بیش از پنج سال از آغاز ناآرامی‌ها در سوریه می‌گذرد. در یک سال و چند ماه اخیر، کفه ترازوی تحولات میدانی، به نفع دولت دمشق سنگین‌تر شده است. ارتش سوریه و نیروهای وفادار به «بشار اسد» رئیس جمهوری این کشور موفق شدند بسیاری از شهرها را از چنگ تروریست‌ها و مخالفان خارج کنند و در حال حاضر نیز نبرد سرنوشت‌سازی برای تسلط بر شهر حلب جریان دارد.
در این میان، بحث بر سر آینده سوریه در محافل سیاسی و رسانه‌ای داغ است و الگوهای متفاوتی از سوی سیاستمداران و تحلیلگران ارایه می‌شود. به طور کلی دو گزینه برای ساختار سیاسی سوریه مطرح شده است؛ برخی از ضرورت شکل گیری نظام فدرال در این کشور سخن می‌گویند و برخی نیز نظام یکپارچه سیاسی را ترجیح می‌دهند.
بنا بر استدلال مدافعان استقرار فدرالیسم، خاتمه دادن به بحران پیچیده سوریه فقط در گرو استقرار نظام فدرال در این کشور است. براساس این دیدگاه که البته مورد حمایت برخی کشورهای غربی از جمله آمریکا است، ثبات در سوریه تنها در صورتی به دست می‌آید که یک منطقه جغرافیایی مشخص به هر یک از اقوام و طوایف تعلق گیرد. موافقان این رویکرد معتقدند، برای کشوری مانند سوریه که از اقوام، طوایف و مذاهب متکثری تشکیل شده است، پیاده کردن حاکمیت یکپارچه زیر نگین یک دولت مرکزی به معنای حرکت به سمت استبداد و پایمال کردن سهم و حق اقلیت‌ها در اداره امور کشور است.
بر اساس طرح مورد نظر کشورهای غربی، سوریه به سه اقلیم خود مختار تقسیم می‌شود که هر یک از آنها متعلق به کردها، سنی‌ها و علوی‌ها است.حال پرسش این جا است که آیا فدرالیسم می‌تواند متضمن پایان دادن به خشونت‌ها و دستیابی به ثبات در سوریه باشد؟
در پاسخ باید گفت به نظر می‌رسد اعلام فدرالیسم در وضعیت کنونی بسیار مشکل زا است و حتی می‌تواند گام اول برای حرکت به سمت تجزیه به شمار آید چرا که وحدت را به کثرت سوق می‌دهد. به عبارت بهتر تصمیم به خودمختاری اقلیم‌ها پس از سال‌ها جنگ و نزاع طولانی، بیش از اینکه وحدت را به نمایش بگذارد، کثرت و اختلاف را برجسته می‌کند. این نوع رسیدن به خودمختاری، بی‌اعتمادی را بین طوایف تشدید می‌کند و به مرور رشته پیوند‌های بین آنها را از هم می‌گسلد. در واقع این اقدام بیشتر واگرایی را منعکس می‌کند تا همگرایی را. تکه تکه کردن کشوری که از ابتدا حکومت یکپارچه داشته است، به منظور استقرار فدرالیسم، بسیار متفاوت با کشوری مانند آمریکا است که براساس اتحاد بین ایالت‌های خودمختار شکل گرفته است.
افزون بر آن، به دلیل نبود مرزبندی دقیق برای استقرار طوایف و قومیت‌های مختلف در سوریه، در عمل امکان تقسیم بندی جغرافیایی وجود ندارد. به عنوان مثال شهری مانند دمشق متشکل از سنی‌ها، علوی‌ها و مسیحی‌ها است و این تداخل از موانع شکل گیری نظام فدرالیسم است. همچنین، توزیع منابع طبیعی در خاک سوریه به صورت نامتوازن است و همین مسئله در مرزبندی‌های جغرافیایی تنش زا است.
از دیگر موانع جدی در این زمینه می‌توان به مخالفت مهمترین بازیگران منطقه‌ای در عرصه تحولات سوریه اشاره کرد؛ بازیگرانی که به دلیل وجود برخی مشابهت‌های ترکیب جمعیتی و نگرانی از تشدید فعالیت‌های گریز از مرکز و تسری این روند به داخل مرزهای خود، نسبت به این موضوع حساسند و بارها به طور صریح موضع خود را اعلام و بر حفظ تمامیت سرزمینی سوریه تاکید کرده اند.
استقرار نظام فدرالی همچنین باعث تشدید رقابت‌های منطقه‌ای می‌شود، زیرا هر یک از اقلیم‌ها به سمت جلب حمایت یک دولت خارجی حرکت می‌کنند و همین موضوع زمینه دخالت قدرت‌های بیگانه در امور داخلی سوریه را مهیا می‌سازد.
هر چند نمی‌توان چشم بر اختلاف‌های موجود بین گروه‌های قومی و مذهبی در سوریه بست اما بر حسب دلایلی که یاد شد برای کشوری که سال‌ها به صورت یکپارچه و زیر پرچم سوریه واحد اداره شده و در پیشینه تاریخی این کشور نیز هیچ مطالبه‌ای مبنی بر فدرالیسم وجود ندارد، نمی‌توان این الگو را برای پایان خشونت‌ها به کار بست.
شاید بهترین گزینه پیش رو برای سوریه و کشورهایی از این دست، «مردمسالاری توافقی» باشد؛ الگویی که بر مبنای مشارکت تمام گروه‌های قومی و مذهبی در اداره امور کشور شکل می‌گیرد و مناصب بین همه نیروهای سیاسی اثرگذار تقسیم می‌شود. در این الگو، امکان بروز نارضایتی و تشدید حس محرومیت برای یک قوم یا گروه خاص کمتر است.
در پایان باید اضافه کرد که تصمیم گیری درباره آینده سیاسی سوریه تنها در دست مردم این کشور و بر پایه خواست و اراده ملت سوریه است و قدرت‌های خارجی نمی‌توانند با ارایه طرح‌های گوناگون برای تکه تکه شدن یک سرزمین تصمیم بگیرند. این دست اقدام‌ها و موضع گیری‌ها، نگرانی‌ها را از شکل گیری «سایکس- پیکو»ی جدید در منطقه تشدید می‌کند. پر واضح است که ریشه بسیاری از چالش‌های امروز خاورمیانه در تعیین مرزهای ساختگی و بی‌پایه در قرارداد سایکس- پیکو پس از جنگ جهانی اول است. اکنون نیز پس از سال‌ها، ایجاد اقلیم‌های خودمختار از طریق روندهای ساختگی و دیکته شده از جانب قدرت‌های خارجی، باری از آوار ویرانی سوریه برنخواهد داشت و تنها بحران را در این کشور تمدید خواهد کرد.
منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی
http://kayhan.ir/fa/news/86626
ش.د9502409