* نظرتان در مورد رفراندوم اخير جمهوري آذربايجان چيست؟ آيا تغيير قانون اساسي در جهت دموکراسي غربي قابل تحليل است يا شرايط جمهوري آذربايجان در معادلات مسائل منطقه قفقاز و آسياي مرکزي قابل تحليل است؟
** شرايط جمهوري آذربايجان به دليل اينکه در منطقه اي قرار گرفته که به لحاظ جغرافيائي کشوري اروپايي تعريف مي شود، با شرايط کشورهاي آسياي مرکزي تفاوت دارد . کشورهاي حوزه قفقاز مانند جمهوري آذربايجان که در شوراي اروپا هستند و تمايل دارند به اتحاديه اروپا بپيوندند بايد حداقل‌هايي از آزادي‌ها و استانداردهاي خاص اروپايي را رعايت کنند. کشورهاي آسياي مرکزي اين گونه نيستند. براي مثال در جمهوري آذربايجان شما نوعي آزادي رسانه اي را مشاهده مي کنيد، احزاب مخالف رسانه دارند و در چارچوب قانون انتقاد مي کنند و پرتيراژ هم هستند اما در کشورهاي آسياي مرکزي شما چنين وضعيتي را مشاهده نمي کنيد.
به همين دليل تغييراتي که در جمهوري آذربايجان نسبت به قانون اساسي اتفاق افتاد به دنبال همه پرسي و رجوع به آراي عمومي انجام شد. دليل توجيهي اين اقدام اين گونه عنوان شد که چون قانون اساسي زمان زيادي است که تغيير نکرده و بعضي مفاد آن نياز به تغييرات دارد ، بايد اصلاحاتي در قانون اساسي ايجاد کنيم. اين کار را هم از مسير همه پرسي و رجوع به آراي عمومي انجام دادند که قانوني باشد. در رابطه با اين اصلاحات حتي گفته شد که در صدد تامين نظر کشورهاي غربي هستيم و اتفاقا کشورهاي غربي نيز خيلي از اين تغييرات انتقاد نکردند. افزايش اختيارات رئيس جمهوري از جمله تغييرات قانون اساسي بود. در اين اصلاحات مدت رياست جمهوري به 7 سال افزايش پيدا کرد در جمهوري آذربايجان هم پست رياست جمهوري وجود داشت و هم پست نخست وزيري و کابينه هم زير نظر نخست وزير هم بود اما نظر نهايي را رئيس جمهوري مي داد.
با اين تغييرات پست نخست وزيري و معاونان نخست وزيري حذف شدند و پست معاونان رئيس جمهوري ايجاد شد و نوعي تمرکز بر تصميم گيري‌ها به وجود آمد. با توجه به اينکه نخست وزير و معاونان آن از چهره‌هاي قديمي جمهوري آذربايجان بودند و سن آنها بالا بود و در عين حال از ياران قديمي حيدر علي اف ، پدر الهام علي اف، بودند و در بين مردم احترام داشتند ،اين اصلاحات باعث شد اين افراد به شکل محترمانه تغيير پيدا کنند. موضوع ديگري که در جمهوري آذربايجان مهم است موضوع قره باغ است. قبلا طبق قانون اساسي جمهوري آذربايجان، رئيس جمهوري فقط مي توانست دو دوره 5 ساله رئيس جمهوري شود، ولي به دليل درگيري جمهوري آذربايجان در موضوع قره باغ و حالت بحراني آن،سال‌ها قبل مصوبه‌اي تصويب شد که رئيس جمهوري تا زماني که اين موضوع حل شود مي تواند براي انتخاب مجدد و چند دوره ثبت‌نام کند و اگر مردم راي دادند مي‌تواند رئيس جمهوري شود و در واقع موضوع قره باغ نيز به نوعي بر روي تصميماتي که گرفته مي‌شود، سايه انداخته است.
* پس نظرتان اين است که مسائل مبناي قانوني دارد و در راستاي اصلاحات قانوني انجام مي‌شود و عملکرد الهام‌علي‌اف در اين راستا ديکتاتورمابانه نيست؟
** در جواب اينکه آيا حرکت آقاي علي اف يک رويکرد استبدادي است يا نه، زود است که قضاوت کنيم و بايد منتظر رفتارهاي دولت در آينده بود. در مورد اين رفراندوم، کشورهاي غربي خيلي موضع منفي نگرفتند در حالي که در جريان انتخاب دوره سوم آقاي الهام‌علي‌اف موضع منفي گرفته بودند. مردم جمهوري آذربايجان به دنبال تغيير وضع موجود نيستند و شرايط موجود را به دنبال شرايط رهايي از فضاي خفقان و بسته دوره شوروي سابق، فضاي مطلوبي مي دانند. آنها معتقدند دوره قبل از فروپاشي شوروي، دوره محروميت‌هاي مدني و محدوديت‌هاي مختلف بود، ولي در اين دوره مردم مي‌توانند آزادي‌هاي ديني و اجتماعي خود را حداقل بصورت نسبي داشته باشند و لذا دنبال تغييرات بنيادي نيستند.
در جمهوري آذربايجان افراد مختلف با تفکرات مختلف مي توانند فعاليت‌هاي خود را در چارچوب قانون داشته باشند . از سال 2007 که جمهوري آذربايجان توانسته است نفت خود را بفروشد مشکلات اقتصادي گذشته حل شده و وضعيت کشور در مجموع خوب ارزيابي مي‌شود، شهرها عموما توسعه پيدا کرده است و مردم در مجموع راضي هستند و باوجود اين که انتقاداتي وجود دارد، الهام‌علي‌اف با مشکل خاصي براي ادامه رياست جمهوري و اين رفراندوم روبرو نبود.
* بحث آزادي‌هاي ديني را چطور مي بينيد؟ شما که در آذربايجان حضور داشتيد چه مسائلي پيش روي شيعيان و رفتارهاي ديني آنها وجود دارد؟
** جمهوري آذربايجان بايد آنگونه که هست تعريف و توصيف شود.دولت جمهوري آذربايجان يک دولت لائيک يا غير ديني است به اين معني که دين در تصميم‌گيري‌هاي حاکميت نقشي ندارد. مردم جمهوري آذربايجان با اينکه 90 تا 95 درصد مسلمان و بيش از 80 درصد شيعه هستند، اما اکثرا هنور داراي ويژگي‌هاي لائيک هستند. طبق قانون اساسي همه مردم آزاد هستند در چارچوب قانون اساسي مناسک ديني خود را به جا بياورند اما دين را در سياست دخالت ندهند. طبق آمار با اينکه اکثريت مردم جمهوري آذربايجان ، مسلمان و شيعه هستند ولي به اين شکل نيست که تمامي آنها به احکام و فرايض ديني عامل باشند .
بعضي از مردم با اينکه نماز مي خوانند ، حجاب ندارند يا از مشروبات الکلي استفاده مي کنند. با اينکه حدود سي و سه درصد مردم در ماه رمضان روزه مي گيرند ولي اينگونه نيست که بعد از ماه رمضان، تمام فريضه‌هاي ديني را رعايت کنند .بايد به ياد داشته باشيم که جمهوري آذربايجان يک کشور نوپاست و بيش از هفتاد سال در زير يوغ نظام‌هاي کمونيستي و ضد ديني از دين فاصله گرفته و امروز نيز بايد به آنها فرصت داد تا با معارف ديني آشنا شوند.آنها امروز بعضي از فريضه‌هاي ديني را رعايت مي کنند و در رعايت بعضي از فرايض خيلي دقيق عمل نمي کنند.
البته اسلام و تشيع در جمهوري آذربايجان رو به رشد است و امروز در ميان جوانان شيعي مشاهده مي‌شود که نوعي تمايل آنها به دين افزايش يافته و رشد تشيع محسوس و بعد از فضاي شوروي سابق مشهود است. اينگونه نيست که فقط افراد پير متمايل به اسلام باشند و در ميان جوانان هم اين گرايش وجود دارد. بايد نگاهمان به جامعه جمهوري آذربايجان ، نگاهي واقعي باشد و نبايد دچار افراط و تفريط شويم.گاهي بعضي از صاحبنظران،جمهوري آذربايجان را با تونس و مصر و جنبش‌هايي که در آن وجود داشته است مقايسه مي کنند . در حالي که در جمهوري آذربايجان احزاب قوي و موثري مانند اخوان المسلمين وجود ندارد که بتوانند مردم را جذب کند و هر چند در ميان مردم تمايلات ديني وجود دارد، ولي اسلام به صورتي غير سياسي در آنجا دنبال مي شود.
در جمهوري آذربايجان دينداران مي توانند به انجام اعمال خود بپردازند .ما شاهد بوديم که در محرم امسال و سال‌هاي گذشته مردم در مساجد و مکان‌هاي مختلف به عزاداي پرداخته و برنامه‌هاي مذهبي خود را داشتند. جمعيت زيادي هم حضور داشتند.اکثر مردم مسلمان از اين که پس از دوران قبل از استقلال که از انجام فرائض ديني خود محروم بودند و امروز مي‌توانند مراسم خود را انجام دهند، راضي هستند.
محدوديت‌هاي قانوني هم براي همه اديان است.طبق قانون پيروان هيچ يک از اديان اجازه فعاليت خارج از چارچوب خود را ندارند. لذا مردم مسلمان هم در ماه محرم يا رمضان مي‌توانند در مساجد به برنامه‌هاي خود بپردازند که البته اگر مسجد پر شود مي‌توانند در خيابان‌هاي اطراف مساجد نيزحضور داشته باشند و نيروي انتظامي و پليس هم به نظم برنامه‌ها کمک مي کند. البته در بعضي از شهرها مثل گنجه و لنکران که شيعيان زياد هستند در خيابان هم مي آيند و نيروهاي انتظامي هم اغماض مي کنند و کمتر مشکل خاصي به وجود مي آيد.
* در مورد شخصيت پردازي آقاي الهام علي اف نظرتان چيست؟ مي شود ايشان را با قذافي و مبارک مقايسه کرد؟ از لحاظ عملکرد به نظر مي رسد ايشان مديريت خوبي داشتند؟
** ايشان به دنبال توسعه اقتصادي جمهوري آذربايجان است و رفتار و عملکرد ايشان هم اين را نشان مي دهد.
* در مورد روابط ديگر کشورها با جمهوري آذربايجان صحبت کنيد. فضاي فعلي جمهوري آذربايجان با ارمنستان چگونه است. در چند ماه گذشته تحرکاتي شکل گرفت. موضوع قره باغ به کجا رسيده است؟
** در موضوع بحران قره باغ، تمامي بازيگران و خود ايران هم اين نظر را دارند که جنگ و مناقشه به نفع هيچ کدام از طرفين نيست. هر سه کشوردر حوزه قفقاز شامل جمهوري آذربايجان، ارمنستان و گرجستان کشورهايي در حال توسعه هستند و مخصوصا جمهوري آذربايجان رشد بيشتري از ديگران داشته و به دليل دسترسي به فروش نفت و گاز و از طرفي اينکه مسير ترانزيتي بين اروپا و آسيا است، دوست ندارد امنيت اقتصادي به خطر بيفتد.
نزديک به 90 درصد درآمد جمهوري آذربايجان از نفت و گاز است و وجود مناقشه باعث توقف اين روند توسعه خواهد شد. ارمنستان هم مانند آذربايجان خواهان جنگ نيست. از سوي ديگر اين موضوع هم وجود دارد که مذاکره تاکنون مشکل را حل نکرده است. مناقشه قره باغ البته داراي دو وجه است. قره باغ در دوره شوروي به عنوان يک جمهوري خودمختار،بخشي از جمهوري آذربايجان بود. با فروپاشي شوروي و استقلال جمهوري‌هاي تازه تاسيس، قره باغ هم با اعلام استقلال ،ايجاد يک جمهوري جديد را خواستار شد.
در اين شرايط به خاطر وجود شهروندان ارمني در قره باغ، ارمنستان از اين موضوع حمايت کرد و جنگي خونين در اين منطقه شکل گرفت. لذا جمهوري آذربايجان، قره باغ را جزو تماميت ارضي خود مي داند؛همان طور که جمهوري خودمختار نخجوان جزو جمهوري آذربايجان است. در اين شرايط با مکانيسم‌هاي حقوق بين الملل بايستي در مورد قره باغ تصميم گيري شود. اما يک موضوع ديگر اين است که ارمنستان هفت شهرستان جمهوري آذربايجان ، در مجاورت قره باغ را تصرف کرده ، به اين دليل که اين چند شهرستان به عنوان حائل ميان جمهوري آذربايجان و منطقه قره باغ باشد و ارتش جمهوري آذربايجان نتواند به قره باغ حمله کند.من به عنوان يک کارشناس معتقدم که تا موضوع اين هفت شهرستان حل نشود، مناقشه قره باغ حل نمي شود.
ايران عقيده دارد که موضوع بايد به شکل مسالمت آميزي ادامه يابد و در اين زمينه با دو کشور هم مذاکرات خود را ادامه مي دهد. امتياز ايران اين است که با هر دو کشور يعني جمهوري آذربايجان و ارمنستان روابط ديپلماتيک دارد و مي تواند در مقاطع مختلف نقش خود را براي کاهش تنش بين اين دو کشور ايفا کند.
در آوريل گذشته هم درگيري کوتاهي ايجاد شد که مقامات ايراني وارد شدند و با مقامات دو کشور تماس داشتند و طرفين را به آرامش و خويشتنداري دعوت کردند و موضوع به آتش بس ختم شد. برخي کشورها مثل ترکيه اين مزيت را ندارند. ترکيه با جمهوري آذربايجان رابطه دارد ولي با ارمنستان ندارد يا روسيه با گرجستان رابطه ندارد. در واقع ايران در قفقاز به دليل ارتباط با هر سه کشور قفقاز و ارتباط با روسيه مي‌تواند بيشتر نقش آفرين باشد.
* بحث روابط ايران با جمهوري آذربايجان چگونه پيش مي رود؟ اين روابط در دوراني به سردي گراييده بود. اين موضوع بخاطر حضور اسرائيل در جمهوري آذربايجان بود يا روابط ايران با ارمنستان باعث اين موضوع شده بود؟
** بله روابط ايران و جمهوري آذربايجان دچارسوء تفاهم‌هايي بود که نقش عوامل ثالث در آن ديده مي شد. يکي از اين عوامل رژيم صهيونيستي است. اسرائيل رابطه خوبي با جمهوري آذربايجان دارد و در عين حال تمايل زيادي دارد که اين رابطه را بزرگ نمايي کند و قصد دارد اين تصور را به وجود بياورد که همان طور که حزب الله در کنار اسرائيل است ما هم در کنار ايران هستيم. اسرائيل سعي دارد با ديپلماسي رسانه اي، رابطه خود را با جمهوري آذربايجان ، خيلي بزرگتر از آن چه هست نشان دهد. در مقطعي که رابطه ايران با جمهوري آذربايجان سرد بود اسرائيل در آنجا بسيار فعال شده بود و تلاش مي کرد که بر دامنه سوءتفاهمات بيفزايد.
عامل ديگر، گروه‌هاي قوم گرايي که طرفدار تفکرات ايلچي بيگ هستند،بودند که بعضي ادعاهاي بي اساس ارضي را مطرح مي کردند که مي توانست سوء تفاهمات را افزايش دهد. با آمدن حيدر علي اف، سياست‌هاي جمهوري آذربايجان واقع گرايانه تر شد و چنين مسائلي کمتر شد. عامل بعدي اين بود که بعضي ،اين موضوع را تبليغ مي کردند که در مناقشه بين جمهوري آذربايجان و ارمنستان، ايران از طرف ارمنستان حمايت مي کند و اين افراد دوست داشتند افکار عمومي جمهوري آذربايجان بر عليه ايران باشد و اين شبهه به وجود بيايد که هر کس دوست ارمنستان باشد دشمن جمهوري آذربايجان است.در حالي واقعا اين گونه نبود.خوشبختانه در سال‌هاي اخير،تلاش‌هاي متقابل اعتمادسازانه و تبادل نظرات و رفت و آمد‌ها باعث شد که روند روابط مثبت شود.
تقويت ارتباطات فردي با مقامات و توضيح راجع به معرفي عوامل مخرب روابط دو کشور و همچنين يافتن فرصت‌هاي جديد که بسيار فراوان تر از تهديدات است ، در اين مسير کمک کننده بود. طرفين سعي کردند که نگاه تهديد محورانه به روابط را به فرصت محوري تبديل کنند و جمهوري آذربايجان به اين نتيجه رسيد با روابط و دوستي با ايران به فرصت‌هاي خوبي مي‌تواند برسد. از طرفي ارتباط بيشتر سفارت با رسانه‌ها نيز بسيار مفيد بود و تبليغات عليه ايران کمتر شد. جمهوري آذربايجان درک کرد که رابطه ايران با ارمنستان رابطه عادي و مبني بر حسن همجواري است و عليه جمهوري آذربايجان نيست و با حضور دولت يازدهم و ارتباط خوبي که آقاي دکتر روحاني با الهام علي اف برقرار کرد شاهد شکوفايي روابط بوديم و اين روابط به نحو بسيار خوبي پيش رفت. هفت بار ملاقات بين روساي جمهوري اتفاق افتاد که رکورد جالبي بود و سند‌هاي همکاري زيادي امضاء و برخي به مرحله اجرايي رسيدند. يکي از پروژه‌هاي مهم که جمهوري آذربايجان هم در آن مشارکت دارد خط آهن رشت - آستارا هست که بسيار مسير مهم است و کريدور شمال را به جنوب وصل مي کند.
اين مسير هم براي کشورهاي آسيايي و هم اروپايي مهم است و از طرفي مسکو را به خليج فارس وصل مي کند. همچنين درياي سياه را به خليج فارس وصل ميکند. ايران و جمهوري آذربايجان در مبارزه با تهديد مشترکي که در منطقه وجود دارد همسو هستند و هر دو اين کشورها مخالف تکفيري‌ها و گروهاي افراطي و تروريست‌ها هستند.
وهابيت تلاش دارند در کشورهاي شيعه نفوذ کنند و دنبال نا امن سازي و بي ثبات سازي منطقه هستند که جمهوري آذربايجان اين موضوع را متوجه است و در اين جهت ايران با جمهوري آذربايجان همکاري‌هايي در جهت آموزش جوانان و نيروهاي مذهبي داشته‌اند تا به سمت گروهاي وهابي و تندروهاي تکفيري متمايل نشوند. اين موضوع نهايت اعتماد متقابل را مي رساند.
در رابطه با بحران‌هاي منطقه‌اي و خاورميانه، ايران و جمهوري آذربايجان نظرات همسويي دارند و هر دو کشور از حضور تروريست‌ها در سوريه نگران هستند و از اين رو جمهوري آذربايجان در کنار ايران و روسيه است. اجلاس سه جانبه اخير سران روسيه و جمهوري آذربايجان و ايران در باکو بسيار مهم بود و از آن به عنوان بلوک بندي‌هاي جديد در منطقه ياد مي کنند. لذا دوره سوء تفاهم تمام شده و دو کشور دوره توسعه روابط را دارند. دو طرف نسبت به عوامل ثالث تخريب کننده روابط آگاهي دارند و از روابط مراقبت مي کنند.
* در حوزه خطوط لوله نفت و گاز چه همکاري‌هايي وجود دارد يا برنامه‌هايي براي آينده وجود دارد؟
** دو خط لوله تاپ و تاناب وجود دارد که هر دو اينها از مسير ترکيه گاز جمهوري آذربايجان را به اروپا مي رساند و ظرفيت‌هايي وجود دارد که کشورهاي ديگر هم از آن استفاده کنند. اينکه ايران هم از آن استفاده کند بستگي به نرخ قيمت گذاري انتقال گاز دارد. قيمت انتقال گاز پائين است و براي ايران اين نرخ به صرفه نيست. از اين رو احتمالا دارد اگر در آينده قيمت‌ها بالا برود اتفاقات ديگري در اين زمينه بيفتد.
ش.د9502757