گروه سیاست خارجی - روز گذشته وزیر امورخارجه ایران در ادامه تور اروپایی اش در فنلاند با شرکت در نشست هلسینکی پیشنهاد تهران برای ایجاد مجمع گفت و گوی منطقه ای با کشورهای خلیج فارس را مطرح کرد. ایران و کشورهای خلیج فارس به عنوان کشورهای همسایه و همجوار در دوره هایی روابط تنش آمیز و مسالمت آمیزی را پشت سر گذاشته اند. حاشیه نشین های خلیج فارس و ایران بنا بر مولفه های مختلف فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و نظامی تاکنون نتوانسته اند در چارچوب نهادی منطقه ای مسائل و اختلافات خود را حل و فصل کنند و در دروه کنونی رقابت ایران و عربستان و متشنج شدن روابط آنها در سطح منطقه ای، دورنمای شکل گیری چنین مجمعی را مبهم تر از گذشته کرده است.
در همین رابطه با علی اصغر زرگر کارشناس مسائل خاورمیانه گفت و گو کردیم. این کارشناس مسائل بین الملل طرح چنین پیشنهاد و مواضعی در دوره پسابرجام را ادامه سیاست خارجی دولت یازدهم می داند و بر این باور است که ایران از این طریق به دنبال از بین بردن جو ایران هراسی و در انفعال قرار دادن کشورهای عرب بویژه عربستان سعودی است. ایران از این طریق اعلام می کند که ایران اهل مذاکره است و باب گفت و گو برای حل اختلافات باز است.
مسائل بی شماری در سطح تئوریک و انضمامی مانع گشودن باب دوستی میان کشورهای خلیج فارس و ایران است. چنین دیدگاهی بدبینی نیست،برعکس واقعیت است. متغیرهای مختلفی وجود دارد که ایران و کشورهای حاشیه نشین خلیج فارس را از هم دور می کند. متغیرهایی چون اختلافات ارضی و مرزی با این کشورها، دشمنی تاریخی- هویتی اعراب و فارس ها، تعریف و تعابیر متفاوت از اسلام و برداشت های مختلف هویتی از این مولفه، رقابت های اقتصادی و عدم وجود اقتصاد های مکمل و رقابت های مختلف ژئوپلیتیک در سطح منطقه ای و مسائلی این چنینی الگوهای دوستی و دشمنی دو طرف را بیشتر به سمت انشقاق می کشاند تا جمع شدن در نهادی اقتصادی و امنیتی.
به نظر می رسد که طرح چنین پیشنهادی از سوی ایران در وضعیتی که تهران در اوج رقابت با ریاض است و حکام سعودی ازترفند های مختلف برای کاهش نفوذ ایران در منطقه استفاده می کنند،( از قطع روابط دیپلماتیک گرفته و ممانعت از ورود حجاج ایرانی به خانه خدا در عربستان تا تحریک دیگر کشورها در قطع رابطه با ایران و ایجاد اتحاد ها و ائتلافهایی علیه ایران،) جنبه دیپلماتیک دارد و آنچه که مشهود است عربستان در رقابت با ایران کوتاه نخواهد آمد. اعلان و بیان چنین پیشنهادی بیشتر برای نشان دادن چهره جدید از ایران در سطح بین المللی است. چهره ای که مذاکره پذیر است و آماده گفت و گو و معامله برای رفع اختلافات است. از این طریق هم جو ایران هراسی تخفیف می یابد و هم اعراب در موضع انفعال قرار می گیرند.
پیشنهاد ظریف بیانگر رویکرد دولت یازدهم در سیاست خارجی است
علی اصغر زرگر کارشناس مسائل خاورمیانه در رابطه با پیشنهاد اخیر ظریف برای ایجاد مجمعی منطقه ای گفت: در چنین موقعیتی که وزیر امور خارجه چنین نظر و پیشنهادی را بیان می کند، مهمتر از هر چیزی بیانگر رویکرد دولت یازدهم در عرصه سیاست خارجی است. سیاست خارجی ایران در دوره کنونی مبتنی بر تنش زدایی است. ایران در پی خشونت نیست و سیاست همزیستی مسالمت آمیز را دنبال می کند. ایران چه از نظر امنیتی در خاورمیانه و چه مسائل توسعه ای و روابط اقتصادی در سطح بین المللی خواهان تنش نیست و چنین رویکردی اساس سیاست خارجی ایران را تشکیل می‌دهد. از زمانی که روحانی به عنوان رییس جمهوری ایران انتخاب شد اساس سیاست خارجی ایران بر تنش‌زدایی قرار گرفت. در دوره پسابرجام رویکرد توسعه‌ای و خروج از حالت انفعالی و عدم رویکرد تهاجمی دنبال می‌شود. اکنون ظریف پیرو این رویکرد چنین مساله ای را در فنلاند مطرح کرد.
موانع شکل‌گیری مجمع منطقه‌ای ایران و کشورهای خلیج‌فارس
این استاد دانشگاه در مورد موانع شکل گیری چنین مجمعی میان ایران و کشورهای خلیج فارس بیان کرد: ما در خاورمیانه و کشورهای عربی منطقه چند مساله مهم داریم، مولفه هایی که روابط ما را با همسایگانمان تعیین می کند. 1. شکاف بین اهل سنت و تشیع که به درست یا نادرست وجود دارد و کشورهای فرامنطقه ای از چنین مولفه ای برای ایجاد تنش در منطقه استفاده می کنند. 2. بحث دیگر بحث اقتصادی و امنیت انرژی و صادرات آن در محیط بین الملل است.3. علاوه بر اینها جنگی آشکار برای تفوق طلبی بین ایران و عربستان در منطقه در جریان است.
ایران برای قرار دادن اعراب در حالت انفعال چنین رویکردی را دنبال می‌کند
زرگر ادامه داد: فائق امدن بر اینها در کوتاه مدت شدنی نیست، ایران برای قرار دادن اعراب در حالت انفعال و خروج از جو ایران هراسی سعی در اتخاذ رویکرد تنش زدا دارد. کشورهای فرامنطقه ای آمریکا، روسیه، آلمان و فرانسه نیز در شرایط کنونی به دنبال تنش در منطقه نیستند و به صورت های مختلف در پی مهار تنش در خاورمیانه هستند. اگرچه آنها مسائل امنیتی خاص خود را دارند و براساس منافع خود تصمیم می گیرند اما در شرایط حاضر تشدید تنش در خاورمیانه منافع آنها را تامین نمی کند. ظریف بهترین موقعیت را برای طرح این موضوع انتخاب کرد و چنین پیشنهادی مورد پسند کشورهای اروپایی است و فرانسوی ها به شدت دنبال آرام شدن منطقه هستند. دیگر کشورها هم این رویکرد را دنبال می کنند.
امکان برخورد جدی در آینده میان ایران و این کشورها وجود ندارد
این کارشناس مسائل خاورمیانه با بیان اینکه در گذشته ایران برای گسترش حوزه تمدنی خود توجه ویژه ای به شرق داشت و تهدیدات ایدئوژیک، سیاسی، نظامی و دیگر تهدیدات امنیتی را از جانب غرب می دانست گفت: امروز چنین رویکردی وجود ندارد. ایران با پی گیری سیاست خارجی تنش زدا در پی گسترش روابط خود با شرق و غرب است. اما همانطور که در میدان واقعیت ملاحظه می شود و این امر به ذات رقابت و قدرت برمی گردد، برخی از دولت های عرب منطقه از روند توسعه ایران دچار سوءظن هستند و در بیانیه هایی که منتشر و بحث هلال شیعی و قدرت گرفتن ایران را مطرح کردند و با کمک حامیان فرامنطقه ایشان به دنبال جلوگیری از نفوذ بیشتر ایران در خاورمیانه هستند. بنابراین در هر منطقه ای که رقابت در سطوح مختلف نظامی، تسلیحاتی، دینی و فرهنگی وجود دارد خشونت پیدا می شود و باید به نقطه موازنه برسد تا این خشونت ها پایان یابد.
در حال حاضر نه ایران توان جنگ با کشورهای عربی را دارد و نه اعراب در موقعیتی هستند که با ایران در بیفتند. رقابت و تنش ها نیز بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد و به حوزه لفاظی ها مختلف بر می گردد. امکان برخورد جدی در آینده میان ایران و این کشورها وجود ندارد و هر کشور از طریق سیاست های اعلانی و تبلیغ آن در سطح بین المللی در پی به انفعال کشاندن طرف مقابل است. در کل سخنرانی ها، مواضع و پاسخ های ظریف در چند سال اخیر معقول و مبتنی بر خرد بوده است. البته شاید اصول گراها خرده بگیرند که ایران باید رویکرد تهاجمی تری نسبت به اقدامات برخی کشورها از جمله عربستان دنبال کند و شاید تا حدودی نیز درست باشد، اما ایران در ابتدا نیازمند اقتدار درونی بدون استفاده از خشونت است و رویکرد مستقل کنونی را در روابط بین الملل دنبال کند.
کشورهای خلیج‌فارس در مورد برقرای رابطه با ایران انسجام رویکردی ندارند
این کارشناس مسائل خاورمیانه در مورد اینکه با توجه به رقابت ها و اختلافت موجود ایران می تواند با کشورهای خلیج فارس مجمع امنیتی تشکیل دهد و در این باب با کشورهای این حوزه گفت وگو کند؟ گفت: در کشورهای خلیج فارس دیدگاه های مختلفی نسبت به رابطه با ایران وجود دارد و تمامی این کشورهای رویکرد یکسانی ندارند. برای مثال عمان کشوری است در این حوزه که روابط خوبی با ایران دارد به عنوان میانجی گر ایران نقش ایفا می کند و در سیاست هایش معقولانه عمل می کند. قطر درست است که کشور کوچکی است، اما در حوزه سیاست خارجی بزرگ عمل می کند و این به منابع عمده انرژی این کشور بر می گردد.
قطر تا جایی که مشخص است به دنبال قطع رابطه با ایران نیست و با وجوداینکه مرکزی است برای پایگاه نیرو های نظامی آمریکا، اما در رابطه با ایران بی گدار به آب نمی زند. امارات نیز روابط تجاری گسترده ای با ایران دارد و خواهان حفظ این رابطه است. هرچند میزان تجارت دو کشور به سطح پایین تری از گذشته برگشته است، اما نمی توان گفت که به دنبال قطع رابطه با ایران است.در این میان بحرین و عربستان رویکرد تخاصمی تری نسبت به ایران دنبال می کنند که نمی توان گفت رویکرد تمامی کشورهای خلیج فارس است. اما به صورت کلی در کوتاه مدت نباید انتظار داشته باشیم که روابط ایران با این کشورها به سطح مطلوب برسد.
وضعیت عراق در آینده روابط ایران با کشورهای خلیج‌فارس می‌تواند تعیین‌کننده باشد
وزیر امورخارجه ایران از طریق این سخنرانی ها، بیانیه ها و پیشنهادها دو هدف را در سطح منطقه ای و بین المللی دنبال می کند: یکی این که به دنبال خط و مشی سیاست خارجی ایران در دولت جدید به دنیا بفهماند که ایران اهل گفت و گو و مذاکره است و به همین دلیل در فنلاند اعلام می کند که ایران آماده تشکیل مجمع گفت و گوهای منطقه ای با کشورهای خلیج فارس است.
دیگری اینکه به کشورهای همسایه و خلیج فارس بگوید که باب مذاکره برای رفع اختلافات باز است. ایران از این طریق می تواند اثبات کند که اهل گفت و گو و مذاکره است و با تبلیغات این رویکرد در سطح بین المللی کشورهای عرب بویژه سعودی ها را در موضع انفعال قرار دهد. در مورد اینکه به عنوان یک کارشناس مسائل خاورمیانه و بین الملل آینده چنین پیشنهادی را چگونه ارزیابی می کنید گفت: همه این ها به حل مسائل و خشونت های داخلی عراق و سوریه بر می گردد. تا جایی که من اطلاع دارم سوریه وضعیت مناسبی ندارد و امکان تجزیه آن وجود دارد، اما در عراق پیشروی هایی با کمک ایران در حال شکل گرفتن است که امید بخش است. حل مساله فلوجه و پس از آن رهایی و آزاد سازی موصل از دست تروریست ها با کمک ایران، عربستان و برخی دیگر از کشورهای عربی به حساب و کتاب مجبور می کند. چرا قرار گرفتن عراق در کنار ایران وزنه را به نفع ایران سنگین می کند.
http://ebtekarnews.com/?newsid=44169
ش.د9500573