(روزنامه اطلاعات – 1396/05/24 – شماره 26793 – صفحه 12)
سفر رجب طيب اردوغان رئيس جمهوري ترکيه به سه کشور عربي را مي توان مصداق ضرب المثل «زيارت و تجارت» دانست که در جريان آن تغيير مواضع او بر اساس مصالح حزب حاکم بعيد نيست.به گزارش خبرگزاري تسنيم به نقل از روزنامه راي اليوم، عبدالباري عطوان سردبير اين روزنامه با اشاره به آغاز سفر رجب طيب اردوغان رئيس جمهوري ترکيه به سه کشور عربستان، کويت و قطر نوشت: سفر او را مي توان مصداق ضرب المثل «زيارت و تجارت» برشمرد که در جريان آن بار ديگر مصلحت انديشي اردوغان و احتمال تغيير مواضعش بعيد نيست.
با وجود اينکه دو ماه بيشتر از بحران روابط محور سعودي با قطر نمي گذرد، اما نام‌هاي زيادي در ارتباط با ميانجيگري‌ها يا درخواست ميانجيگري مطرح شده است؛ در اين ميان اردوغان که به سه کشور عربي رفت، پس از وزيران خارجه آلمان، انگليس، آمريکا و فرانسه پنجمين ميانجي براي حل و فصل بحران موجود به شمار مي آيد، البته اگر کويت را در اين خصوص لحاظ نکنيم زيرا ميانجيگري آن از دل کشورهاي عربي صورت گرفت و فدريکا موگريني وزير خارجه اتحاديه اروپا را نيز در اين شمارش به حساب نياورديم زيرا او نماينده هيچ کشوري نيست.
شانس موفقيت ميانجيگري اردوغان چقدر است؟
به هر حال به نظر نمي رسد شانس موفقيت اردوغان براي ميانجيگري در بحران چهار کشور عربي با قطر بيش از کساني باشد که پيش از او در اين زمينه وارد عمل شدند. براي دشوار بودن ماموريت اردوغان مي توان دو دليل اصلي ذکر کرد:
اول: سخنراني اخير شيخ تميم بن خليفه آل ثاني امير قطر و لحن چالش طلبانه او و مخالفتش با تهديدها و ديکته‌هاي طرف مقابل و نيز پافشاري بر حل و فصل بحران از طريق گفت وگوي نامشروط.
دوم: ورود ششمين گروه از نيروهاي ترک به دوحه به گونه‌اي که بار ديگر مهر تاييدي بر جانبداري سياسي و نظامي ترکيه از قطر است و اين موضوعي است که اردوغان آن را تکذيب نکرده بلکه پيش از اينکه عازم جده شود، در يک کنفرانس مطبوعاتي بر آن صحه گذاشته و به منطق قطر در تعامل با بحران جاري و تلاش فراوان آن براي حل و فصل اختلاف از طريق گفت وگو اشاره کرد.
سخنان به دور از انعطاف و نرمش امير قطر
اين در حالي است که بسياري انتظار داشتند سخنان امير قطر با انعطاف و نرمش همراه باشد، به گونه‌اي که اگر نه قبول تمام شروط 13 گانه عربستان، امارات، بحرين و مصر را شامل نمي شد، دست کم پاسخ مثبت به برخي خواسته‌هاي آنان را در برمي گرفت.
آيا ميانجيگري اردوغان ويژگي خاصي دارد؟
با اين توضيحات معلوم نيست رئيس جمهوري ترکيه در اين سفر چه برنامه اي به همراه دارد که ميانجيگري او را از ساير واسطه‌هاي قبلي متمايز مي کند، اما معلوم است از بين محور چهارگانه دو کشور يعني مصر و امارات از ميانجيگري اردوغان استقبال نکردند .
پيام وزير خارجه امارات به ترکيه در سفر به ارمنستان
به عبارت بهتر سفر چند روز پيش شيخ عبدالله بن زايد وزير خارجه امارات به ارمنستان و بازديد از مقبره قربانيان نسل کشي ارامنه آن هم چند روز پيش از سفر اردوغان به اين سه کشور عربي منطقه، پيام مهمي با خود دارد و چه بسا اردوغان با خودداري از سفر به امارات به اين اقدام وزير خارجه امارات واکنش نشان داد، زيرا ترکيه و شخص اردوغان در خصوص موضوع ارامنه حساسيت خاصي دارند چرا که اين موضوع شامل اتهام مستقيم ترکيه به نسل کشي صدها هزار ارامنه در ابتداي قرن گذشته است و اين چيزي است که ترکيه به کلي آن را تکذيب مي کند.
در اين ميان رسانه‌هاي ترکيه و رسانه‌هاي عربي همسو با آن در طول چند هفته گذشته حمله شديد به امارات و متهم کردن آن به تلاش براي کودتاي نافرجام سال گذشته در ترکيه را متوقف نکردند.
نمک پاشيدن امارات بر زخم ترکيه
اما خبرگزاري رسمي امارات (وام) با بيان اينکه شيخ بن زايد با نثار تاج گل بر بناي يادبود قربانيان ارامنه به دست عثماني‌ها، يک دقيقه به احترام آنان سکوت کرد، بر زخم ترکيه نمک پاشيد. استفاده اين خبرگزاري از وصف «شهدا» در مورد قربانيان ارامنه و هديه کردن تاج گل بر بناي يادبود آنان از نظر ترک‌ها به ويژه از سوي يک کشور اسلامي مانند امارات و وزير خارجه آن که يکي از چهره‌هاي سرشناس خاندان حاکم است، اقدامي تحريک آميز و بي سابقه است.
دليل عصبانيت محور سعودي از ترکيه چيست؟
چهار کشوي که در جبهه مقابل قطر ايستاده اند، ترکيه را يک طرف بحران مي دانند و تعطيلي پايگاه نظامي آن در دوحه يکي از مهمترين خواسته‌هاي آنان از قطر بود .آنچه موجب خشم اين چهار کشور شد، نه فقط سرازير شدن نيروهاي ترک با تجهيزات نظامي سنگين به اين پايگاه نظامي بلکه تشکيل پل هوايي ترکيه براي تامين نيازهاي قطر شامل مواد غذايي به منظور شکستن تحريم عليه آن بود.
بهره برداري اردوغان از بحران عربي
به نظر نمي رسد اردوغان از اين واقعيت‌ها و عدم استقبال دو کشور از چهار کشور مزبور از او غافل باشد و چه بسا وي از اين بحران و پيشنهاد ميانجيگري در آن براي اصلاح روابط با عربستان استفاده کرده باشد و تلاش دارد با اين کار بازارهاي سعودي را به روي کالاهاي ترک باز کند و معامله تسليحاتي بيش از 2 ميليارد دلاري با عربستان را که اخيرا آن را لغو کرد، احيا کند.
سوق يافتن اردوغان به سمت محور سني مذهب
اردوغان به دنبال اين است که از برگه دشمني با ايران در منطقه خليج فارس استفاده کرده و به محور اهل تسنن به رهبري عربستان ملحق شود. در اين ميان امتيازدهي قطر به محور مقابل در چارچوب ابتکار عمل ترکيه مي تواند به نفع اردوغان و دولت او نيز تمام شود و رهايي او از اتهام حمايت از اسلام سياسي و سازمان‌هاي وابسته به آن را آسان کرده و پل‌هاي ارتباطي با مصر را نيز ترميم کند و موجب شود ترکيه از گرفتار شدن در جنگي عربي که به دليل ناکامي ميانجي‌ها احتمال انفجار آن وجود دارد، در امان بماند. با اين توضيحات «عبادت و تجارت» ضرب‌المثلي است که در مورد سفر اردوغان به اين چند کشور عربي صدق مي کند؛ سفري که تحت پوشش ميانجيگري انجام مي شود و چه بسا چشم اندازهاي اقتصادي و تجاري به ويژه با عربستان را به دنبال داشته باشد .
احتمال تغيير مواضع اردوغان
همچنين بعيد نيست اردوغان به برخي امتياز دهي‌ها تن دهد که شامل قول توقف اعزام نيروهاي بيشتر به قطر و خودداري از مشارکت در هرگونه جنگ احتمالي باشد زيرا اردوغان به عنوان سياستمدار عملگرا معروف است که چنانچه منافع ترکيه و حزب حاکم عدالت و توسعه ايجاب کند، مواضع خود را تغيير مي دهد. هرچند انتظار زيادي از اين سفر نمي رود، اما بروز مسائل غيرمنتظره از اردوغان به ويژه در گفت وگوهايي که پشت درهاي بسته انجام مي گيرد، بعيد نيست.
هماوردي پرهزينه ائتلاف سعودي و تقويت موضع قطر
پيدايش بحران در روابط رياض و متحدان سعودي با قطر سبب شد تا بسياري روزهاي دشواري را براي رهبران دوحه پيش‌بيني کنند حال آنکه تازه ترين تحولات اين بحران، اوضاع را تا حدي به سود قطر دگرگون ساخته است.
به گزارش گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا، تداوم بحران در روابط کشورهاي عربي حوزه خليج فارس، رويارويي ائتلاف ضدقطر با اين کشور را وارد مرحله اي تازه ساخته است. مهمترين خبري که موجب چرخش اوضاع به نفع دوحه شد، درز اطلاعاتي مبني بر دست داشتن امارات متحده عربي در هک خبرگزاري دولتي قطر بود. يک ماه و نيم پيش بود که انتشار برخي سخنان منسوب به شيخ «تميم بن حمد» امير قطر از اين خبرگزاري، سبب حمله رياض و متحدان سعودي به قطر و تحريم اين کشور شد. اکنون انتشار اطلاعاتي در مورد نقش امارات در هک خبرگزاري قطر دوحه را در موضعي برتر قرار داده است.
قطر و تشريح شرايط مذاکره سازنده براي پايان بحران
امير قطر در يک گفت وگوي تلويزيوني ضمن ارايه پيشنهاد مذاکره، پيش شرط احترام به حاکميت ملي و ارايه تضمين را مطرح کرد.تارنماي «گلاب اند ميل»در گزارشي آورد امير قطر از کشورهاي حوزه خليج فارس دعوت کرد تا براي حل بحران سياسي با يکديگر به گفت وگو بپردازند. وي تاکيد کرد هر مذاکره اي بايد با رعايت احترام به حاکميت ملي قطر صورت گيرد.
امير قطر در نخستين سخنراني خود از زمان بروز بحران با چهار کشور عربي گفت:با وجود تحريم‌هاي غيرعادلانه اين چند کشور، زندگي عادي در قطر در جريان است. به نوشته اين نشريه کانادايي، سخنان وي پس از اظهارات وزير امور خارجه آمريکا بيان شد. «رکس تيلرسون» گفت که ايالات متحده از تلاش‌هاي قطر براي اجراي توافق مقابله با تامين مالي تروريسم خرسند است و تاکيد مي کند چهار کشور عربي تحريم کننده، محدوديت‌هاي زميني خود را رفع کنند.نشريه «گالف تايمز» نيز در گزارشي در مورد پيشنهاد حل ديپلماتيک بحران خليج فارس از سوي دوحه نوشت امير قطر تاکيد کرد هر گفت و گو و مصالحه‌اي بايد بر مبناي دو اصل احترام به حاکميت ملي قطر و تعهد همه کشورها به پايان دادن به خصومت‌ها باشد.
ناکامي فزاينده ائتلاف ضد دوحه
دو کشور ثروتمند نفتي عربستان و امارات انتظار داشتند پس از اعمال محدوديت‌ها و محاصره قطر به سرعت بتوانند به اهداف از پيش تعيين شده خود برسند. به نظر مي‌رسد در ادامه تحولاتي که بر وفق مراد رهبران رياض و ابوظبي نبوده، اکنون ورق برگشته است. تارنماي نشريه «فوربز» در گزارشي نوشت حال عربستان سعودي و امارات متحده عربي هزينه سنگيني را بابت هجمه عليه قطر پرداخت خواهند کرد.
بر اساس اين گزارش بحران‌هاي پيشين در روابط اين کشورها مسالمت آميز حل شد اما اين بار دشمنان قطر تقاضاهاي خاصي را همچون کنار گذاشتن سياست خارجي مستقل دوحه ارايه کردند. آنها فکر مي کردند آمريکا هم پشت سر آنها مي‌ايستد و از اين دو کشور حمايت مي کند. اين در حالي است که بحران بيش از حد انتظار امارات و سعودي طول کشيد و به شکست قطر منجر نشد. حتي وزيران امور خارجه و دفاع آمريکا هم از دوحه حمايت کردند. تيلرسون نيز موضعگيري قطر را بسيار منطقي توصيف کرد. تعداد قابل توجهي از تحليلگران اعتقاد دارند رياض و ابوظبي در توسعه و تقويت تروريسم بيشتر از دوحه مقصرند. حتي «باب کروکر» مسئول کميته روابط خارجي سنا اين چنين انتقاد کرده که ميزان حمايت قطر از تروريسم در مقابل کاري که عربستان سعودي در اين زمينه انجام مي دهد اندک است.
حال آنکه دوحه براي مقابله با تروريسم توافقي را هم با ايالات متحده امضا کرده است. به تازگي آژانس‌هاي اطلاعاتي آمريکا به اين نتيجه دست پيدا کرده‌اند که امارات متحده عربي وبسايت رسمي قطر را حدود دوماه قبل هک کرد و سخناني را از زبان امير قطر منتشر ساخت و در نهايت اين بحران را به وجود آورد. به نوشته فوربز، ائتلاف ضدقطري نمي توانست بدون برنامه‌ريزي قبلي اين عمليات خصمانه را آغاز کند. ضمن اينکه اقدام آنها نتيجه عکس داد. عربستان و امارات باعث شدند قطري‌ها در کنار خانواده سلطنتي خود بايستند و شوراي همکاري خليج فارس را از کار بياندازند. همچنين برنامه منزوي کردن ايران تضعيف و در نهايت واشنگتن به چالش کشيده شد.
روزنامه «واشنگتن پست» در اين زمينه نوشت رهبران امارات و عربستان فکر نمي کردند شرايط به اين سمت حرکت کند. مقام‌هاي ارشد اين دو کشور در کنار همتايان بحريني و مصري، تحريم‌هاي تنبيهي را که عليه قطر به راه انداختند اقدامي ناخوشايند اما لازم توصيف کردند تا قطر را به زانو درآورند. اين کشورها قطر را به حمايت از افراط گرايي متهم مي کنند و با اين کار مي‌خواستند اين کشور را سربه راه کنند. در ادامه مي خوانيم: تاکنون آنها نتوانستند به اهداف خود دست پيدا کنند زيرا به جاي اينکه قطر منزوي شود رابطه خود را با قدرت‌هاي منطقه‌اي ايران و ترکيه محکم تر ساخت.
عمان و کويت دو عضو ديگر شوراي همکاري خليج فارس هم در کنار عربستان قرار نگرفتند. عرضه مواد غذايي و ديگر نيازهاي قطر از طريق دريا و هوا به سوي اين کشور روانه شد. با توجه به پيام‌هاي نامشخص ديپلمات‌هاي آمريکايي در اين موضوع، واشنگتن هم فشار مي آورد تا اين کشورها توافق و مصالحه‌اي را با قطر به امضا برسانند. «مارک لينچ» کارشناس مسائل خاورميانه در دانشگاه جورج واشنگتن اعتقاد دارد در کنار جنگ فاجعه بار دو کشور امارات و عربستان در يمن، آنها درباره موفقيت در خليج فارس به حدي مطمئن بودند که حتي برنامه دومي (Plan B) را تدوين نکرده بودند. آنها در برآورد ميزان ترس قطر از انزوا در شوراي همکاري و توانايي خود براي صدمه زدن به دوحه بيش از حد مطمئن بودند.
ش.د9602261