در تاريخ معاصر عربستان سعودي، آفريقا جايگاه قابل توجهي در سياست خارجي و راهبردهاي امنيتي آن نداشته و خود سعودي‌ها به اين نكته اعتراف داشته و از سفر ملك فيصل به سودان(1965) و چند كشور آفريقايي(1972) به عنوان حادثه تاريخي در روابطشان با اين قاره ياد مي‌كنند. بعد از ملك فيصل، هيچ پادشاهي از اين خاندان به قاره سياه پا ننهاد تا اينكه سلمان به تخت پادشاهي تكيه زد و جنگ تحميلي را به‌فرماندهي فرزندش شاهزاده محمد عليه مردم يمن به راه انداخت. دستگاه سياست خارجي اين كشور پس از حمله به يمن، تازه به اهميت راهبردي قاره سياه به ويژه منطقه شاخ آفريقا، پي برده و طرح‌هايي را براي توسعه‌طلبي در اين ناحيه به اجرا گذاشت. اما دولت امارات متحده عربي كه در روند عقب‌نشيني انگليس‌ها از منطقه شرق كانال سوئز در دوم دسامبر1971 توسط لندن، پايه‌ريزي شده، اينك در سوداي توهم زاي تأسيس «اسپارت خاورميانه» بوده و طرح‌هاي بلندپروازانه را در خليج عدن و شاخ آفريقا پياده مي‌كند.
اهداف و اولويت‌هاي توسعه‌طلبي سعودي
جنگ تحميلي عليه يمن كه از بهار 1394 به طرز وحشيانه آغاز شده، بخشي از سياست رياض در قبال صنعا در تاريخ معاصر و به اذعان مورخان يمني، تأثيرگذاري نقش سعودي‌ها در تمامي تنش‌ها و جنگ‌هاي داخلي اين كشور، ملموس بوده است. با آغاز اين جنگ، توجه ديپلماسي رياض به قاره سياه به ويژه منطقه شاخ آفريقا، اولويت پيدا كرد. سعودي‌ها در ادبيات سياسي و ديپلماتيك خود، راز اين چرخش ديپلماتيك را فاش كرده واهداف رويكرد جديد را چنين خلاصه مي‌كنند:
1- مهار و مديريت نفوذ و بازي قدرت‌هاي منطقه‌اي در منطقه خليج عدن و شاخ آفريقا.
2- بازتعريف نقش ملي و گستره بازي رياض در اين منطقه پس از افزايش اقتدار منطقه‌اي ايران اسلامي و خروج تدريجي امريكا از منطقه به سمت شرق. اين رويكرد در پرتوي سياست كاهش تكيه بر غرب براي حفظ امنيت و منافع ملي در اين منطقه است.
3 - تنوع ائتلاف‌ها و همپيماني‌هاي منطقه‌اي در پرتوي متغيرهاي جديد.
4- سياست توجه به آفريقا بخشي از سياست خصمانه ملك سلمان عليه ايران اسلامي است و با هدف منزوي كردن ايران و مهار تحركات منطقه‌اي و بين‌المللي تهران بوده است. سعودي‌ها سياست ضد ايراني را خود باصداي بلند اعلام داشته و در سوداي مبارزه با نفوذ و قدرت نرم تهران در قاره آفريقا به ويژه منطقه شاخ و شرق آفريقا بوده و تلاش دارند كه ايران اسلامي را از اين منطقه بيرون برانند. گسستن روابط كشورهاي سودان، سومالي، جيبوتي و كومور با تهران در سال 2016، به نظر سعودي‌ها يك دستاورد قابل توجه است و علامت برجسته بر قدرت نرم رياض در اين قاره است.
5- سياست توجه به آفريقا و منابع اقتصادي آن در راستاي مواجهه رياض با مشكلات اقتصادي و مالي و مهار تبعات زيانبخش كاهش قيمت نفت و سياست نفتي سعودي‌هاست.
6- افزايش اهتمام رياض به مناطقي همچون شاخ آفريقا، خليج عدن، باب المندب و نقطه تلاقي درياي سرخ به اقيانوس هند، بخشي از سياست سعودي‌ها براي محاصره دريايي همه جانبه يمن بوده و نيز استفاده از دريا، آسمان و زمين اين منطقه در تدارك و ادامه يك جنگ تمام عيار عليه دولت و ملت اين سرزمين بوده است و به‌رغم آن، سعودي‌ها بارها تهران را به امدادرساني به اين مردم جنگ زده، متهم نموده‌اند.
6- سعودي‌ها در سياست اعلامي و رسانه‌اي خود، در بيان علل افزايش حضورشان در قاره سياه، مبارزه و جنگ با تروريسم را هدف خود اعلام كرده‌اند. آنها جهت پياده كردن سياست توسعه‌طلبي خود در اين قاره به ويژه منطقه شاخ آفريقا كه در دايره عمليات جنگي عليه يمن واقع شده از مكانيسم‌ها و ابزارهاي گوناگون و متنوعي بهره برده‌اند از جمله:
1- زمينه مذهبي و فرهنگي: استفاده از قدرت نرم و معنوي اماكن مقدسه مكه مكرمه و مدينه منوره و بهره بردن از مناسك حج و با اعطاي بورس تحصيلي، جوانان آفريقايي را جهت فراگيري تعاليم وهابيت جذب نمود.
2- بعد سياست خارجي و ديپلماتيك: عربستان سعودي در دوران حكومت ملك سلمان از ضعف تحرك تهران در سياست آفريقايي خود، بهره‌مند شد و به تقويت سياست و ديپلماسي در منطقه شاخ آفريقا و كل قاره، پرداخت و هم‌اكنون اين كشور 43 نمايندگي سياسي در سراسر اين قاره دارد.
3- سعودي در رأس سرمايه‌گذاران كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس در قاره سياه به ويژه در منطقه شاخ آفريقاست. رياض به تنهايي در اتيوپي در 300 طرح و پروژه به ارزش 3 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري كرده است. سعودي‌ها طي چندسال گذشته در طرح‌هاي اقتصادي، مالي و زيرساختاري در منطقه شاخ آفريقا سرمايه‌گذاري كلاني نموده‌اند و در زمينه كمك‌هاي عمراني و توسعه‌اي به كشورهاي اين منطقه نقش برجسته‌اي دارند.
4- همكاري نظامي و كمك‌هاي تسليحاتي و لجستيكي: در جريان مذاكرات رئيس‌جمهوري جيبوتي با پادشاه سعودي(اكتبر2015)، طرفين به توافقي جهت ايجاد پايگاه دريايي سعودي در سواحل آن كشور، رسيده‌اند. همچنين با ديگر كشورهاي شاخ آفريقا قراردادهايي براي دريافت تسهيلات دريايي و هوايي در عمليات نظامي خود در جنگ عليه يمن، منعقد كرده و با سودان و جيبوتي نيز كميته‌هاي نظامي مشترك تشكيل داده‌اند. سودان در جنگ يمن در كنار سعودي - امارات شركت كرده و نيروي نظامي با ظرفيت يك تيپ مكانيزه و مجهز به جنوب يمن اعزام داشته است. سودان و جيبوتي در مانور نظامي سعودي‌ها تحت نام «رعد شمال» حضور داشتند.
علاوه بر آن رياض با كشورهاي شاخ آفريقا در زمينه‌هاي مبارزه با تروريسم، دزدي دريايي، قاچاق و مهاجرت غيرقانوني طي دوسال اخير قراردادهايي بسته است. اما كشور ويتريني امارات كه در حال حاضر شريك جنگي سعودي عليه ملت يمن است در رؤياي تسخير جنوب يمن و جزاير راهبردي آن و مالكيت بنادر كشورهاي شاخ آفريقا است. اهداف و اولويت‌هاي راهبردي توسعه‌طلبي ابوظبي در منطقه شاخ آفريقا و خليج عدن شباهت‌ها و مشتركاتي با راهبردي منطقه‌اي رياض داشته ولي اميران امارات به دنبال منافع و اهداف خود هستند ازجمله:
1- امارات از وضعيت نامناسبات تهران - رياض و تضعيف خاندان سعودي در جنگ‌هاي فرسايشي عليه متحدان ايران اسلامي در منطقه خشنود است و آن را در راستاي رؤياي توهم‌زاي« اسپارت» شدن در منطقه مي‌داند.
2- ابوظبي در سناريوها و طرح‌هاي تفكيك كشورهاي يمن و منطقه شاخ آفريقا با شگردها و ابزارهاي متنوعي شركت دارد. امارات به‌طور هويدا در سناريو جدايي جنوب يمن، اشغال جزيره سقطره و باب‌المندب و تجزيه سومالي مشاركت دارد.
3- امارات به دنبال حفظ جايگاه منطقه «جبل علي» به عنوان بزرگ‌ترين منطقه آزاد خاورميانه است و در اين راستا، سياست توسعه ظرفيت و فضاي اين منطقه را در سواحل يمن جنوبي و منطقه شاخ آفريقا، پياده مي‌كند و مانع اجراي هر طرح بديلي براي جبل علي در منطقه است. اجاره كردن بنادر و فرودگاه‌هاي كشورهاي شاخ آفريقا و سرمايه‌گذاري در سواحل جنوبي يمن در اين راستاست. حكماي امارات متحده عربي به‌خوبي مي‌دانند كشورشان، بنيه و ساختار «اسپارت شدن» در منطقه را ندارد و تحرك ابوظبي به دنبال اين سراب، يك اقدام زيانباري براي اين كشور شيشه‌اي است.
http://javanonline.ir/fa/news/826404
ش.د9502725