سوریه
پنج سال از آغاز بحران سوریه می‌گذرد و کشتار، آوارگی، ویرانی و بی خانمانی که این کشور را به صورت گسترده دربر گرفته، بزرگترین هدیه غرب و مرتجعان منطقه ای آن برای مردم این کشور است. اما آنچه مهم است ایستادگی اسطوره‌ای ملت، دولت و ارتش ملی سوریه در برابر تروریست‌های تکفیری از بیش از 80 کشور دنیاست.
سال گذشته طرح های آمریکا و همپیمانانش در منطقه تا حدود زیادی ناکام ماند و مداخله روسیه و مشاوره نظامی ایران بسیار به دولت سوریه کمک کرد تا بتواند از توطئه غربی-عربی برای فروپاشی جان سالم به در ببرد. در این سال، روسیه مستقیما وارد عرصه نبرد در سوریه شد. نیروی هوایی روسیه 30 سپتامبر با درخواست رسمی دولت سوریه عملیات نظامی علیه مواضع تروریست‌ها در این کشور را آغاز کرد.
روسیه در ماه نوامبر از زمین، هوا و دریا مواضع تروریست‌های داعش را هدف حمله قرار داد و با انهدام این مواضع، ارتش سوریه را در پیشروی های خود و آزادسازی مناطق مهم و استراتژیک شهرهای حلب، حمص و حما یاری کرد. همزمان با این رویداد، نیروی هوایی ترکیه در 24 نوامبر یک جنگنده روس را که در آسمان سوریه در حال پرواز بود هدف قرار داد و ساقط کرد. خلبان آن کشته شد و کمک خلبان اگرچه ابتدا توسط یکی از گروههای تروریستی در سوریه دستگیر شد اما با تلاش نیروهای روسی، ایرانی و سوری نجات یافت. درپی این موضوع، روابط روسیه و ترکیه دچار تنش شد و مسکو بلافاصله سامانه موشکی اس-400 را نیز در سوریه مستقر کرد.
از طرفی سخنگوی ائتلاف سعودی ضد یمن مدعی شد که جنگنده‌های عربستان برای نخستین بار در آسمان سوریه اقدام به پرواز کردند. «احمد العسیری» همچنین از آمادگی عربستان برای حمله زمینی به سوریه با ادعای مبارزه با داعش خبر داد. این اظهارات درحالی بود که پیشتر در 22 مه گروه تروریستی داعش شهر باستانی و تاریخی «تدمر» (پالمیرا) را در سوریه تصرف و بخش عمده ای از این شهر را که جزو میراث جهانی یونسکو است نابود کرد. اما شاید بتوان گفت یکی از مهمترین رویداد سال گذشته سوریه آزادساری شهر کردنشین کوبانی (عین العرب) از اشغال داعش بود. گروههای کُرد سوریه اواخر ژانویه 2015، شهر کوبانی را در شمال سوریه تحت کنترل گرفتند. این مهمترین شکست داعش در سوریه از زمان ظهور در این کشور در سال ۲۰۱۳ بود. داعش بیش از ۱۰۰۰ تن از تروریست های خود را در کوبانی از دست داد.سال گذشته البته شاهد یک صحنه تراژیک و بسیار رقت انگیز در سوریه بود که تصاویر آن جهانی شد.
در تحول مهم دیگری دو منطقه شیعه نشین «نبل» و «الزهرا» در حومه حلب پس از چهار سال محاصره از سوی تروریست ها، به دست ارتش سوریه و نیروهای حزب الله لبنان آزاد شدند. گروههای تروریستی با حمایت برخی کشورهای منطقه از ابتدای شروع بحران در سوریه این دو منطقه را به همراه دو شهرک شیعه نشین فوعه و کفریا در حومه شمالی ادلب به محاصره خود درآورده بودند. در اولین روزهای اسفند امسال نیز همزمان با آتش بس مورد توافق جامعه جهانی در اجلاس امنیتی مونیخ که قرار بود از سوی طرف های درگیر در سوریه برقرار شود، چندین انفجار تروریستی که عمدتا شیعیان سوریه را هدف قرار داد بیش از 100 شهید و صدها زخمی برجا گذاشت.
دو انفجار تروریستی در منطقه الزهرا واقع در استان حمص حدود 60 شهید و دهها مجروح برجا گذاشت و داعش مسئولیت آن را برعهده گرفت. همزمان با این جنایت، انفجار در منطقه زینبیه دمشق هم بیش از 50 شهید و شمار زیادی مجروح برجا گذاشت. در جنایتی دیگر حملات تروریستی به منطقه زینبیه واقع در جنوب دمشق بیش از 60 شهید برجا گذاشت. از طرفی داعش در ادامه جنایاتش، در حمله به شهر دیر الزور واقع در شرق سوریه که از چند جبهه صورت گرفت 300 تن را قتل عام کرد.
این درحالی است که در عرصه میدانی، ارتش سوریه موفق شد پیروزی‌های زیادی را محقق و مناطق زیادی را از اشغال تروریست‌ها آزاد کند. یکی از این دستاوردها شکستن حصر فرودگاه کویرس در حلب بود. دستاورد مهم دیگر ارتش سوریه به هلاکت رساندن «زهران علوش» سرکرده گروه تروریستی جیش الاسلام و تحت حمایت عربستان بود که اوایل دی ماه در حمله جنگنده های ارتش سوریه در نزدیکی دمشق کشته شد.
اما تداوم بحران و کشتار در سوریه سبب شد برگزاری نشست‌های وین - 1 و 2 در سال گذشته میلادی در دستور کار جامعه جهانی برای یافتن راه حلی باهدف پایان دادن به بحران سوریه قرار گیرد. دعوت رسمی از جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در نشست های وین از شاخصه های این نشست ها بود. با حضور جمهوری اسلامی ایران در نشست های وین - 1 و 2 برای اولین بار همه بازیگران اصلی و تاثیرگذار در بحران سوریه حضور داشتند. مهمترین اختلاف شرکت کنندگان در نشست های وین سرنوشت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه در دوران انتقالی و نظم سیاسی آینده این کشور بود.
آمریکا، عربستان و ترکیه خواستار حضور نداشتن اسد در نظم سیاسی آینده سوریه بودند اما جمهوری اسلامی ایران و روسیه معتقد بودند که فقط مردم سوریه باید درباره حضور داشتن یا نداشتن اسد در نظم سیاسی آینده سوریه نظر بدهند و اسد نه تنها می تواند در دوران انتقالی حضور داشته باشد بلکه این حق را دارد که در انتخابات آتی نیز نامزد شود. صدور قطعنامه 2254 شورای امنیت با هدف ترسیم نقشه راهی برای حل سیاسی بحران سوریه در آخرین روزهای سال گذشته نیز، تلاشی جهانی برای برون رفت از بحران سوریه بود.
22 بهمن امسال هم اجلاس سالانه امنیتی مونیخ تحت تاثیر بحران سوریه قرار گرفت و دو روز نخست اجلاس به موضوع سوریه اختصاص یافت. در این اجلاس که مقامات بیشتر کشورهای جهان از جمله محمد جواد ظریف حضور داشتند، بر سر برقراری آتش بس در سوریه و ارسال کمک به مناطق تحت محاصره توافق شد.
اما همزمان با ناکامی سیاست های غرب و متحدان منطقه ای آن مانند عربستان، قطر و ترکیه برای حذف رئیس جمهوری سوریه و تغییر ساختار سیاسی در این کشور، در 21 اکتبر بشار اسد در جریان یک سفر کاری به مسکو رفت و با ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه دیدار و بر سر حل بحران سوریه بحث و گفتگو کرد. در سال 2015 همچنین شمار زیادی از مقامات کشورمان از جمله علی اکبر ولایتی مشاور امور بین الملل مقام معظم رهبری، علاء الدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور، سید حسن قاضی زاده هاشمی وزیر بهداشت و علی طیب نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی در سفرهایی جداگانه به دمشق سفر و با مقامات سوریه و شخص بشار اسد دیدار کردند. از طرفی در نخستین روزهای سال گذشته میلادی هیاتی متشکل از چهار نماینده پارلمان و مجلس سنای فرانسه، در حرکتی نمادین برای نخستین بار از زمان آغاز بحران سوریه با سفر به دمشق با مقامات این کشور دیدار کردند.
اروپا و بحران مهاجرت
بحران مهاجرتی سال ۲۰۱۵ اروپا با افزایش تعداد پناهندگان و مهاجران خارجی از مناطقی چون خاورمیانه (سوریه، عراق، فلسطین)، آفریقا (اریتره، مالی، گامبیا، سومالی)، بالکان (آلبانی، کوزوو، مونته نگرو، بوسنی و هرزگووین، صربستان) و آسیای جنوبی (اکثراً از افغانستان، پاکستان و بنگلادش) که از طریق دریای مدیترانه و جنوب شرق اروپا به اتحادیه اروپا می روند و پناه می‌جویند، بروز کرد. به گفته کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان، ۷۰ درصد پناهندگان تا آخر اوت ۲۰۱۵ از سوریه، افغانستان و اریتره بوده‌اند. لفظ بحران مهاجرتی در آوریل ۲۰۱۵ که پنج قایق حامل 2000 پناهجو به اروپا در دریای مدیترانه غرق و بیش از ۱۲۰۰ نفر کشته شدند، رایج شد.
برای نخستین بار در تاریخ اتحادیه اروپا بحث مهاجرت به این قاره به ویژه از کشورهای جنگ زده خاورمیانه، به چالش اول این اتحادیه تبدیل شده است. بررسی آماری چالش های اروپا که از سوی کمیسیون اروپا منتشر شد، نشان می دهد که مساله مهاجرت با پیشی گرفتن از مسائل اقتصادی و بیکاری به نخستین چالشی تبدیل شده است که اتحادیه اروپا باید با آن مقابله کند. از سال 2010 و اجرای طرح بررسی شش ماهه کمیسیون اروپا در مورد دغدغه اصلی شهروندان این قاره، همواره مسائل اقتصادی چالش اصلی عنوان می‌شد اما گزارش سال 2015 کمیسیون مذکور نشان می دهد که در بیش از 20 کشور اتحادیه اروپا، نگرانی از مهاجرت بیش از مسائل دیگر به دغدغه مردم آن تبدیل شده است.
نگرانی از مساله مهاجرت در میان شهروندان مالت و آلمان بیش از سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپاست. آمار نشان می دهد که در سال های اخیر شهرهای بزرگ اروپا به دلیل پدیده مهاجرت، با افزایش شدید جمعیت روبرو بوده اند. لذا به زودی زمانی خواهد رسید که از هر ۱۰ شهروند اروپایی، یکی مهاجر باشد. احتمال می‌رود برای جلوگیری از هجوم بیشتر پناهجویان، مرزهای باز اتحادیه اروپا در منطقه «شنگن» بسته شوند زیرا مسئله مهاجران و آوارگان، یکپارچگی اتحادیه اروپا را تهدید می‌کند. سیاست اتحادیه اروپا درخصوص مهاجران خارجی، همواره مورد انتقاد سازمان‌های حقوق بشری بوده و این سیاست‌ها و تضییقات زیادی که بر سر راه رسیدن مهاجران به مرزهای اروپایی اعمال می‌شود، شدیداً مورد انتقاد قرار گرفته است.
این درحالی است که طی هفته‌ها و ماههای اخیر، هجوم مهاجران به یونان افزایش یافته است و هر روز آوارگان بیشتری از طریق دریا وارد یونان می‌شوند تا از آنجا به کشورهای دیگر اروپایی به‌ویژه کشورهای شمال اروپا عزیمت کنند. گفته می شود حدود 7000 پناهجو بدون سرپناه در جزیره 30 هزار نفری «کاس» یونان زندگی می‌کنند و به‌رغم انتقال بعضی از آنها، از شمارشان کاسته نمی‌شود چون هر روز آوارگان بیشتری به این جزیره می‌رسند. بنا بر آمارها، در پنج ماه اول سال2015 حدود ٤٨ هزار مهاجر غیرقانونی از طریق یونان به خاک اروپا قدم گذاشته‌اند.این در حالی است که،تصویر پیکر یک کودک مهاجر سوری که امواج آب، آن را به ساحل شهر بدروم ترکیه برده بود در صفحه نخست بسیاری از روزنامه های اروپا بازتاب یافت. این تصویر تاثر انگیز، جنازه یک پسر بچه سه ساله مهاجر سوری به نام «آیلان» از شهر جنگ زده کوبانی را نشان می‌داد که در ساحل بدروم ترکیه به خواب ابدی فرو رفته بود و یک مامور گارد مرزی او را پیدا کرد.
یونان
یونان در سال جاری شاهد رفراندوم، کناره گیری نخست وزیر و سپس برگزاری انتخابات پارلمانی زودهنگام بود. مطابق قانون این کشور، پس از استعفای نخست وزیر انتخابات پارلمانی برگزار می شود تا احزاب یک بار دیگر توان خود را برای تشکیل دولت بسنجند. دولت چپگرای هفت ماهه این کشور، پس از استعفای نخست وزیر توانست بار دیگر و با اعتماد بنفس بیشتر قدرت را در دست بگیرد. ۱۴ تیر ماه بود که یونانی‌ها برای شرکت در رفراندوم به پای صندوق رای رفتند و 10 میلیون واجد شرایط رای دادن، نظر «آری» یا «خیر» خود را برای پذیرش یا رد شروط وام‌دهندگان خارجی به صندوق انداختند. این رفراندوم به درخواست «آلکسیس سیپراس»، نخست وزیر جوان چپگرا برگزار شد و تمامی مقدمات آن ظرف 9 روز آماده شد.
وی می خواست نظر مردم را درباره پیشنهادهای وام‌دهندگان خارجی از جمله اتحادیه اروپا، صندوق بین‌المللی پول و بانک مرکزی اروپا و نیز سایر دولت‌های اروپایی بداند. دولت آتن باید به سرعت اقساط وام خود را به صندوق بین‌المللی پول بازپرداخت می‌کرد اما از آنجایی که قادر به بازپرداخت وام خود نبود، با قصور در پرداخت بدهی مواجه شد و یونان را در یک قدمی خروج از اتحادیه اروپا قرار داد. آخرین رفراندومی که در یونان برگزار شده بود، به 41 سال قبل و سال 1974 برمی گشت که رای‌دهندگان یونانی به انحلال پادشاهی رای دادند. دادگاه عالی اداری یونان نیز برگزاری همه‌پرسی را قانونی دانست و آن را تایید کرد. بدین ترتیب همه‌پرسی درباره پذیرش یا رد برنامه وام‌دهندگان بین‌المللی به یونان بنا به خواست دولت انجام شد.
آلکسیس سیپراس، نخست‌وزیر یونان در پیامی تلویزیونی از شهروندان این کشور خواست که در همه‌پرسی شرکت کنند و با رای منفی خود راه را برای «مذاکرات بهتر» فراهم کنند. نتیجه رفراندوم قابل پیش بینی بود و 60 درصد شرکت کنندگان به پرداخت اقساط وام و نیز دریافت بسته های جدید حمایتی رای «نه» دادند. حالا دولت دو راه در پیش رو داشت، اولی خروج از اتحادیه اروپا و دومی دریافت وام جدید با امکان چانه زنی بیشتر. این چالش جدی، دولت را بر آن داشت تا با اتحادیه اروپا برای دریافت وام به توافق برسد، اما مخالفت ها بسیار زیاد بود و سیپراس نیاز به حمایت قاطع پارلمان داشت در حالی که او حمایت هم حزبی هایش را نیز از دست داده بود. دولت چپگرای جوان راه دیگری را انتخاب کرد: استعفا و انتخابات زودهنگام پارلمانی. آخرین روز مرداد، الکسیس سیپراس از حزب سیریزا، استعفا داد تا راه را برای برگزاری انتخابات زودهنگام، هموار کند.
دولت هفت ماهه او با وعده با وعده ملغی کردن برنامه ریاضت اقتصادی سکان هدایت این کشور بحران‌زده را بر عهده گرفته بود. اما آشفته بازار اقتصادی و مخالفت های درون پارلمانی برای دریافت وام جدید باعث شد تا سیپراس ریسک استعفا برای تغییر در ساختار پارلمان را بپذیرد. در واقع سیپراس از زمان پذیرش بسته سوم وام طرف‌های خارجی به مبلغ 86 میلیارد یورو و متعهد شدن به ریاضت اقتصادی سنگین‌تر با قانونگذاران مخالف از حزب خودش مواجه شد و 25 نماینده هم حزبی او از حزب سیریزا جدا شدند تا وی مجبور شود برای تایید قوانین مخصوص وام مذکور، حمایت احزاب اپوزیسیون را جلب کند و همین به چالشی برای وی بدل شد. از سویی، محبوبیت الکسیس سیپراس، رهبر حزب سیریزا، پس از آنکه با وام بین‌المللی جدید رهبران اروپایی موافقت کرد، به شدت کاهش یافت. چند روز پیش از استعفای سیپراس، پارلمان آلمان با 454 رای مثبت، اعطای وام به یونان را تصویب کرده بود. سیپراس هنگام استعفا گفت: من وظیفه اخلاقی خود می‌دانم که برای دانستن نظر مردم درباره دستاوردها و اشتباهاتم درخواست برگزاری انتخابات زودهنگام کنم.
پس از آن، اعتراضات گسترده ای توسط گروه های چپ تندرو در آتن و دیگر شهرها سازماندهی شد. احزاب مخالف خواستار لغو وام جدید و نیز عدم پرداخت بدهی های قبلی دولت بودند.آخر شهریور انتخابات زودهنگام برگزار شد و حزب چپگرای سیریزا بار دیگر توانست پیروز میدان باشد. الکسیس سیپراس نخست وزیر شد و دولتش در 16 مهرماه از پارلمان رای اعتماد گرفت. در سال 94 سیپراس دیدار بحث برانگیزی نیز با ولادیمیر پوتین داشت. وی در فروردین ماه، در حالی که دولتش به زمان مقرر برای بازپرداخت بدهی نزدیک می شد، به مسکو رفت و با پوتین دیدار کرد. ناظران سیاسی اعلام کردند، هدف یونان و روسیه از این دیدار تقویت سیاسی یکدیگر در برابر اتحادیه اروپاست.بهمن ماه نیز، الکسیس سیپراس با هیاتی اقتصادی وارد ایران شد. وی ابتدا به اصفهان رفت و پس از آن در پایتخت مورد استقبال رسمی دولت قرار گرفت.
برجام
توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین با عنوان شناخته شده و رسمی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در راستای توافق جامع بر سر برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، روز سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، آمریکا و آلمان منعقد شد. مذاکرات رسمی برای طرح جامع اقدام مشترک درباره برنامه هسته‌ای ایران با پذیرفتن توافق موقت ژنو در نوامبر ۲۰۱۳ شروع شد. کشورهای یادشده به مدت ۲۰ ماه درگیر مذاکره بودند و در آوریل ۲۰۱۵ تفاهم هسته‌ای لوزان شکل گرفت.تحت این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خود را پاکسازی خواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای پایین را تا ۹۸ درصد کم می‌کند و تعداد سانتریفیوژها را هم حدود دوسوم و حداقل برای ۱۵ سال کاهش می‌دهد.
برای ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده است که اورانیوم را بیش از 67/3 درصد غنی‌سازی نکند و هیچگونه تأسیسات جدید غنی سازی اورانیوم یا رآکتور جدید آب‌سنگین نسازد. فعالیت‌های غنی سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک ساختمان که از سانتریفیوژ‌های نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود. در نتیجه اجرای این توافقنامه، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران لغو شدند. این دور از مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران و گروه ۵+۱ از روز ۲۷ ژوئن ۲۰۱۵ در هتل کوبورگ شهر وین با حضور محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا و هیات‌های کارشناسی دو طرف آغاز شد. ضرب الاجل تعیین‌شده برای این مذاکرات، روز 30 ژوئن تعیین شده بود که سه‌بار به ترتیب تا سوم، دهم و سیزدهم ژوئیه تمدید شد.
مذاکرات ایران و گروه ۵+۱ طبق پیمان نامه جهانی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به منظور اطمینان قدرت‌های جهانی از عدم تولید و توسعه سلاح‌های هسته‌ای توسط ایران و اطمینان ایران از حق خود برای غنی‌سازی صلح‌آمیز سوخت هسته‌ای برای اهداف غیرنظامی در سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۵) آغاز شد. در طول مذاکرات، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و دیگر سازمان‌های بین المللی تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کردند. پس از چندین دوره مذاکرات، در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ (۳ آذر ۱۳۹۲)، توافق موقت ژنو بر سر برنامه هسته‌ای ایران بین ایران و کشورهای ۵+۱ در ژنو سوئیس امضا شد. بیشترین تمرکز مذاکرات روی تأسیسات هسته‌ای کلیدی ایران شامل رآکتور آب سنگین اراک، نیروگاه اتمی بوشهر، معدن اورانیوم گچین، مرکز هسته‌ای فردو، کارخانه تبدیل اورانیوم اصفهان، کارخانه غنی‌سازی اورانیوم نطنز و مجتمع توسعه و تحقیقات نظامی پارچین بود.
این توافق، پایانی بر ۱۲ سال مذاکرات ایران با قدرت‌های جهانی بود و سرانجام پس از 22 ماه مذاکره دولت روحانی، محمدجواد ظریف به همراه تیم مذاکره کننده ایرانی بعد از ۱۷ روز مذاکره فشرده، روز ۱۴ ژوئیه (۲۳ تیرماه) در وین پایتخت اتریش به یک توافق جامع و نهایی با گروه_۱+۵ بر سر آینده برنامه هسته‌ای ایران دست یافتند. از جمله مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که در ۱۰۹ صفحه و پنج ضمیمه تدوین شده، این است که ایران رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک را در جهت حمایت از اهداف صلح‌جویانه و تحقیقاتی در زمینه تولید انرژی هسته‌ای، نوسازی و بهینه‌سازی خواهد کرد. تمامی آب سنگین مازاد نیاز تازه طراحی شده نیز برای فروش در بازارهای جهانی آماده می شود.
طبق برجام، این توافق رسماً مورد حمایت شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت و آن را با گنجاندن در حقوق بین‌الملل قانوناً الزام آور ساخت. از طرفی یکی از مسائل مناقشه برانگیز درباره برجام تصویب آن در مجلس شورای اسلامی بود. مجلس، کمیسیون ویژه‌ای برای بررسی برجام تشکیل داد که این کمیسیون ۱۵ عضو داشت و ریاست آن بر عهده علیرضا زاکانی بود و اکثریت اعضای آن را نمایندگان مخالف برجام تشکیل می‌دادند. ابهاماتی که در رابطه با گزارش کمیسیون برجام وجود داشت، منجر به طولانی شدن بررسی برجام در مجلس شد. این موضوع موجب شد کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به ریاست علاء‌الدین بروجردی وارد عمل شود و طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام» را به مجلس ارائه کند. ادامه دارد...
ش.د9405925