(روزنامه اعتماد – 1394/10/19 – شماره 3435 – صفحه 7)
مناقشه ميان ايران و عربستان سعودي به خارج از تهران و رياض كشيده شد و همان‌گونه كه پيش بيني مي‌شد يمن نخستين محل رويارويي باز هم غيرمستقيم دو كشوري شد كه در يك هفته گذشته با سرعت غيرقابل پيش بيني در مسير غيرقابل بازگشت قطع رابطه ديپلماتيك و افزايش تنش قرار گرفته‌اند. سفارتخانه ايران در صنعا در واپسين ساعات روز چهارشنبه هدف حملات موشكي نيروهاي ائتلاف به رهبري عربستان سعودي قرار گرفت. روز پنجشنبه دستگاه‌هاي ديپلماسي ايران و عربستان هم به موضع‌گيري در خصوص اين اتفاق و چگونگي برخورد با آن گذشت. علاوه بر اين در جلسه هيات دولت در روز پنجشنبه هم ايران دست به اقداماتي براي مقابله با زياده‌روي‌هاي آل‌سعود در چند روز گذشته زده و ورود كالاهاي عربستاني ممنوع و همزمان قطع حج عمره هم تمديد شد.
در اين ميان تلاش‌هاي رياض براي همراه كردن كشورهاي بيشتر با خود در تحت فشار قرار دادن سياسي ايران هم ادامه دارد و در دو روز گذشته، قطر سفير خود را براي پاره‌اي مشورت‌هاي داخلي به دوحه فراخواند و قطع رابطه ديپلماتيك سومالي و احتمالا جيبوتي با تهران هم قطعي شد. علاوه بر اين سفير كشورمان در تركيه هم براي ارايه پاره‌اي توضيحات در خصوص تنش ميان ايران و عربستان به وزارت امور خارجه تركيه رفت. در اين شرايط عربستان سعودي كه به شكل داوطلبانه در مسير تنش زايي حداكثري در رابطه ديپلماتيك با ايران گام برمي‌دارد از يك سو مي‌گويد كه خواهان جنگ با تهران نيست و از سوي ديگر رييس دستگاه ديپلماسي اين كشور در اسلام‌آباد پروژه ايران هراسي را تبليغ مي‌كند.
ايران، هم محكوم كرد هم وعده پيگيري داد
حسين جابري‌انصاري، سخنگوي وزارت امور خارجه نخستين موضع‌گيري كشورمان پس از حمله به سفارتخانه ايران در صنعا را علني كرد. جابري انصاري ضمن به‌شدت محكوم كردن اين اقدام كه موجب وارد شدن خسارت‌هايي به ساختمان سفارت و زخمي شدن تعدادي از نيروهاي حفاظت نمايندگي شده بود، اعلام كرد كه اين اقدام عربستان سعودي عامدانه و آگاهانه بوده است. جابري انصاري در اين خصوص گفت: اين اقدام آگاهانه و عامدانه دولت عربستان نقض تمامي كنوانسيون‌ها و قواعد حقوقي بين‌المللي در زمينه حفاظت از امنيت و مصونيت اماكن ديپلماتيك در كليه وضعيت‌ها بوده و مسووليت اين اقدام و همچنين جبران خسارت‌هاي وارده به ساختمان و جراحات وارده به تعدادي از كاركنان سفارت به عهده دولت عربستان است.
بديهي است جمهوري اسلامي ايران حق خود براي پيگيري اين موضوع را محفوظ مي‌دارد. واكنش ايران به اين اقدام عربستان سعودي به موضع‌گيري سخنگوي وزارت امور خارجه ختم نشد و ساعاتي پس از اين اتفاق، «حسين اميرعبداللهيان» معاون عربي و آفريقاي وزارت امور خارجه اعلام كرد كه ايران طي گزارشي سازمان ملل را در جريان جزييات حادثه صنعا قرار خواهد داد و اين موضوع را از طرق حقوقي و بين‌المللي پيگيري خواهد كرد. اميرعبداللهيان با اعلام اين خبر افزود: عربستان بايد تامين امنيت ديپلمات‌ها و سفارت ايران در صنعا را مورد توجه قرار دهد. عربستان اقدام سهوي در تجمع مقابل سفارتخانه خود در تهران را تبديل به جنجال سياسي كرده است اما مقامات عربستان نسبت به حمله راكتي به سفارت ايران در صنعا كه منجر به مجروحيت نگهبان سفارتخانه شده، كوچك‌ترين اعتنايي نكرده‌اند و ما در اين خصوص پيگيري‌هاي بين‌المللي خود را خواهيم داشت. پس از اين موضع‌گيري‌هاي ايران بود كه «احمد العسيري» سخنگوي ائتلاف سعودي عليه يمن اعلام كرد كه درباره آنچه ايران گفته تحقيق مي‌كنيم اما حوثي‌ها (انصار‌الله) سفارت‌هاي متروكه را براي عمليات نظامي استفاده مي‌كنند و ائتلاف موشك‌اندازهاي حوثي‌ها را هدف گرفته است.
تنشي كه به ايران و عربستان محدود نخواهد شد
تنش جديد ميان ايران و عربستان در خصوص حمله به سفارتخانه ايران در صنعا در خبرگزاري‌هاي بين‌المللي كه در يك هفته گذشته تيترهاي خود را به اين اتفاق جديد در خاورميانه اختصاص داده بود، انعكاس جدي داشت. خبرگزاري آسوشيتدپرس در گزارشي با پوشش اين اتفاق تاكيد كرد كه تنش در صنعا نشان مي‌دهد كه تا چه اندازه مناقشه ميان ايران و عربستان مي‌تواند كل منطقه خاورميانه را به خطر بيندازد: در حالي كه اعدام شيخ نمر و واكنش‌ها در ايران به اين اتفاق به تنش ميان دو كشور در صنعا منتهي شده است ساعتي پس از حمله به سفارتخانه ايران در صنعا بود كه مراسم ختمي براي شيخ نمر در شرق عربستان گرفته شد. در حالي كه نيروهاي امنيتي سرتاسر اين منطقه را محاصره كرده بودند و دود ناشي از سوزاندن لاستيك هواي اطراف محل برگزاري مراسم ختم را هم اشغال كرده بود اما مراسم در كل با آرامش و بدون هيچ گونه خشونتي برگزار شد. البته در فيلم‌هاي به دست آمده از مراسم، شركت‌كنندگان در اين مراسم ختم فرياد مي‌كشند: مرگ بر آل‌سعود. خبرگزاري آسوشييتدپرس در بخش‌هايي از اين گزارش خود تاكيد مي‌كند كه به گفته خبرنگار اين رسانه كه در صنعا حضور دارد، ساختمان سفارت ايران كه در نزديكي ساختمان رياست‌جمهوري يمن قرار دارد از بيرون آسيبي نديده است.
ورود كالا از عربستان ممنوع!
تنش سياسي ميان ايران و عربستان نه تنها منجر به قطع رابطه ديپلماتيك دو كشور با هم شده است بلكه اندك اندك تكه‌هاي جديد تكميل اين پازل جنبه‌هاي تجاري و اقتصادي هم به خود مي‌گيرند. در شرايطي كه عادل الجبير، وزير امور خارجه عربستان همزمان با اعلام قطع رابطه ديپلماتيك با تهران از ممنوعيت ورود هواپيماهاي ايراني به عربستان خبر داده بود، روز پنجشنبه هيات وزيران كشورمان واردات كالاهاي عربستاني يا هر كالا از مبدأ اين كشور را از كليه مبادي ورود كالا به كشور از جمله مناطق آزاد و ويژه اقتصادي ممنوع اعلام و تصويب كرد سفر عمره نيز كما في السابق تا اطلاع ثانوي متوقف مي‌ماند.
خبرگزاري رويترز با پوشش اين خبر اعلام كرد كه اين قبيل اقدام‌هاي متقابل از سوي تهران و رياض بر كاستن از حجم ارتباط‌ها به تنش بيشتر ميان دو كشور همسايه منتهي خواهد شد. اين خبرگزاري در اين خصوص مي‌نويسد: حجم رابطه تجاري ميان ايران و عربستان سعودي با توجه به فرصت‌هاي اقتصادي موجود در اين دو كشور بسيار اندك است اما تعداد قابل توجهي از ايراني‌ها چه در قالب حج واجب و چه حج عمره سالانه به عربستان سفر مي‌كنند؛ البته حج عمره از ماه آوريل و به دليل تعدي دو مامور سعودي به دو نوجوان ايراني در فرودگاه اين كشور متوقف شده بود. عادل الجبير پيش از اين با وجود آنكه خبر توقف پروازهاي ايران به عربستان و توقف مراوده‌هاي تجاري با تهران را داده بود، اعلام كرده بود كه رياض مي‌خواهد سرمايه‌گذاري‌هاي اين كشور در ايران دست نخورده باقي بماند.
اين در حالي است كه چند كمپاني محدود سعودي كه در ايران مشغول به كار هستند تاكنون اعلام تغييري در برنامه‌هاي اقتصادي خود در كشورمان را اعلام نكرده‌اند. مقام‌هاي سعودي در گفت‌وگو با رويترز ادعا كرده‌اند كه قطع رابطه تجاري با تهران به رياض صدمه‌اي وارد نخواهد كرد چرا كه عمده واردات عربستان از ايران خشكبار بوده است. در شرايطي كه شركت‌هاي سعودي در ايران اعلام كرده‌اند كه مي‌خواهند به فعاليت خود با وجود اين تنش‌ها ادامه دهند، فشارهايي روي سرمايه‌گذاران سعودي براي متوقف كردن فعاليت‌هاي اقتصادي آنها با ايران از داخل عربستان وجود دارد. رقم سالانه صادرات ايران به عربستان سعودي سالانه ١٣٠ ميليون دلار است كه فولاد، سيمان و محصولات كشاورزي را شامل مي‌شود. حجم واردات ايران از عربستان سعودي هم ٦٠ ميليون دلار سالانه است كه بيشتر منسوجات را دربرمي گيرد.
اجازه نمي‌دهيم جنگ با ايران صورت بگيرد
«اجازه نمي‌دهيم جنگ ميان ايران و عربستان شكل بگيرد.» اين جمله شايد معتدل‌ترين موضع‌گيري باشد كه در شش روز گذشته از سوي يك مقام سعودي در خصوص تنش ميان تهران و رياض اتخاذ شده است. محمد بن سلمان، جانشين وليعهد عربستان و وزير دفاع اين كشور در گفت‌وگو با مجله «اكونوميست» با اشاره به تنش‌هاي پيش آمده، وقوع جنگ ميان عربستان و ايران را «يك فاجعه براي منطقه و جهان» دانست كه «رياض اجازه نخواهد داد اتفاق بيفتد.»اين شاهزاده عربستاني گفت: كسي كه تصور مي‌كند اين جنگ شكل مي‌گيرد از سلامت كامل عقلي برخوردار نيست. جنگ ميان عربستان و ايران مي‌تواند آغاز يك فاجعه بزرگ در منطقه باشد كه به شكلي گسترده بر تمامي جهان تاثير خواهد گذاشت. من قاطعانه مي‌گويم ما هرگز اجازه وقوع چنين امري را نخواهيم داد. پسر پادشاه عربستان كه شخص اول تصميم‌گيرنده در اين كشور خوانده مي‌شود درباره تصميم رياض براي قطع روابط ديپلماتيك خود با تهران و صدور دستور خروج همه ديپلمات‌هاي اين كشور از ايران گفت: «اين اقدامات به اين دليل صورت گرفت كه رياض نمي‌خواهد با آسيب رسيدن به يكي از ديپلمات‌هاي عربستاني يا يكي از اعضاي خانواده آنها تهران در تنگنا قرار گيرد.
در صورتي كه اين اتفاق بيفتد آن وقت تنش واقعي ميان دو كشور رخ خواهد داد.» اين ادعاي شاهزاده سعودي در خصوص نگراني از سلامت جاني ديپلمات‌هاي عربستان در ايران در حالي صورت گرفته است كه به گفته منابع آگاه، رياض حتي پيش از حمله عده‌اي خودسر به سفارتخانه اين كشور در تهران در قالب طرحي از پيش برنامه‌ريزي شده تمام كاركنان سفارت را از ايران خارج كرده بود و در جريان حضور تعدادي از ايرانيان معترض در داخل ساختمان سفارتخانه عربستان هم به هيچ كدام از افراد محدود باقي مانده آسيبي رسانده نشده بود. محمد بن سلمان در ادامه اين گفت‌وگو قطع روابط با ايران را تنش ندانست و گفت: عربستان تمام تلاش خود را مي‌كند كه تنش ايجاد نشود و دستوراتي كه صادر شده تنها واكنش‌هايي در پاسخ به اقداماتي است كه عليه رياض صورت گرفت.
سفر بي‌دستاورد الجبير به اسلام‌آباد
عادل الجبير، وزير امور خارجه عربستان سعودي كه از مدت‌ها پيش سوداي قطع رابطه ديپلماتيك با تهران را در سر داشت و با دستاويز قرار دادن حمله به سفارتخانه اين كشور در تهران اين رويا را محقق كرد در روزهاي سخت دست و پا زدن خاورميانه در آتش درگيري‌هاي قومي و فرقه‌اي، تور ايران‌هراسي خود را آغاز كرده است. نخستين مقصد اين تور هم پاكستان بود؛ كشوري كه در چند ماه اخير عملا تلاش كرده خود را از گردونه اختلاف‌ها ميان ايران و عربستان دور نگه دارد. «عادل الجبير» شامگاه پنجشنبه براي سفري دو‌روزه وارد اسلام‌آباد شد. همزمان با ورود وزير امور خارجه عربستان به پاكستان مردم اين كشور با برپايي تظاهرات ضمن محكوميت اعدام شيخ‌نمر از دولت خواستند در روابط خود با آل سعود تجديد نظر كند.
نخستين ميزبان الجبير در اين ديدار هم «راحيل شريف»، فرمانده ارتش پاكستان بود و پس از وي «نوازشريف»، نخست‌وزير اين كشور از وزير امور خارجه عربستان استقبال كرد. نواز شريف در اين ملاقات گفت: مردم پاكستان به عربستان اعتماد دارند و در صورتي كه خطري حرمين شريفين را تهديد كند در كنار مردم عربستان از اين مكان‌هاي مقدس دفاع خواهند كرد. گفته مي‌شود كه الجبير در اين ديدارها در خصوص ايران گفت‌وگوي مفصلي داشته اما جزييات اين گفت‌وگوها منتشر نشده است. عادل الجبير در ديدار با نخست‌وزير پاكستان با ارايه توضيحاتي درباره ائتلاف نظامي عربستان بار ديگر از پاكستان خواست براي مبارزه با تروريسم به اين ائتلاف بپيوندد. نوازشريف در پاسخ به وزير امور خارجه عربستان گفت: پاكستان از هر تلاشي براي مبارزه با تروريسم حمايت مي‌كند.
پاكستان خواهان گسترش روابط با عربستان در تمام زمينه‌ها از جمله زمينه‌هاي اقتصادي، دفاعي، تجاري و امنيتي است. پاكستان بهترين ظرفيت براي سرمايه‌گذاري اقتصادي به ويژه در بخش انرژي را دارد و عربستان نبايد اين فرصت را از دست بدهد. وزارت امور خارجه پاكستان در بيانيه‌اي به‌شدت به حمله به سفارت عربستان در ايران اعتراض و تاكيد كرده بود كه اسلام‌آباد قائل به اين است كه بايد به موازين و مقررات بين‌المللي احترام گذاشت و اصول ديپلماتيك را رعايت كرد. با اين‌همه نخست‌وزير پاكستان در ديدار با الجبير در اين خصوص گفت: با توجه به شرايطي كه كشورهاي اسلامي در آن قرار دارند بهتر است عربستان اختلاف خود با ايران را از طريق مذاكره حل كند. پيش از اين پاكستان اعلام كرده بود كه هرگونه تصميم‌گيري درخصوص ميزان مشاركت اين كشور در ائتلاف ٣٤ كشور تحت رهبري عربستان را بعد از دريافت جزييات آن از سوي رياض، اتخاذ خواهد كرد. با اين وجود، در بيانيه صادره از سوي وزارت امور خارجه پاكستان، به‌طور واضح درخصوص تصميم مشخص پاكستان براي مشاركت اين كشور در ائتلاف ياد‌شده گنجانده نشده است.
سرتاج عزيز، مشاور امور خارجي نخست‌وزير پاكستان كه ملاقات مفصلي با وزير امور خارجه عربستان داشته جمعه در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: در ماه آوريل اجلاس كنفرانس اسلامي برگزار مي‌شود كه يكي از محورهاي آن حل اختلاف بين ايران و عربستان خواهد بود. درباره مبارزه با تروريسم هر كشور خودش تصميم‌گيرنده خواهد بود كه در چه زمينه‌اي مي‌تواند كمك كند و لازم نيست به‌طور مستقيم در يك ائتلاف نظامي شركت كند. روابط ايران و عربستان بهبود خواهد يافت اما اين كار زمان‌بر است اما اميدواري زيادي وجود دارد كه در اجلاس كنفرانس كشورهاي اسلامي كه در تركيه برگزار مي‌شود بسياري از مسائل بين دو كشور حل شود. پاكستان درباره روابط ديپلماتيك با ايران بر اساس منافع ملي خود تصميم‌گيري خواهد كرد. رويترز در پوشش خبر الجبير به اسلام‌آباد تاكيد كرد: پاكستان كه مرز مشترك با ايران دارد و اقليت شيعه تاثيرگذاري را هم در خود جاي داده است به هيچ‌وجه به دليل درگير بودن با تنش‌هاي قومي داخلي علاقه‌اي به ايجاد تنش در رابطه با تهران ندارد.
الجبير در حالي براي جلب حمايت پاكستان به اين كشور سفر كرده است كه اسلام‌آباد در مقام رعايت حسن همجواري با ايران حتي وارد ائتلاف عربستان در يمن هم نشده بود. يك تحليلگر سياست خارجي پاكستان در خصوص سفر الجبير به اسلام‌آباد مي‌گويد: پاكستان نمي‌تواند چيزي را كه عربستان سعودي به دنبال آن است به اين كشور بدهد. اين در مصلحت هيچ كشور مسلماني نيست كه ميان شيعه و سني تنش ايجاد كند. بهترين كار اين است كه الجبير را خوشحال بدرقه كنيم بدون آنكه آنچه را كه ايران را آزار خواهد داد به وي بدهيم. برخلاف عربستان سعودي كه به دنبال تنش‌آفريني در منطقه است، پاكستان به دنبال برقراري رابطه حسنه هم با تهران و هم با رياض و استفاده از منابع انرژي هر دو كشور است. پاكستان براي فرارسيدن روزهاي پسابرجام، برداشته شدن تحريم‌هاي ايران و پيشبرد پروژه خط لوله گاز روزشماري مي‌كند. البته پاكستان و عربستان اتحاد نانوشته اما محرز سياسي هم با يكديگر دارند و شريف روزهاي تبعيد خود از پاكستان پس از كودتاي نظامي را در عربستان گذرانده است. در سال ٢٠١٤، عربستان مبلغ يك و‌نيم ميليارد دلار را به عنوان هديه در اختيار اسلام‌آباد قرار داد.
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=34416
ش.د9405459