(روزنامه كيهان – 1396/11/05 – شماره 21828 – صفحه 8)
راهبرد جدید آمریکا
بحران سوریه طی 6 سال گذشته تبعات مختلفی برای امنیت منطقه و جهان به دنبال داشته است که یکی از این تبعات، ایجاد مناطق خارج از کنترل دولت مرکزی سوریه بوده است. طی این مدت گروه‌های متعدد تروریستی از «داعش» گرفته تا «جبهه‌النصره» و «ارتش آزاد» در این مناطق رشد کرده و بخش‌های وسیعی از خاک سوریه را از کنترل دولت خارج کردند. با شکست داعش و پایان سیطره سرزمینی این گروه شیطانی، بسیاری از مناطق تصرف شده توسط این گروه و سایر گروه‌های تروریستی به دست ارتش و دولت سوریه افتاد. کردها نیز از این وضعیت استفاده کرده و با کمک دولت آمریکا، مناطق وسیعی را در شمال سوریه به تصرف خود درآوردند که حالا دیگر حاضر نیستند آن را به دولت مرکزی سوریه پس بدهند. انتشار نقشه‌هایی تحت عنوان «کردستان سوریه» کل شمال سوریه از مرزهای عراق تا مدیترانه را در بر می‌گیرد، حکایت از این دارد که جریان‌های تجزیه‌طلب‌کار ناتمام خود در کردستان عراق را می‌خواهند در سوریه اجرا کنند. اما سؤال اینجاست آمریکا کجای این نقشه است؟
پس از شکست داعش و سقوط خلافت خودخوانده این گروه تروریستی، این پرسش ذهن تحلیلگران را به خود مشغول کرد که آمریکا و ائتلاف تحت رهبری‌اش قرار است چه سیاستی را در سوریه در پیش بگیرند؟ آیا قرار است آنها از سوریه خارج شوند، یا با تغییر راهبرد، به دنبال اهداف دیگری خواهند بود؟ کارشناسان همزمان با تصرف «بوکمال» آخرین پایگاه داعش در سوریه توسط نیروهای مقاومت، هشدار داده بودند که آمریکا قصد دارد با حضور در شمال و شمال شرق سوریه (مناطق تحت تصرف کردها)، به تشکیل حکومت محلی جدیدی در این مناطق که وابسته به دولت «بشار اسد» نباشد اقدام کند. برخی همان زمان اعلام کردند که آمریکا به دنبال تکرار سناریوی لیبی است و قصد دارد با حمایت از کردهای سوریه، نقشه ناتمام 6 سال گذشته خود را برای سرنگونی بشار اسد پیگیری کند.
گذر زمان نشان داد که هشدارها بی‌دلیل نبوده است. بعد از پایان رسمی خلافت داعش، آمریکا باید بهانه و توجیه جدیدی برای تداوم حضور خود در سوریه پیدا می‌کرد. چرا که ادامه حضور در خاک یک کشور دیگر هیچ توجیهی به لحاظ حقوق بین‌الملل و حتی افکار عمومی داخلی مردم آمریکا نداشت. دولت آمریکا در این مرحله اعلام کرد به دنبال تشکیل گروهی تحت عنوان حمایت از کمربند امنیتی از اربیل تا دریای مدیترانه در طول مرزهای سوریه و ترکیه است. «ریان دیلو» سخنگوی رسمی نیروهای ائتلاف آمریکایی اعلام کرد که آمریکا این اقدام را برای جلوگیری از بازگشت گروه تروریستی داعش انجام داده است.
اما «رکس تیلرسون»، وزیر خارجه آمریکا، در دانشگاه «استنفورد» به صورت کاملا شفافی ابعاد مختلف این راهبرد را اعلام کرد و گفت: «انتخاباتی آزاد و شفاف که طی آن، آوارگان سوریه اجازه شرکت پیدا کنند، به خروج دائمی بشار اسد و خانواده او از قدرت منجر می‌شود. این پروسه زمان‌بر است و ما خواستار صبر همگان در جریان خروج اسد و ایجاد یک رهبری جدید هستیم. اجازه بدهید شفاف باشیم؛ آمریکا حضور نظامی خودش را در سوریه حفظ خواهد کرد و روی این مسئله که داعش بار دیگر اجازه ظهور پیدا نمی‌کند، متمرکز می‌شود. سوریه پایدار، متحد و مستقل در نهایت نیازمند رهبری پس از اسد برای موفقیت است. عدم حضور آمریکا در سوریه این امکان و فرصت را برای ایران فراهم می‌کند که موضع خود در سوریه را تقویت کند و همان‌طور که در جنگ‌های نیابتی و اعلام‌های عمومی ایران شاهد بوده‌ایم، ایران به دنبال تسلط در خاورمیانه و نابودی متحد ما اسرائیل است»
راهبرد جدید آمریکا در سوریه در شرایط پساداعش به گفته تیلرسون، سه هدف عمده را تعقیب می‌کند: «اول ممانعت از بازگشت داعش پس از شکست آن در رقه و موصل، دوم مقابله با نفوذ ایران و سوم بیرون کردن اسد از قدرت». ممانعت از بازگشت مجدد داعش به گفته کارشناسان، هدف صوری آمریکا در سوریه محسوب می‌شود، چرا که در زمان حضور داعش نیز ائتلاف تحت رهبری آمریکا جدیتی در مبارزه با این گروه تروریستی نداشت.
پس می‌توان هدف اصلی آمریکا را مقابله با محور مقاومت و برکناری اسد عنوان کرد. به اذعان کارشناسان کردها در این راهبرد جدید آمریکا نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. چرا که تداوم حضور آمریکا در سوریه تنها با کمک کردها در شمال سوریه امکان‌پذیر است. در راستای اجرای این راهبرد بود که آمریکا اعلام کرد تصمیم گرفته است یک نیروی امنیت مرزی متشکل از 30 هزار نفر را در مرزهای میان ترکیه و عراق و در طول رود فرات در سوریه به طول 820 کیلومتر مستقر کند که فعالیت‌های آن با نیروهای کرد دموکراتیک سوریه (FDS) و واحدهای حفاظت از مردم کرد (YPG) هماهنگ خواهد بود.
بر اساس گزارش‌ها «نیروهای موسوم به امنیت مرزی» یا «BSF» تنها نیروی مستقر از سوی آمریکا در سوریه نیست. طی ماه دسامبر (آبان) گذشته گزارش شد که آمریکا ارتش جدیدی از شورشیان سوریه را در اردوگاه پناهجویان «حسکه» در 70 کیلومتری مرز ترکیه و 50 کیلومتری عراق آموزش می‌دهد که قرار است از آنها برای انجام عملیات‌های تهاجمی در خارج از مناطق تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه استفاده شود.
تشکیل ارتش 30 هزار نفری در شمال سوریه، آموزش و تسلیح آنها به انواع تسلیحات مدرن بر اساس توافقات صورت گرفته، ایجاد 14 پایگاه نظامی و حضور بیش از 2 هزار تفنگدار آمریکایی در این مناطق دقیقا با هدف ایجاد یک منطقه تحت کنترل خود بین سوریه، ترکیه، عراق و ایران و قطع ارتباط بین نیروهای محور مقاومت، ارتش سوریه و نیروهای بسیج مردمی عراق صورت می‌گیرد. در صورت موفقیت این راهبرد آمریکا دستاوردهای دیگری نیز از تثبیت حضور خود در کردستان سوریه را کسب خواهد کرد. انتقال پایگاه انجرلیک به این منطقه، افزایش فشارها و باج‌خواهی سیاسی از کشورهای منطقه به بهانه حمایت از اقلیت‌ها و حمایت از جریانات تجزیهطلب کرد در منطقه دستاوردهای دیگر آمریکا خواهد بود. سایت صهیونیستی دبکا که نزدیک به بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی است، در همین زمینه فاش کرد. که دولت ترامپ آمادگی تجزیه سوریه از طریق ایجاد دولتی کرد در منطقه‌ای با مساحت بالغ بر 12 درصد از اراضی کل سوریه را دارد.
خط قرمز ترکیه
ترکیه زمانی که بحران سوریه شروع شد به کمک برخی دولت‌های منطقه، اروپا و آمریکا تلاش فراوانی کرد تا دولت بشار اسد را سرنگون کند اما در 6 سالگی بحران سوریه شرایط به کلی فرق کرده است و اردوغان احساس می‌کند اگر دیر بجنبد امنیت و ثبات ترکیه با تشکیل دولت فدرالی در شمال سوریه به کمک آمریکایی‌ها به فنا خواهد رفت.
تشکیل یک دولت فدرالی و ارتش 30 هزار نفری از کردهایی که دلبستگی خود را به گروه تروریستی پ.ک.ک و رهبری آن عبدالله اوجالان مخفی نمی‌کنند در شمال سوریه در امتداد مرزهای ترکیه خط قرمز اردوغان محسوب می‌شود که به گفته مقامات ترک به هیچ وجه از آن عدول نخواهد کرد. ترکیه بیم از آن دارد که در سایه تضعیف دولت سوریه در جنگ با داعش و سایر گروه‌های تروریستی و حمایت‌های تسلیحاتی و مالی آمریکا از شبه نظامیان کرد، شاهد اقلیم کردی دیگر در مرزهای جنوبی خود باشد کابوسی که همواره ترک‌ها از تحقق آن وحشت داشته‌اند.
شاید زمانی که استراتژیست‌های آمریکایی راهبرد جدید واشنگتن در شمال سوریه و تشکیل ارتش 30 هزار نفری کرد در امتدادی به وسعت 800 کیلومتر در طول مرزهای عراق و ترکیه را طراحی می‌کردند به متغیر ترکیه در ارزیابی‌های خود زیاد توجه نکرده یا به آن در تعیین این راهبرد وزن برجسته‌ای نداده بودند. اما به محض اعلام این راهبرد، رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر ترکیه به صراحت اعلام کردند با هرآنچه در دست دارند مانع تشکیل این ارتش در شمال سوریه خواهند شد. در همین راستا اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در حساب کاربری رسمی توییتر خود نوشت: «به تمام جهان می‌گویم.
ما هرگز اجازه نخواهیم داد که یک کشور کردی در شمال سوریه ایجاد شود و برای‌مان اهمیتی ندارد چقدر هزینه باید برای آن بپردازیم.» به دنبال این واکنش تند بود که تیلرسون وزیر خارجه آمریکا با رد این مسئله که واشنگتن قصد ایجاد نیروی مرزی ترکیه– سوریه را دارد، گفت: «این موضوع که موجب نگرانی آنکارا شده است به اشتباه به تصویر کشیده شده است. برخی از افراد بد صحبت کرده‌اند. ما اصلا قرار نیست یک نیروی امنیتی مرزی تشکیل دهیم. متاسفم که صحبت‌های برخی باعث به وجود آمدن این احساس شده است. این کاری نیست که ما در حال انجام آن باشیم.»
عملیات عفرین
شنبه 20 ژانویه 2018، (30 دی ماه96)، ترکیه روستاهای اطراف شهر عفرین در 60 کیلومتری شمال غرب حلب را گلوله‌باران کرد. ستاد مشترک ارتش ترکیه ساعت 17 روز شنبه (یک بهمن 96) نیز از آغاز عملیات به نام «شاخه زیتون» خبر داده و اعلام کرد که هدف این عملیات، برقراری امنیت و حفاظت از مرزهای این کشور، پاکسازی شبه‌نظامیان کرد سوریه در عفرین و دفاع از مردم محلی در برابر «فشار و سرکوب» کردها در مرز و منطقه و نابود کردن تروریست‌های پ.ک.ک و داعش در شهر عفرین است. بامداد یکشنبه نیز جنگنده‌های ترکیه اهداف متعلق به نیروهای کرد سوریه را در اطراف عفرین هدف قرار دادند. همزمان، ستاد مشترک ارتش ترکیه نیز از آغاز عملیات زمینی در شهر عفرین خبر داد و اعلام کرد که در عملیات، تلاش می‌کند آسیبی به غیرنظامیان نرسد. ستاد مشترک ترکیه اعلام کرد که تانک‌های ترکیه نیروهای «ارتش آزاد سوریه» در عملیات عفرین، پشتیبانی می‌کنند.
اهداف دیگری نیز از سوی رسانه‌های ترکیه برای عملیات شاخه زیتون اعلام شده است از جمله پاکسازی منطقه‌ای به شعاع 30 کیلومتر از مرز خود با سوریه، جلوگیری از تشکیل یک کریدور کردی و تثبیت دستاوردهای عملیات پیشین «سپر فرات»، ممانعت از قطع شدن دسترسی مستقیم و مرز مستقیم ترکیه با سوریه از سوی کردها، ایجاد زمینه و مکانی مناسب برای بازگرداندن و استقرار صدها هزار پناهجوی سوری که به ترکیه گریخته‌اند، جلوگیری از مسیر نفوذ شبه نظامیان پ.ک.ک به داخل خاک ترکیه و جلوگیری از یکپارچگی و ارتباط بین پ.ک.ک و یگان‌های مدافع خلق (ی.پ.گ) و ممانعت در راه تشکیل ارتش 30 هزار نفری کرد سوری و تجهیز آن از سوی ایالات متحده آمریکا کارشناسان معتقدند موفقیت در عملیات «شاخه زیتون» به اردوغان این امکان را خواهد داد تا اعتبار لطمه دیده خود در نتیجه عملیات «سپر فرات» که بسیار بیشتر از حد انتظار به‌طول انجامیده و نتیجه مورد نظر مقامات آنکارا را نیز نداشت، را دوباره به‌دست آورد. اکنون اردوغان دوباره نسبت به موفقیت نظامی ترکیه در این عملیات اطمینان داشته و وعده داده که هدف بعدی نیروهای ترکیه بعد از گرفتن عفرین، «منبج» سوریه خواهد بود که مهم‌ترین شهر در مسیر ترکیه به طرف شهر رقه است. اما حملات وسیع توپخانه‌ای، هوایی و زمینی به عفرین و احتمالا مناطق دیگر در روزهای آتی پرسش‌های زیادی را در مورد اهداف و احتمال موفقیت این عملیات و موضع روسیه و آمریکا ایجاد کرده است.
روسیه
پس از آغاز عملیات عفرین روسیه اعلام کرد که دغدغه‌های ترکیه را در مورد گروه‌های تروریستی کرد درک می‌کنند و مقامات روس حتی آمریکا را متهم کردند که با اعلام تشکیل ارتش 30 هزار نفری کردی، ترکیه را مجبور به انجام این عملیات کرده است. وزارت دفاع روسیه نیز اعلام کرد: «تحویل تسلیحات پیشرفته از جمله سامانه‌های پدافند هوایی دوش‌پرتاب وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) به یگان‌های حامی آمریکا در شمال سوریه عامل اصلی آغاز عملیات نظامی ترکیه در این منطقه بوده است و اعلامیه‌های واشنگتن درباره استقرار نیروهای مرزی خود در مناطق همسایه ترکیه، در کنار دیگر اقدامات آمریکا برای تجزیه سوریه و حمایت از گروه‌های مسلح، واکنش به شدت منفی آنکارا را برانگیخته است».
«فرانتس کلینتسویچ» نایب رئیس کمیته امور دفاع و امنیت شورای فدراسیون روسیه نیز تاکید کرد «روسیه قصد ندارد در مناقشه نظامی که ترکیه در خاک سوریه آغاز کرده، دخالت داشته باشد، برای اینکه این مسئله در توافقات نظامی بین مسکو و دمشق گنجانده نشده است». سفر ژنرال «حلوصی اکار»، رئیس ستاد مشترک ارتش و «هاکان فیدان» رئیس سرویس اطلاعات ترکیه به مسکو و دیدار با «سرگئی شویگو»، وزیر دفاع روسیه پیش از آغاز عملیات عفرین به مسکو نیز نشان داد که ترک‌ها قبل از آغاز عملیات سعی کرده‌اند رضایت روس‌ها را جلب کنند. مقابله با راهبرد آمریکا در شمال سوریه به نفع روسیه نیز هست اما روس‌ها از طرفی مایل به درگیری مستقیم با آمریکا نیستند و از سوی دیگر روابط خوبی نیز با کردهای شمال سوریه دارند. از طرفی روسیه همواره به دنبال حضور کردهای سوریه در مذاکرات صلح بوده است و حمله نظامی ترکیه به شمال سوریه باعث خواهد شد کردها عملا از مذاکرات خارج شوند.
روسیه برای حل این بحران در ابتدا از کردها درخواست کرد که برای کاهش تنش مناطق خود را به دولت سوریه واگذار کنند اما کردها صراحتا اعلام کردند «قبل از پنج سال (نیروهای) رژیم سوریه را از عفرین بیرون کردیم و امکان ندارد به آنان اجازه بدهیم بار دیگر به این منطقه بازگردند». در ادامه یگان‌های مدافع خلق کرد در بیانیه‌ای روسیه را مسئول تمامی بمباران‌ها و حملاتی که توسط ترکیه علیه منطقه عفرین می‌شود، دانسته و اعلام کردند: «به خوبی می‌دانیم که ارتش ترکیه بدون موافقت قدرت‌های جهانی و در راس آنها روسیه که نیروهایش را در عفرین مستقر کرده، این حمله را انجام نمی‌داد، در نتیجه ما به همان اندازه که دولت «اشغالگر» ترکیه را مسئول این حملات می‌دانیم، روسیه را نیز مسئول این عملیات و پشتیبان هر کشتاری که در حق غیرنظامیان می‌شود، می‌دانیم.» موضع روس‌ها با شروع عملیات عفرین و متهم شدن مسکو به همدستی با ترکیه در بمباران عفرین و مناطق اطراف از سوی کردها به خوبی نشان می‌دهد که روسیه تصمیم گرفته است در این منازعه جانب ترکیه را بگیرد. هرچند این تصمیم می‌تواند مذاکرات را به باد دهد.
دولت سوریه
دولت سوریه در این بحران منافع متضادی دارد از یک سو حضور آمریکا در شمال سوریه، ایجاد ارتش 30 هزار نفری کردها در این مناطق و تثبیت موقعیت آنها در مناطق وسیعی از شمال این کشور مقدمه‌ای برای تجزیه سوریه و تشکیل دولت مستقل کردی محسوب می‌شود و دمشق به هیچ وجه با آن موافق نیست. از این منظر عملیات ترکیه در شمال این کشور و نابودی گروه‌های کرد به نفع دولت سوریه هست. اما از سوی دیگر حمله یک کشور ثالث به خاک کشور نقض صریح حاکمیت سوریه و خدشه‌دار شدن پرستیژ این کشور به عنوان یک دولت مستقل که سایر کشورها احترامی برای آن قائل نیستند نیز محسوب می‌شود.
همچنین دولت سوریه باور نمی‌کند که ترکیه تنها هدفش مقابله با کردها و جلوگیری از تشکیل دولت فدرالی کردستان سوریه باشد. آنها از این می‌ترسند که ترکیه با سرکوب کردها در شمال سوریه خود نیز در این منطقه تبدیل به دولت اشغالگر شده و به بهانه مقابله با گروه‌های تروریستی و تضمین امنیت مرزهای ترکیه در شمال سوریه بماند یا این مداخله نظامی تبدیل به رویه‌ای شود که هر زمان ترکیه اراده کرد به شمال سوریه لشکرکشی کند. مسئله‌ای که با توجه به بلندپروازی‌های دولت ترکیه تحقق آن در ماه‌های آینده در صورت موفقیت عملیات شاخه زیتون در عفرین بعید نیست.
ائتلاف جدید
حضور آمریکا در شمال سوریه به هر بهانه‌ای و تشکیل دولت فدرالی کردی با پشتیبانی واشنگتن به نفع هیچ یک از دولت‌های منطقه و بازیگران بحران سوریه (ایران، عراق، سوریه، ترکیه و روسیه) نیست. از طرفی آمریکا با اتخاذ این راهبرد و اعلام قصد خود برای تشکیل ارتش کردی خود را به عنوان متحدی غیر قابل اعتماد که به دغدغه‌های جدی ترکیه اهمیتی نمی‌دهد ثابت کرده است. از سوی دیگر ترکیه به تنهایی نمی‌تواند در مقابل این راهبرد آمریکا بایستد به لحاظ حقوق بین‌الملل نیز لشکرکشی به خاک دولت یک کشور بدون هماهنگی با دولت آن کشور و نقض حاکمیت آن محسوب می‌شود لذا به نظر می‌رسد اردوغان برای حل بحران اگر واقعا هدف از لشکرکشی مقابله با گروه‌های تروریستی کردی در شمال سوریه و قطع ارتباط آنها با کردستان عراق و ترکیه است راه اشتباهی را انتخاب کرده است. گروه تروریستی ارتش آزاد که پیاده‌نظام ترک‌ها در حمله به عفرین است اولا اگر ظرفیت و توان و آموزش کافی را داشت در طول 6 سال گذشته باید هنر خود را نشان می‌داد و دل بستن ترکیه به این گروه شرط‌بندی روی اسب بازنده محسوب می‌شود.
جدای از آن نیروهای کرد سوریه طی سال‌های گذشته به خوبی آموزش دیده و به خوبی از سوی آمریکا به انواع سلاح‌ها تسلیح شده‌اند و با توجه به وسعت گسترده مناطق شمالی سوریه که در اختیار آنهاست توان فرسایشی‌کردن جنگ و به شکست کشاندن عملیات رزمی ارتش ترکیه را دارند. لذا حل بحران نیازمند تشریک مساعی کشورهای منطقه (ایران، عراق، سوریه و ترکیه) است. رجب طیب اردوغان گفته است که هیچ‌گونه چشم‌داشتی به خاک سوریه ندارد اگر واقعا رئیس‌جمهور ترکیه در این گفته خود صادق است باید برای مقابله با این دغدغه جدی امنیتی در شمال سوریه در وهله نخست با کشورهای منطقه تشریک مساعی کرده و برای حل مشکل نیز باید به ارتش سوریه اولویت داده شود.
نتیجه‌گیری
فیل‌ها اگر با هم به توافق برسند همه علف‌ها خورده خواهد شد و اگر با هم درگیر نیز شوند این در نهایت علف‌ها خواهند بود که زیر پای فیل‌ها له خواهند شد. چند روزی است که عملیات ترکیه در شمال سوریه آغاز شده ظاهر امر و تمامی موضع‌گیری‌های آمریکا نشان می‌دهد که واشنگتن در این منازعه علی‌رغم مواضع قبلی خود کردهای تجزیهطلب را رها کرده و منافع درازمدت خود با ترکیه را فدای آرمان آنها نکرده است.
از سوی دیگر روس‌ها نیز که پیش از این گفته می‌شد با کردهای شمال سوریه روابط حسنه‌ای دارند و هرگز اجازه نخواهند داد ترکیه یک‌جانبه در این منطقه دست به عملیات نظامی بزند خود را کنار کشیده و آمریکا را مسبب این حملات می‌دانند. کردها به نظر می‌رسد بعد از تجربه تلخ کردستان عراق این بار در سوریه راه شکست‌خورده قبلی را دوباره آزموده و دوباره شکست خوردند. کردهای سوریه چاره‌ای جز زندگی زیر چتر دولت مرکزی سوریه را ندارند و در غیر این صورت شاهد سال‌های متمادی کشمکش خواهند بود. ترکیه نیز باید بداند به تنهایی نمی‌تواند بحران در شمال سوریه را مدیریت کند و بهترین راه برای حل این بحران تشکیل ائتلاف جدیدی با دولت‌های ایران، سوریه و عراق و اولویت دادن به ارتش سوریه برای حل این بحران است.
http://kayhan.ir/fa/news/124528
ش.د9604926