(روزنامه جوان – 1395/05/02 – شماره 4866 – صفحه 8)
تلاش براي جبران آسيب‌هاي 25 سال غفلت
دكتر مجيد ابهري/جامعه‌شناس
من ايمان دارم يكي از دلايل مهمي كه باعث شد از ورود ماهواره به جمع خانواده‌ها آسيب ببينيم غفلت ما از رصد كردن وضعيت خانواده در 25 سال گذشته است. دقيقاً در همين بازه زماني اين وسيله به يكباره با تعداد زياد وارد خانواده‌هاي ما شد و با ورود خودش آموزه‌هايي را القا كرد كه زمينه‌ساز وارد آمدن بيشترين آسيب‌ها به سبك زندگي ايراني اسلامي و خانواده‌هاي ما بود.
بايد بپذيريم كه در عصر تكنولوژي ورود وسايل مدرن به جامعه سنتي و مذهبي مانند ايران بيشترين تغييرات را رقم مي‌زند چون اگر اين وسايل به يك جامعه نيمه مدرن يا در حال مدرنيته وارد شود تغييراتش آنقدر چشمگير نيست كه با ورود به ايران ديده شد. من بارها هشدار داده‌ام و باز هم تأكيد مي‌كنم كه ما در پيچ خطرناكي قرار داريم.
نكته مهم اينجاست كه اگر ما تمركز و رصد كافي نسبت به خانواده هايمان داشتيم پيش از اين بايد متوجه شروع تغييرات بد و تأثيرات حضور ماهواره‌ها در خانواده مي‌شديم اما ما در سه دهه اخير هر سال به دلايل مهمي مثل آسيب‌هاي ناشي ازجنگ، تغييرات اقتصادي، مشكلات بهداشتي و غيره از خانواده‌ها غافل بوديم، به همين خاطر حالا كه تقريبا به آرامش رسيده‌ايم يكدفعه چشم باز كرده‌ايم و مي‌بينيم در 25 سال گذشته تغييراتي رخ داده كه ما از آن غافل بوديم.
ما در غفلت فراموش كرديم بايد زمينه‌هاي مناسب براي ورود و پذيرش فناوري‌هاي ارتباطي و وسايل ارتباط جمعي جديد به خانواده‌ها را فراهم كنيم، در نتيجه وقتي مولفه‌هاي زندگي مدرن وارد كشور شد، تركش‌هاي آن ابتدا خانواده را هدف قرار داد و خانواده ايراني به عنوان اصلي‌ترين نهاد اجتماعي در معرض آسيب‌هاي جدي و ناهنجاري‌ها قرار گرفت.
ماهواره در جامعه ما باعث فاصله گرفتن اعضاي خانواده از يكديگر شده است. به طور كلي خيانت، دوستي‌هاي نادرست و نامتعارف بين زنان و مردان حتي بين متاهلان، ايجاد عشق‌هاي مثلثي، روابط نامشروع و … از تبعات ورود ماهواره به جامعه ايراني است.
نگراني همه ما از ماهواره به اين خاطر است كه مادر جامعه مان و دين‌مان بر بنيان خانواده تأكيد داريم و اين وسيله دقيقا نابودي اين بنيان و پايه را هدف قرار داده است. در واقع خانواده بزرگ‌ترين قرباني اين ابزار نوين ارتباطي است.
امروز بايد رويكرد فعاليت‌مان معطوف به فرهنگسازي و بيان راهكارهاي مقابله با آسيب‌هاي ناشي از حضور ماهواره در خانواده‌ها باشد. بايد در باره استفاده صحيح آن به مردم بگوييم و رفته رفته زخمي كه در اثر وجود آسيب زاي آن در سبك زندگي، رفتار و پوشش مردم ما ايجاد شده است را التيام ببخشيم. علاوه بر آن فناوري‌هاي نوين در كنار معايب و آسيب‌هايي كه دارد داراي محاسن و نكات مثبتي نيز مي‌باشد كه ما مي‌توانيم از اين مزايا به نفع خانواده بهره گيريم. به ويژه اينكه ابزارهاي نوين بسيار پيشرفته‌تر، دير يا زود وارد جامعه ما مي‌شود و ما نمي‌توانيم در برابر ورود آنها مقاومت كنيم؛ بنابراين تجربه‌هايي كه در اين سال‌ها به دست آورده‌ايم بايد به ما كمك كند تا آسيب‌ها و ناهنجاري‌هاي زندگي مدرن به حداقل كاهش يابد و ما در برابر اين ابزارها غافلگير نشويم. با توجه به اتفاقاتي كه طي سال‌هاي گذشته در زمينه ورود ماهواره و اينترنت، تلفن همراه و ... در جامعه ما رخ داد، اين غافلگيري نبايد دوباره براي جامعه ايران تكرار شود. خانواده در اين بسترسازي نقش اساسي و اصلي را ايفا مي‌كند و بايد چگونگي استفاده از فناوري‌هاي ارتباطي را به فرزندان خود بياموزد.
تزلزل بنيان اخلاقي خانواده و اتلاف وقت از مهمترين آسيب‌هاي استفاده از ماهواره در كشور ماست. كشورهايي كه از اين وسيله براي دست‌یابي به اهداف خود عليه كشور و نظام ما استفاده مي‌كنند بهتر از همه مي‌دانند كه در اين ميان خانواده مي‌تواند به عنوان يك اهرم مقابله كننده و خنثي كننده توطئه عمل كند به همين خاطر در وهله اول تلاش مي‌كنند كه خانواده ايراني را از مفهوم و هويت واقعي‌اش خارج كنند؛ از اين رو انواع شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان مثل فارسي وان، من و تو و جم را با هدف تضعيف خانواده و تخريب فرهنگي و ديني و اجتماعي جامعه ايران راه‌اندازي كرده‌اند. اين در حالي است كه صداوسيما كه به عنوان دانشگاه عمومي بايد با توليد برنامه‌هاي خوب با شبكه‌هاي ماهواره‌اي رقابت كند نتوانسته است وظيفه خود را در اين زمينه به درستي ايفا كند. رسانه ملي حداقل مي‌تواند پشت پرده‌هاي برنامه‌هاي ماهواره را براي خانواده‌ها تشريح كند تا مردم با واقعيت‌ها بيشتر آشنا شوند.
يكي از اين روشهاي خنثي كننده جايگزيني تربيت ديني به جاي مرور و تأكيد بر آموزه‌هاي ديني است. فرزندان ما، زنان و مردان ما بيش از آنكه ياد بگيرند صرفا به خاطر ديندار بودن درست رفتار كنند بايد بدانند كه اين درست رفتار كردن است كه باعث درست زندگي كردن و سالم ماندن‌شان مي‌شود، به همين خاطر من معتقدم تقويت آموزه‌هاي ديني و اخلاقي از مهمترين راهكارهاي مقابله با آسيب‌ها و ناهنجاري‌هاي اجتماعي زندگي مدرن است. چه بخواهيم چه نخواهيم مولفه‌ها و ابزارهاي دنياي مدرن وارد زندگي ما شده و مي‌شود اما خانواده‌ها مي‌توانند از طريق پرورش ديني فرزندان، آنها را از خطرات مصون سازند.
براي نسلي كه امروز شاهد آن هستيم، بچه‌هايي كه تلفن همراه و تبلت و يارانه همراه دارند، كودكاني كه از شش سالگي با نت سر و كار دارند نمي‌توانيم همان نسخه آموزش ديني كه براي نسل‌هاي گذشته تجويز كرديم را اجرا كنيم. آموزش ديني براي نسل‌هاي گذشته كه در دهكده جهاني زندگي نمي‌كرد، مفيد بود ولي براي نسل امروز بايد به جاي آموزش ديني، تربيت و پرورش ديني را جايگزين كرد. به اين معنا كه خانواده بايد عشق، عبادت، نيايش، صداقت، امانت داري، نوع دوستي و پاكدامني را در وجود فرزندان خود پرورش دهد تا آنها با عشق و علاقه دروني به سوي اين مفاهيم حركت كنند. كودكي كه با اين مفاهيم بزرگ مي‌شود خودبه‌خود مثل يك قطب نماي دروني مسير زندگي‌اش را تشخيص مي‌دهد و كمترين تأثير را از آسيب‌هاي مدرنيته مي‌گيرد.
مرگ خوب است اما براي همسايه!
علي اصغر سعيدي / جامعه‌شناس
ماهواره در جوامع پيشرفته يك وسيله ارتباطي بسيار بزرگ است كه از منظر كارشناسان ارتباطات قابليت و كارآيي چند ده رسانه مكتوب، مجازي و شنيداري را دارد اما سؤال اين است كه چرا از اين وسيله و صرفا در كشور ما به بدترين شكل ممكن براي آسيب رساندن به اقشار مختلف جامعه استفاده مي‌شود؟ مگر نه اين است كه كساني با قصد و برنامه‌ريزي تلاش می‌کنند از اين وسيله در هر خانه ابزاري بسازند براي تخريب فرهنگ و هويت ما؟ قطعا همينطور است چون تأثيرات و آسيب‌هايي را كه امروز از حضور ماهواره، پخش برنامه‌ها و سريال‌هاي مختلف در كشور ما مي‌بينيم با استفاده و كاربرد اين وسيله در كشورهاي ديگر جهان كاملاً متفاوت است. واضح‌تر مي‌گويم حكايت ماهواره براي ما شده مصداق ضرب المثل « مرگ خوب است اما براي همسايه! ». انگار هر چه بدي در جهان وجود دارد قرار است جمع و از سوي دشمنان در كشور ما پياده شود! مثلاً درگيري‌هاي متعدد جام فوتبال اروپا باعث شد پليس به اين نتيجه برسد كه مصرف مشروبات الکلی باعث برهم خوردن تعادل فكري تماشاچان و در نهايت پرخاشگري و آشوب شده است، به همين دليل پليس اعلام كرد تا اطلاع بعدي مصرف مشروبات الکلی براي تماشاچيان مسابقات جام يورو ممنوع است و با مصرف‌كنندگان برخورد قانوني مي‌شود.
همان روزها شبكه هدفدار من و تو در برنامه‌اي تبليغاتي به معرفي نمونه‌هاي متفاوت مشروبات الکلی پرداخت. سؤال اين است چرا؟ اگر مشروبات الکلی آسيب رسان است پس براي همه بد است چرا اين برنامه ماهواره‌اي مي‌آيد و در يك زمان طلايي آن هم قبل و بعد از مسابقات به تبليغات مشروبات الکلی مي‌پردازد؟ اينجاست كه مي‌توانيم بفهميم چقدر از برنامه‌هاي ماهواره‌اي كه در منزل مان است با هدف توليد و پخش مي‌شود. متأسفانه ماهواره كه به خودي خود ابزاري مناسب جهت گسترش ارتباطات سالم است به دست آلوده قدرت طلبان و استعمارگران به وسيله‌اي جهت استيلا و سلطه فرهنگي بدل شده است. دقيقا به همين دليل است كه توضيح دادم. آموزش و جذاب جلوه دادن تفريحات ناسالم براي جوانان يكي از مهمترين اهداف و متأسفانه تأثيرات بد استفاده از ماهواره در ميان جوانان است.
امروزه با گسترش بي‌حد و حصر فناوري اطلاعات و ارتباطات كه مظهر آن همان اقمار مصنوعي است، تهاجم فرهنگي به مسئله‌اي جهاني تبديل شده است و اين ابتلاي جهاني، بسياري از كشورها را به چاره انديشي وا داشته است و حتي انديشمندان و روشنفكران كشورهاي غير اسلامي نيز نسبت به خطر امحای فرهنگ كشور خود در برابر فرهنگ ماهواره اي، دغدغه خاطر دارند و در مواجهه با اين پديده ساختارشكن، خود را مسئول مي‌دانند.
ناگفته پيداست كه حجم، سطح و ضريب اين مخاطرات ماهواره‌اي در كشور ما به مراتب نسبت به ساير كشورها بيشتر و حادتر است. چرا؟ چون ايران تنها كشوري است كه مردمش خودخواسته انقلاب كردند و امروز بعد از قريب به چهل سال از عمر آن بر آرمان‌هاي قدسي و ديني‌اش پافشاري مي‌كنند. انقلاب ايران به صورت كاملاً خودجوش راه و عرصه را براي حضور بسياري از كشورهايي كه دشمن اسلام و ايران بودند بست و همين عاملي شد براي اينكه دشمنان كشور ما امروز از هر وسيله‌اي براي نابودي هويت و فرهنگ ما استفاده كنند و ماهواره نيز مستثني در اين زمينه نبوده است.
بنابر اين ايران به عنوان يكي از كانون‌هاي مورد تهاجم كشورهاي قلدرمآب جهان مطرح است و بي‌گمان اين مسئله، بايد مسئولان و روشنفكران جامعه ما را در انجام رسالت فرهنگي خود در پاسداري از آرمان‌ها و مقابله با تهاجمات فرهنگي، راسخ‌تر و استوارتر سازد. همه اين عوامل باعث شده است از ماهواره كه به اذعان بسياري از كارشناسان قوي‌ترين وسيله ارتباطي جهان است در ايران استفاده‌اي شود كه با هدف تخريب نظام، انقلاب، بنيان خانواده و اشاعه فحشا و ارزش‌ها غلط اجتماعي است.
بشقاب‌هايي كه آرمان‌ها را نشانه رفته است
شيرين احمدنيا /جامعه‌شناس
اگر بخواهيم نتايج همه بررسي‌هاي اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و. . . را در روند تغييرات خانواده واقشار مختلف كشور بررسي كنيم مي‌توانيم به يك ليست كامل از آسيب‌هاي حضور ماهواره در خانواده‌ها برسيم كه قطعا اين آسيب‌ها در خانواده‌هايي كه ماهواره ندارند به هيچ وجه ديده نمي‌شود. در رويارويي با پديده ماهواره، لزوم ارائه راهكارهاي علمي و تخصصي توسط صاحب نظران، بيش از پيش احساس مي‌شود وبه همين دليل بايد ليستي از آسيب‌هاي ايجاد شده را عنوان و راهكاري براي حذف آنها پيدا كرد. اولين و مهمترين آسيبي كه ايجاد شده است مسخ فرهنگ جهانيان و ديكته كردن الگوها و هنجارهاي تهاجمي هدفدار از سوي رسانه‌هاي غربي است كه خوراك آن در كشورهاي معاند ايران توليد مي‌شوند.
يكي از مهمترين تغييراتي كه در سطح جامعه بعد از ورود ماهواره ديده مي‌شود تغيير پوشش و آرايش طبقه خاصي از جامعه است. دليل اين تغييرات اين است كه ترويج مد گرايي و ارائه مدهاي آرايشي و پوششي نابهنجار از اهداف مهم برنامه‌هاي ماهواره‌اي است كه متأسفانه بسيار هم تأثيرگذار بوده است. آنها از طريق بشقاب‌هاي ماهواره خوراك مسموم استحاله فرهنگي به ما مي‌خورانند.
سنت و فرهنگ اصيل در بسياري مواقع سدي مقابل ورود آموزه‌هاي غلط به كشور ما بوده است به همين خاطر برنامه‌هاي ماهواره‌اي تلاش كرده‌اند سنت‌هاي ملي، ايراني و اسلامي را تحقير و در مقابل راه را براي ورود فرهنگ بيگانه و وارداتي كشورهاي ديگر باز كنند. در همين راستا تلاش‌هاي بسياري هم در جهت ترويج فرهنگ برهنگي شكل گرفته است.
وقتي فرهنگ، دين و سبك زندگي جامعه‌اي مورد حمله قرار بگيرد طبيعي است كه زبان و ادبيات ملي هم تخريب مي‌شود و زيبايي‌هاي خاص خود را در ذهن مخاطب از دست مي‌دهد. به دنبال اين روند مخاطبان كلمات و جملات بيگانه را ترجيح مي‌دهند، مكرر استفاده مي‌كنند و در مقابل الفاظ و ادبيات غني داخلي را از مكالمات و مراوداتشان حذف مي‌كنند.
تكنيك زدگي و حاكميت تكنيك در زندگي اجتماعي و تغيير و تخريب معاني و مفاهيمي همچون آزادي عقيده، آزادي بيان، حقوق بشر نيز از ديگر آسيب‌هاي اين وسيله مخرب در جامعه ما بوده است.
القاي ديكتاتور بودن نظام و مظلوم واقع شدن مردم يكي از مهمترين اهداف كشورهاي معاند نظام جمهوري اسلامي از توليد و ارائه برنامه‌هاي ماهواره‌اي است كه در نهايت اين برنامه‌هاي هدفمند باعث ايجاد و القاي شكاف ميان مردم و حاكميت مي‌شود. در همين راستا تلاش مي‌كنند گفتمان ملي ما را نيز تغيير دهند و مسائل انحرافي را در مقابل توسعه پايدار كشور طرح كنند.
ماهواره‌ها و برنامه‌هاي آنها ثابت كرده‌اند در مواقع بحراني با طرح و پخش اخبار دروغ و كذب به آشوب و ناامني داخل كشور دامن مي‌زنند تا به هدف اصلي خود كه حذف نظام اسلامي ايران است برسند به همين دليل است كه در ميان كارايي و كاربرد ماهواره ارائه اخبار و اطلاعات ناروا و تحريف اخبار و شايعه پراكني هم وجود دارد.
به اعتقاد برنامه ريزان برنامه‌هاي ماهواره‌اي اگر قرار است مردم از سيستم حكومتي و دولتي كشورشان خسته شوند بايد ماهواره‌ها بتوانند نظام را در منظر مردم تخريب كنند؛ نامي كه پشتوانه مردمي‌اش را از دست بدهد به مرز افول نزديك مي‌شود به همين خاطر بخش مهمي از برنامه‌هاي ماهواره‌اي با هدف بزرگ نمايي نقاط ضعف و بي‌اهميت جلوه دادن نقاط قوت كشور ساخته مي‌شود.
از سويي يكي از دلايل فروپاشي كشورها، فروپاشي اقتصاد آنهاست به همين خاطر بخش مهمي از برنامه‌هاي ماهواره‌اي با هدف پرورش مصرفگراها توليد مي‌شود چون گسترش فرهنگ مصرف و عدم تمايل به اقدامات خلاقانه جزو مأموريت‌هاي آنهاست.
تلاش براي خلق هيجانات كاذب و خلق آرمان‌هاي عوام فريبانه، از بين بردن روحيه اعتماد به نفس و ايجاد باورهاي نهيليستي و پوچ انگارانه ميان جوانان جزو عواملي هستند كه در جهت تخريب هويت ديني و فرهنگي جوانان ما از سوي شبكه‌هاي ماهواره‌اي دنبال مي‌شود.
قشر جواني كه آرمان‌ها به زندگي او جهت مي‌دهد، اگر آرمان‌هايش تخريب شود و اعتقاداتي كذب برايش ايجاد شود طبيعي است كه زندگي‌اش به بيراهه حواهد رفت.
بهترين راه مقابله تولید برنامه‌های خوب داخلي است
دكتر آتوسا محمدي مزيناني / جامعه‌شناس
اگر بخواهيم واقع بين باشيم بايد بگويم تصور كنيد شما جزو كساني هستيد كه در منزل خودتان موادغذايي و غذاي آماده داريد در اين صورت قطعاً سراغ غذاي بيرون نمي‌رويد مگر با تفنن كه دوام و ماندگاری هم ندارند. اگر خودتان غذايي نداشته باشيد مجبوريد كه با پذيرفتن تبعات، غذاي بيرون را مصرف كنيد.
در مورد ماهواره بررسي‌هاي من نشان داد كه چون صدا و سيماي ملي ما نتوانست بخش مهمي از توقعات ديداري و شنيداري مخاطبان داخلي را برآورده كند و همزمان اين اتفاق با ورود ماهواره بود ذائقه مردم اينطور تغيير كرد كه مي‌توانند بخشي از توقعاتشان را با كانال‌هاي ماهواره جبران كنند. از اين فضاي شكل گرفته بعضي كشورها سوء استفاده كردند و با توليد برنامه‌هايي تلاش كردند به اهداف تعيين شده خودشان برسند.
نكته اينجاست حالا كه مي‌دانيم از ورود بخشي از ابزارهاي تكنولوژي مثل ماهواره و موبايل و نظير اين راه فراري وجود ندارد و دير يا زود به‌هرحال وارد زندگي‌مان مي‌شوند چه بهتر است كه يك: با ابعاد و تبعات ناشي از استفاده اين وسايل آشنا شويم و دو: يادبگيریم با چه روش‌هايي مي‌توانيم استفاده از آنها را كم و جايگزين پيدا كنيم. مثلاً براي پيشگيري از گسترش ماهواره‌ها و جلوگيري از تبعات ويرانگر آن مي‌توانيم اوقات فراغت خانواده‌ها و به ويژه جوانان را از طريق رسانه‌هاي ملي و صدا و سيما و كاهش حجم خلأ برنامه‌هاي رسانه‌هاي داخلي پركنيم.
از جهت ديگر مردم بايد از تبعات و آسيب‌هاي استفاده از این وسيله مطلع باشند پس در قدمي ديگر وظيفه ما قشر آگاه، اطلاع رساني و آگاه‌سازي عموم مردم و بالاخص والدين و جوانان از آسيب‌هاي ناشي از ماهواره است.
بياييد براساس ايمان، اعتقادات و باورهاي خودمان يك الك بگذاريم و كانال‌هاي ماهواره را خودمان فيلتر كنيم. يعني براساس توانايي ذاتي مان ببینیم كدام كانال و برنامه را نبايد ببينيم، كدام برنامه را كمتر و از كدام كانال مي‌شود استفاده‌هاي بهتري كرد در حقيقت زمينه‌هاي فني لازم جهت استفاه از برنامه‌هاي مطلوب و سالم ماهواره‌اي را فراهم كنيم.
بخشي از روشهاي مقابله هم نيازمند ورود سازمان‌هاي مسئول است مثلاً استفاده از روشهاي فيلترينگ جهت محدود‌سازي برخي شبكه‌هاي مخاطره آميز ماهواره‌اي يكي از روش‌هايي است كه بايد از طرف مسئولان امر صورت بگيرد. حركت مقابله‌اي صدا و سيما براي ساختن و بازنمايي مجدد ارزش‌هاي جامعه و صيانت از حريم خانواده به منظور مقابله با اثرات منفي فيلم‌هاي مناسب ماهواره‌اي را نيز مي‌توان در دسته رفتارهاي مقابله كننده با ماهواره گنجاند.
علاوه بر اين لازم است و وقت آن رسيده كه مديران فرهنگي جامعه ما براي كاهش اثرات منفي برنامه‌هاي ماهواره حركت آگاهانه و صحيحي را براي توليد و برنامه‌سازي انجام دهند. فراموش نكنيم وظيفهْ اصلي مسئولان فرهنگي، ايمن‌سازي افراد به ويژه نوجوانان و جوانان در برابر هجــوم بيگانگــان و افزايــش قدرت مقــاومت آنان است. ايمــن‌سازي نيـز با بـرنامه ريزي‌هاي اساسي براي گسترش شناخت معارف الهي و باورهاي اعتقادي و مذهبي در جامعه ميسر است كه مي‌تواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خود آگاهي و خود باوري برساند. به عبارت ديگر بايد جوانان عزيز را به گونه‌اي تربيت كرد كه آگاهانه و با اختيار كامل از گناه دوري كنند تا بتوانند از ماهواره به عنوان برنامه تكميلي بهره مند شوند.
ما در اين مسير به اندازه‌اي بايد فعاليت‌هاي فرهنگي داشته باشيم كه بتوانيم پيامدهاي منفي ماهواره براي جوانان و والدين آنها را تبيين كنيم و با استفاده از ظرفيت مطبوعات، رسانه‌ها و انجمن اوليا و مربيان مدرسه نيز براي آگاه‌سازي نسل بعد قدم برداريم.
بي شك محـدود آفريني در استفاده از برنامه‌هاي ماهواره بدون جايگزين كردن برنامه‌هاي سازنده و مورد علاقه جوانان در رسانه‌هاي ملي به نتيجه نخواهد رسيد. بنابراين گسترش شبكه‌هاي راديويي و تلويزيوني و توسعه برنامه‌هاي گوناگون، بايد جزو برنامه‌هاي اساسي دولتمردان، به ويژه مسئولان صدا و سيما قرار گيرد. ما اگر بتوانيم در زمينه توليدات ديداري و شنيداري داخلي به سطح كيفي مطلوب برسيم قطعا ماهواره خودبه‌خود مخاطب خود را در داخل كشور ما از دست مي‌دهد.
http://javanonline.ir/fa/news/799280
ش.د9501440