همراهی روسیه با امارات متحده عربی مبنی بر ادعای واهی مالکیت امارات بر سر جزایر سه گانه، بار دیگر اهمیت جزایر سه گانه ایرانی را نشان داد. به نظر می رسد در نگاه خوشبیانه روسیه مبنای تحلیلی خود را از جزایر سه گانه بوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک را بر مبنای آنچه در شبه جزیره کریمه اتفاقلفتاده قرار داده و همراه با امارات حاکمیت جمهوری اسلامی ایران را نایده گرفته است. این در حالی است سه جزیره مطرح شده بر خلاف شبه جزیره کریمه، رشیه کاملا ایرانی دارد و بر اساس تاریخ کاملا متعلق به جمهوری اسلامی ایران می باشد. از طرفی ممکن است برخی تصور کنند جمهوری اسلامی ایران همچون رژیم پهلوی با اندکی فشار بخواهد رفتاری همچون بحرین داشته باشد و بخواهد این جزایر را شهر بدهد. این در حالی شرایط کاملا متفاوت از گدشته است و جموری اسلامی نسبت خاک ایران حساسیت ویژه ای دارد و اگر نیاز باشد هر ایرانی برای هر وجب خاک ایران ده بار جان خود را فدا خواهد کرد. از این رو بر مبنای برخی اسناد موجود بدنبال این هستیم که یک یادآوری از ایرانی بودن جزایر سه گانه را به مخاطبین ارائه دهیم.
خلیج فارس و جزایر آن در درازای تاریخ برای ایران از اهمیتی بسزا برخوردار بوده و آوردگاه جانبازی‌های ایرانیان برای پاسداری از کیان این سرزمین کهن بوده است. مبارزه ایرانیان با استعمار نیز از خلیج فارس آغاز شد و اولین پیروزی‌های ایرانیان بر استعمار به‌وسیله امامقلی خان سردار نامی شاه عباس صفوی در خلیج فارس تثبیت شد.
نبرد نیروی دریایی ایران به‌فرماندهی دریادار بایندر با نظامیان متجاوز انگلیسی در جنگ جهانی دوم، شهادت سه نظامی ایران در جریان آزادسازی جزایر سه‌گانه و سرانجام هشت سال دفاع مقدس از آب و خاک ایران در برابر تجاوز صدام بعثی و حامیان وی، همگی صحنه‌های ماندگاری هستند که خلیج فارس را به جایگاه شامخی در تاریخ ایران رسانیده است.
میان جزایر خلیج فارس سه جزیره ایرانی ابوموسی یا بوم سبز، تنب بزرگ و تنب کوچک شاهد جلوه‌های کم‌نظیری از عزم و اراده مردم برای پاسداری از تمامیت ارضی، استقلال و منافع ملی ایران بوده است. اگرچه جزایر سه‌گانه برای ایران و ایرانیان جایگاه نمادینی دارد و نشان از همبستگی و اراده ملی برای نگهبانی از تمامیت ارضی ایران است، اما از دیدگاه راهبردی و اقتصادی نیز مهم هستند و ادعاهای واهی نیز بر سر این موضوع است.
تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی سه جزیره‌ای هستند که اسناد تاریخی حاکی از شناسنامه و هویت کاملاً ایرانی این جزایر است. ابوموسی، جزیره‌ای مسکونی با مساحتی حدود ۱۲ کیلومتر مربع است. مساحت تنب بزرگ ۱۱ کیلومتر مربع و تنب کوچک نیز ۲ کیلومتر مربع است. اسناد متعدد تاریخی و فرهنگی درباره تعلق جزایر سه‌گانه به ایران وجود دارد. به لحاظ فرهنگی، واژه تنب، واژهای فارسی از گویش‌های محلی جنوب ایران است. علت نام‌گذاری نیز این است که دریانوردان محلی هنگام نزدیک شدن به این جزایر آنها را به شکل تپه‌ای در میان آب می‌دیدند و به همین دلیل، عنوان تنب را به هر دو جزیره اطلاق کردند.
ریشه ادعای امارات درباره جزایر ایرانی، اقدام انگلیسی‌ها در اوایل قرن ۲۰ میلادی است. دولت انگلیس در سال ۱۹۰۳ جزایر ابوموسی و تنب بزرگ و در سال ۱۹۰۸ نیز تنب کوچک را اشغال کرد. اگرچه پس از اشغال این جزایر، دولت ایران بارها به آن اعتراض کرد، اما نهایتاً در نوامبر ۱۹۷۱، حاکمیت ایران بر جزایر به طور مطلق و مؤثر و بدون هیچ نوع شرط و شروطی اعاده شد و انگلیس این حاکمیت را پذیرفت. این اعمال حاکمیت ایران در اسناد تاریخی متعددی چون گزارش‌های سر جان ملکم، کاپیتان هین و کاپیتان جرج بارنس بروکس ذکر شده و مکرراً در این گزارش‌ها از جزایر سه‌گانه با عنوان جزایر متعلق به ایران نام برده شده است. علاوه بر این، در نقشه وزارت دریاداری بریتانیا در سال ۱۸۶۳، نقشه نیروی دریایی بریتانیا در سال ۱۸۸۱ و نقشه ایران تهیه شده توسط وزارت جنگ بریتانیا در سال ۱۸۸۶، این جزایر به رنگ سرزمین ایران رنگ‌آمیزی شده است.
اگر بخواهید درباره مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه جست‌جویی در اسناد تاریخی داشته باشید یا تاریخچه آن را بررسی کنید، چند کتاب مناسب در این زمینه منتشر شده است که می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.
«ایران نرسیده به امارات»
نوشته علیرضا رأفتی از انتشارات جام جم
«ایران نرسیده به امارات»تازه‌ترین کتاب در این زمینه است که به کوشش علیرضا رأفتی از سوی انتشارات جام جم در سال 1401 منتشر شده است، رأفتی در این کتاب در قالب مستندنگاری چند سفر به این جزایر داشته، وضعیت اجتماعی آنها را روایت کرده و همچنین با دقت و وسواس به تاریخچه اجتماعی و ریشه مناقشات سیاسی این جزایر پرداخته است.
این کتاب در شش فصل نوشته شده و نویسنده تلاش کرده است تا ضمن روایت سفر به این جزایر، تاریخچه سیاسی و اجتماعی این مناطق را نیز بررسی کند. به بیان خود نویسنده؛ این کتاب حاصل دو سفر موازی او یکی سفر فیزیکی به جزایر در طول یک‌سال و دیگری سفری در دل تاریخ و تورق و تعمق در استاد و مدارک است.
کتاب در حقیقت، روایتی از جزیره بوموسی و تنب بزرگ و تنب کوچک است، نگاه تاریخی به اینکه بر این جزیره چه گذشته است، مناقشات بر سر چیست؟ همچنین در این کتاب، چند سفرنامه از رأفتی نیز آورده شده استدر این کتاب با یک روایت خطی مستندنگاری مواجه هستیم که روایت دو سفرنویسنده به جزایره بوموسی و یک سفر به جزایر تنب است و در کنار آن، با بازگشت به روایت‌های تاریخی که از دل اسناد مختلف بیرون آمده‌اند نیز سر و کار داریم.
به باور نویسنده جزیره بوموسی یکی از مظلوم‌ترین نقاط ایران است. این منطقه با وجود تلاش برای حفاظت پس از انقلاب همچنان مظلوم است. پیش از انقلاب نیز مظلوم بوده است.
وی در گفت‌وگویی که پیش از این با تسنیم داشته اشاره می‌کند که ما در جنگ روایت‌ها هستیم، کشورهای حاشیه خلیخ فارس با فعالیت رسانه‌ای اذهان عمومی و افکار عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهند تا بگویند خلیج فارس برای آنهاست. البته من به دنبال جنگ رسانه‌ای نبودم، هدف من کشف حقیقت تاریخی بود.
من میان این ماجرا ایستادم و می‌خواستم با ادبیات دوستانه فریاد بزنم که ما و برادران عربمان در ساحل جنوبی خلیج فارس زندگی می‌کردیم تا اینکه استعمارگری به منطقه آمد و حس کرد باید پایگاهی در خلیج فارس داشته باشد. اندیشید که باید شیخ نشین‌ها را مستقر کند و تاریخ را تحریف. پس سند‌نویسی کند که این جزایر برای آنهاست، این استعمارگران استخوانی لای زخم گذاشتند و رفتند.
وی درباره اینکه در جست‌وجوهای تاریخی آیا می‌توان هیچ ردپایی از تعلق جزایر به امارات یافت، می‌گوید: خیر، هیچ سندیت و سابقه‌ای بر این ادعا وجود ندارد. امارات کاملاً دنبال کار رسانه‌ای است و شورای همکاری خلیج فارسی نیز بر ادعاهای امارات نست به خلیج فارس و جزایر سه‌گانه مانور می‌دهد.از سوی دیگر سندسازی‌های جعلی که درباره ادعای امارات نسبت به جزایر وجود دارد، حاصل تلاش انگلیسی‌ها در تاریخ است. انگلستان وقتی این منطقه را تصرف کرد، برای آنکه راحت‌تر بتواند در این جزایر نفوذ نظامی داشته باشد، آنها را از طرف خود به قواسم- که بیشتر کارشان راهزنی در خلیج فارس بود- و همچنین به شیخ‌نشین‌های جنوبی خلیج فارس (شارجه) هبه کرد. از روزی که انگلیس‌ها به خلیج فارس آمدند، هیچ زمان این جزایر سکونت دائم نداشت؛ زیرا در آن زمان این جزایر نفت نداشتند و به عنوان چراگاه و محل سکونت موقت به آنها نگاه می‌شده است.( برگرفته از خبرگزاری تسنیم)
«تمامیت ارضی ایران در دوران پهلوی» نوشته محمدعلی بهمنی قاجار
موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
این کتاب را شاید بتوان کامل‌ترین اثر منتشر شده درباره مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه دانست. که حاصل پژوهشهای دقیق تاریخی و سیاسی و یکی از جامع‌ترین منابع در این موضوع است. تقریبا هر چه از اسناد و نامه‌ها درباره مالکیت ایران وجود دارد، در این کتاب گردآوری شده است.
جلد نخست این مجموعه موضوع تمامیت ارضی کشور را در دوره سلطنت رضاشاه پهلوی به بحث گذارد، جلد دوم آن به تحولات مرزی و تمامیت ارضی ایران در دوره محمدرضا شاه پهلوی اختصاص دارد. جلد سوم نیز به مسئله بحرین می‌پردازد.
قاجار در این کتاب مطرح می‌کند که در تاریخ معاصر ایران موضوع حق حاکمیت ملی ایران بر جزایر سه‌گانه به خط قرمزی تبدیل شده است که در عمل هیچ قدرت خارجی و نیروی سلطه‌گری را یارای تعرض به آن نیست و در افکار عمومی ایرانیان موضوع پاسداری از حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه نمادی روشن از اراده ملی برای دفاع از وجب به وجب خاک ایران گردیده و مقابله با هرگونه ادعا علیه حاکمیت ایران بر این جزایر به‌سان تکلیفی ملی و بیانگر پاسداشت غرور و حیثیت تاریخی ملت ایران است.
با توجه به جایگاه و ارزش ملی جزایر ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک، پژوهشهای تاریخی و سیاسی و حقوقی درباره این جزایر نیز موضوعی حساس و بااهمیت به شمار می‌روند. پژوهش‌هایی که تاکنون در مورد جزایر سه‌گانه انجام شده است، بیشتر تلاشی برای بررسی دلایل در پیوند با مالکیت جزایر و نیز اشغال آنها به‌وسیله انگلیس و واکنش ایران به این اشغالگری بوده است.
نویسنده در این کتاب افزون بر بررسی تفصیلی از اصول و دلایل حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر سه‌گانه به دیدگاه کشورها و حکومت‌های عربی درباره این موضوع و به‌ویژه نگاه شیخ‌نشین‌های حاشیه جنوب خلیج فارس نسبت به آن هم به‌گستردگی پرداخته است. این پژوهش، به یاری انبوه اسناد نشان داده که حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه در جهان عرب و به ویژه میان مقامات مسئول در حکومت‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس امری مسلم و بی‌شبهه بوده و شخصیت‌های مهم جهان عرب از جمله زمامداران و دولتمردان و مقامات دیپلماتیک کشورهای گوناگون عربی و البته بیش از همه مقامات مسئول در کشورهای حاشیه خلیج فارس بارها به‌بیانی صریح و مشخص بر حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه اذعان داشته‌اند.
دیگر موضوعی که به اهمیت تحقیق حاضر می‌افزاید، منبع اصلی آن است. اسناد ساواک منبع اصلی تحقیق هستند و شالوده پژوهش بر مبنای این اسناد استوار است، اسنادی که دربرگیرنده واقعیت‌هایی ارزشمند درباره حاکمیت ایران بر جزایر و روایتی مستند از ابعاد گوناگون حق حاکمیت ایران بر جزایر هستند. به‌یاری حدود چهار هزار سند ساواک که مبنای تدوین کتاب حاضر بوده‌اند، ناگفته‌های بسیاری درباره حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر بازگو شده‌اند و صدها سند رونمایی‌شده که مستنداتی محکم از حق حاکمیت ایران بر جزایر هستند، ارائه شده و در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است.
ریشه ادعای امارات درباره جزایر ایرانی، اقدام انگلیسی‌ها در اوایل قرن ۲۰ میلادی است. دولت انگلیس در سال ۱۹۰۳ جزایر ابوموسی و تنب بزرگ و در سال ۱۹۰۸ نیز تنب کوچک را اشغال کرد.
اگرچه پس از اشغال این جزایر، دولت ایران بارها به آن اعتراض کرد، اما نهایتاً در نوامبر ۱۹۷۱، حاکمیت ایران بر جزایر به طور مطلق و مؤثر و بدون هیچ نوع شرط و شروطی اعاده شد و انگلیس این حاکمیت را پذیرفت. این اعمال حاکمیت ایران در اسناد تاریخی متعددی چون گزارش‌های سر جان ملکم، کاپیتان هین و کاپیتان جرج بارنس بروکس ذکر شده و مکرراً در این گزارش‌ها از جزایر سه‌گانه با عنوان جزایر متعلق به ایران نام برده شده است. علاوه بر این، در نقشه وزارت دریاداری بریتانیا در سال ۱۸۶۳، نقشه نیروی دریایی بریتانیا در سال ۱۸۸۱ و نقشه ایران تهیه شده توسط وزارت جنگ بریتانیا در سال ۱۸۸۶، این جزایر به رنگ سرزمین ایران رنگ‌آمیزی شده است.
جزایر سه‌گانه از منظر تاریخی و حقوق بین‌الملل
نوشته روح الله پورطالب، انتشارات خبرگزاری فارس
این پژوهش تلاش دارد از منظر حقوق بین الملل دریاها و دیدگاه های تاریخی به اثبات حقانیت مالکیت تاریخی ایران بر جزایر سه گانه بپردازد. این اثر با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی، توصیفی، تحلیل و استنتاجی، مالکیت و حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک را نشان می‌دهد و ادعاهای امارات متحده عربی، که تاسیس آن به 1971 بر می گردد را، نسبت به بخشی از سرزمین ایران که دارای سابقه طولانی در امر دولت بودگی بودگی است، مورد بررسی قرار می دهد و به رد آنها می پردازد.
جزایر سه‌گانه ایرانی: پیشینه تاریخی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک
نوشته سلمان قاسمیان، محمود عرب‌اسماعیلی، کانون اندیشه جوان وابسته
شبهه‌افکنی درباره حاکمیت ملی ایران بر جزایر سه‌گانه ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک، با طرح ادعاهای بی‌اساس امارات متحده عربی آغاز شده است. آشنایی با پیشینه تاریخی این جزایر جدا از هیاهوهای رسانه‌های مغرض و جنجال‌های سیاسی برخی شیوخ منطقه، روشنگر بسیاری از مسائل خواهد بود. در کتاب حاضر با جغرافیای سیاسی خلیج فارس و کشورهای همجوار، پیشینه تاریخی جزایر سه‌گانه از ابتدا تا امروز، مسأله جزایر سه‌گانه در روابط ایران و انگلستان و ... آشنا می‌شویم.
دلایل حقوقی حاکمیت جمهوری اسلامی ایران بر جزایر سه‌گانه
نوشته عبدالنعیم شهریاری ، فکر
جزایر سه‌گانه بدون شک جزء لاینفک سرزمین جمهوری اسلامی ایران است. تحولات تاریخی نیز گویای آن است که این جزایر پیوسته جزء سرزمین ایران بوده است، به جز در مقطعی کوتاه که با استفاده از زور مانع اعمال حاکمیت ایران بر این جزایر شده‌اند. نوشته حاضر به بررسی این مسأله می‌پردازد که آیا در اسناد، مقررات و رویه قضایی بین‌الملل دلایل حقوقی وجود دارد که ثابت کننده حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه باشد. در این پژوهش درستی و صحت حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و نادرستی ادعاهای توهمی امارات مورد بررسی قرار گرفته است.
پژوهش‌ها درباره جزایز سه‌گانه خلیچ فارس با وجود اسناد متقن تاریخی به نظر می‌رسد اندک است و هنوز جای کار بسیار در این زمینه احساس می‌شود.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد ما هنوز نتوانسته‌ایم راه‌چاره را که رهبر انقلاب نیز به آن اشاره کرده‌اند، محقق سازیم، رهبر انقلاب بر مسکونی شدن این جزایر تأکید دارند.
در پایان باید گفت، جزایر تنب و بوموسی از مهم‌ترین جزایر ایرانی خلیج فارس‌اند که در دو سده اخیر، اتفاق‌های مهمی را به خود دیده و زخم‌های عمیقی از استعمار و دست‌های خارجی خورده‌اند. اما مالکیت ایران بر آن قطعی است.