهده گرفت و ناتو در پي آن جلسه اضطراري تشكيل داد و از اين اقدام تركيه حمايت كرد و رئيس جمهوری آمريكا نيز پس از اين حادثه لب به تهديد روسيه گشود، تحليل هاي پيچيده تري نهفته باشد.جان كلام آنكه از مطالب مستند حاضر كه بر پايه اطلاعات تاريخي، حقايق جغرافيايي و همچنين مواضع سياستمداران تركيه اخذ شده است، حادثه سرنگوني جنگنده روسي را مي‌توان اينگونه تحليل كرد كه اين اقدام با مديريت و راهبري آمريكا و ساير اعضاي ناتو انجام شده است .
همچنين عامليت و مجري‌گري تركيه در اين اقدام را مي توان در راستاي تلاش‌هاي بي ثمر و بي نتيجه اين كشور براي به دست آوردن جايگاه شايسته در سازمان ناتو و همچنين كسب محبوبيت در بين كشورهاي اتحاديه اروپا به منظور گسترش همكاري با كشورهاي اروپايي تلقي كرد.
از طرفی،اقدام نسنجیده دولتمردان ترکیه در ساقط کردن جنگنده روسیه می تواند اقدام مشترک احتمالی آمریکا و غرب برای مهار این کشور توسط روسیه باشد.پیمان یزدانی در خبرگزاری مهر نوشت، ساقط شدن جنگنده سوخو ۲۴روسیه توسط نیروی هوایی ترکیه در روزهای گذشته تنش های زیادی را در روابط آنکارا و مسکو ایجاد کرده است.ساعاتی بعد از این حادثه سخنگوی پنتاگون نقض حریم هوایی ترکیه توسط جنگنده روسی را در حالی تایید کرد که روسیه ادعاهای مطرح توسط آمریکا و ترکیه را رد کرده بود.
از سوی دیگر، ینس استولتنبرگ دبیر کل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) نیز ضمن حمایت از ترکیه به عنوان عضو این پیمان در عین حال خواستار حل و فصل مسئله بین مسکو و آنکارا شد.در روز اول بعد از حادثه مقامات ترکیه با مواضعی سخت در برابر روسیه موجبات خشم بیشتر کرملین را فراهم کردند اما با گذر چند روز از حادثه و عزم جدی روسیه برای مقابله با این اقدام و حمایت های ضعیف آمریکا و ناتو از ترکیه و بروز برخی اختلافات در ناتو بر سر این اقدام خطرناک ترکیه که می تواند تبعات سنگینی برای کل غرب به همراه داشته باشد، موجب شد تا مقامات آنکارا مواضع منعطف تری را در این خصوص در پیش گیرند امری که از عزم روسیه برای پاسخ به این اقدام ترکیه نکاسته است.پوتین رئیس جمهوری روسیه و دیگر مقامات این کشور معتقدند با توجه به این نکته که آمریکایی ها از مسیر پروازی جنگنده های روسیه و زمان عملیات آنها مطلع بوده اند این اقدام ترکیه با چراغ سبز آمریکا و هماهنگی لازم با واشنگتن صورت گرفته است.
با توجه به حمایت های ضعیف آمریکا و ناتو از ترکیه در این خصوص و صرفا اکتفا کردن به حمایت لفظی از ترکیه و عدم واکنش آنها به اقدامات روسیه علیه ترکیه به ویژه در خصوص استقرار سامانه موشکی اس ۴۰۰در سوریه که یک روز بعد از این حادثه انجام شد، گمانه زنی هایی را در بین تحلیل گران به وجود آورد است تا بر این باور باشند که تحریک نیروی هوایی ترکیه به سرنگون کردن جنگنده روسی می تواند ناشی از برنامه غرب برای رهایی از فشارهای شریک خود که در بسیاری از موارد با سیاست های آنها همراه نیست باشد یا اینکه اقدامی هماهنگ بین آمریکا و روسیه با هدف پیشبرد اهداف و منافع مشترک احتمالیشان در منطقه باشد.
طرح غرب برای مهار ترکیه
کردهای سوریه که در جنگ علیه گروه تروریستی داعش از متحدان نزدیک آمریکا در سوریه هستند از نظر ترکیه جزو گروه های تروریستی به شمار می آیند و هر گاه از فرات گذشته اند با تهاجم جنگنده های ترکیه مواجه شده اند زیرا عبور کردهای سوریه به غرب فرات خط قرمز ترکیه اعلام شده است. استقرار موشک های اس ۴۰۰روسیه بلافاصله بعد از ساقط شدن جنگنده این کشور توسط ترکیه و تلاش روسیه برای هدف قرار دادن جنگنده‌های ترکیه در داخل خاک سوریه موجب شد تا نیروی هوایی ترکیه حملات خود در قالب ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا در خاک سوریه را تعلیق کند، امری که برنده اصلی آن کردهای سوریه خواهند بود.
از دیگر فشارهای ترکیه به آمریکا و همپیمانان غربی اش در طول ۵سال گذشته از زمان آغاز بحران در سوریه اصرار بر ایجاد منطقه حائل در شمال خاک سوریه بوده است امری که آمریکا و متحدانش تمایل زیادی به انجام آن نداشته اند. اقدام روسیه در استقرار موشک های ضد هوایی اس ۴۰۰ همچنین عملا احتمال ایجاد چنین منطقه ای را در شمال خاک سوریه منتفی می کند.
همچنین یکی دیگر از ابزارهای فشار ترکیه بر غرب و آمریکا نزدیک شدن تاکتیکی به روسیه و شرق در طول این سال ها بوده است امری که می توان نمونه هایی از آن را در تمایل این کشور برای گسترش همکاری‌های انرژی با روسیه بعد از بحران در شرق اوکراین و یا پافشاری ترکیه برای خرید سامانه ضد موشکی چین با وجود مخالفت های شرکایش در ناتو مشاهده کرد.در پی ساقط شدن جنگنده روسیه توسط ترکیه و بر انگیخته شدن خصومت روسیه علیه آنکارا عملا غرب این قدرت مانور را هم از ترکیه گرفت.
در نگاهی بدبینانه برخی بر این باورند که قدرت ها بزرگ جهانی در آینده منطقه منافع مشترکی دارند که یکی از آنها تغییر نقشه سیاسی منطقه است. این عده با نگاهی بدبینانه روسیه را متهم به همراهی کردن با سیاست های آمریکا در منطقه می کنند.در این دیدگاه باور بر این است استقرار سریع سامانه موشکی اس ۴۰۰در سوریه تنها یک روز بعد از این حادثه که موجب توقف حملات ترکیه در داخل خاک سوریه علیه مواضع کردهای سوریه شده است حکایت از برنامه ای از پیش طراحی شده دارد تا حملات ترکیه که یکی از سرسخترین مخالفان قدرت گیری کردهای سوریه بعد از کردهای عراق به شمار می رود را متوقف کند، امری که آمریکا و غرب به واسطه همپیمانی با ترکیه صراحتا قادر به انجام آن نبوده اند. از سوی دیگر به اعتقاد برخی محتمل ترین پاسخ روسیه به اقدام ترکیه بعد از تنبیهات اقتصادی ورود به جنگ نیابتی با ترکیه با حمایت از کردهای سوریه خواهد بود امری که بطور ناخواسته و غیر مستقیم به خاطر همگرایی های کردهای سوریه و ترکیه موجب تشدید درگیری ها در داخل منطقه کردنشین ترکیه خواهد شد امری که می تواند موجب تقویت تلاش های غرب برای تغییر نقشه منطقه باشد. همچنین این اقدام احتمالی روسیه این مزیت را برای آمریکا و ناتو خواهد داشت که بهانه ای برای تقابل نظامی با روسیه در حمایت از ترکیه ایجاد نخواهد کرد. ادامه دارد...
ش.د9404994