میدان گازی آرش از میدان‌های گازی ایران است که در شمال خلیج فارس و در استان بوشهر قرار دارد. این میدان گازی از میدان‌های مشترک ایران با کشور کویت است. میدان آرش در سال ۱۳۴۶ توسط شرکت ژاپنی کشف AOC شد.
اختلاف از زمانی آغاز شد که ایران امتیاز دریایی را به شرکت نفت انگلیس و ایران اعطا کرد؛ در حالی که کویت این امتیاز را به شرکت رویال داچ شل اعطا کرد. این دو امتیاز در بخش شمالی میدان همپوشانی دارند.
نزدیک به ٪۴۰ محدوده میدان گازی آرش در آب‌های ایران قرار دارد. در سال‌های گذشته شرکت ملی نفت ایران برای تعیین میزان ذخایر درجای میدان گازی آرش یک حلقه چاه اکتشافی به نام «چاه شماره یک آرش» حفاری کرد.
عدم‌توافق میان ایران و کویت موجب‌شده تا سرنوشت بهره‌برداری از میدان آرش در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد. یکی از موانع اصلی حل و فصل مناقشه بین ایران و سایر مدعیان تملک بر این میدان گازی، شکست در تعیین مرزهای مشترک دریایی است، این اختلاف به دهه ۱۹۶۰ برمی‌گردد. سال ۲۰۱۹ عربستان و کویت ضمن توافق بر سر سهم مالکیت این میدان، تفاهم‌نامه‌ای برای استخراج گاز از آن امضا کردند. طبق این توافق شرکت نفت کویت و آرامکو عربستان قرار بود از سال ۲۰۲۲ استخراج گاز از میدان آرش را عملیاتی کنند. پس از این توافق، وزارت امورخارجه ایران با تاکید بر سهم خود در میدان آرش، تفاهم دو کشور را غیرقانونی خواند و اعلام کرد: هرگونه بهره‌برداری از این میدان باید با هماهنگی هر سه کشور انجام شود.
ایران از سهمش در میدان آرش نمی‌گذرد
جواد اوجی، وزیر سابق نفت نیز اعلام کرده بود: مطالعات جامع میدان مشترک آرش با حفاری چاه اکتشافی و انجام لرزه‌نگاری تکمیل‌شده و به‌زودی با نصب پایه، عملیات حفاری در این میدان آغاز خواهد شد.
اوجی مرداد‌ماه سال گذشته با تأکید بر این‌که ایران درباره میدان گازی آرش تأمین حقوق و منافع خود را پیگیری می‌کند، گفته بود: چنانچه تمایلی به تفاهم و همکاری وجود نداشته باشد، ایران حقوق، منافع، بهره‌برداری و اکتشاف از منابع یادشده را در برنامه خود قرار می‌دهد و هرگونه تضییع حقوق خود را برنمی‌تابد. وی تصریح کرد: به کشور کویت اعلام کردیم مانند دیگر میدان‌های مشترک این آمادگی را داریم تا به‌صورت مشترک بهره‌برداری کنیم و آن را حق ایران می‌دانیم. ایران از سهمی که در میدان آرش دارد نخواهد گذشت.
توسعه میدان آرش توسط کویت و عربستان
رضا نوشادی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران می‌گوید: در مورد میدان گازی آرش باوجود حفاری تا سطح چهار تا پنج هزار متر زیر سطح دریا، همچنان عدم‌قطعیت‌های زیادی در مورد میزان ذخایر آن وجود دارد. وی افزود: ایران در مورد میدان آرش از سال ۱۹۶۷ مطالعات اکتشافی داشته است، البته در این منطقه منازعه آبی _ خاکی بین عربستان و کویت وجود دارد و به‌عنوان منطقه بی‌طرف اعلام شد و در این منطقه همه فعالیت‌های نفتی را با سرمایه‌گذاری مشترک عربستان و کویت انجام دادند. مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز گفت: بین ایران و کویت هم مرز آبی توافق شده وجود ندارد و میدان آرش از ایران آغاز وارد آب‌های کویت شده و پس از آن وارد آب‌های عربستان می‌شود. بنابراین نکته مهم این است که مخزن آرش یک میدان گازی مشترک بین ایران و عربستان نیست بلکه بخشی از آن بین کویت و عربستان مشترک است. نوشادی تاکید کرد: تقریبا سایز مخزن آرش به اندازه یک فاز پارس‌جنوبی خواهد بود. اعتقاد دارم که کویت و عربستان به‌زودی به سمت توسعه میدان آرش خواهند رفت و ایران باید برای این سناریو خود را آماده کند.
آرش؛ پیچیده‌ترین پرونده اختلافی ایران با همسایگان
محمد ایرانی، سفیر سابق ایران در کویت بیان کرد: متاسفانه طی سال‌های اخیر در موضوع میدان آرش شاهد اظهارنظرهای غیرکارشناسی، عوام‌گرایانه و بعضا رسانه‌ای بوده‌ایم. انتشار اخبار غلط از سهم ۵۰ تا ۷۰ درصدی ایران از میدان آرش و صحبت‌های بعضا تهدیدآمیز برخی باعث‌شده بارها روابط دو کشور تنش‌آلود شود. وی افزود: در مورد موضوع آرش باید گفت به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین پرونده‌های اختلافی با همسایگان ایران در خلیج‌فارس مطرح است. این اختلافات بسیار دیرینه است و به زمان تاسیس کویت در سال ۱۹۶۱ بر می‌گردد. سفیر سابق ایران در کویت عنوان کرد: واقعیت آن است که میدان گازی آرش حوزه‌ای است که موقعیت آن به لحاظ مختصات جغرافیایی و حقوق بین‌الملل همچنان روشن نیست و مشکل اساسی این است که هنوز مرز دریایی دو کشور تعیین نشده است.
ایرانی تاکید کرد: خطی که با عنوان آی‌پک شناخته می‌شود و در زمان پهلوی ترسیم شده و مورد‌تایید کویت نیست و تا امروز بیش از شش دوره مذاکرات فشرده برای تعیین حدود مرزی دو کشور انجام شده که ایران پیشنهادات کویت را در مورد‌تحدید حدود نپذیرفته است، البته خط آی‌پک در سازمان ملل ثبت شده است.
اکنون دولت چهاردهم در حالی کار خود را آغاز کرده که محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت این دولت در بخشی از برنامه دیپلماسی انرژی خود، بر راهبردهای توسعه روابط انرژی ایران و کشورهای مهم منطقه تاکید و اعلام کرده که مذاکره بر اساس منافع مشترک باید دنبال شود. در برنامه وزیر نفت بر توسعه روابط انرژی و مذاکره با عربستان سعودی به‌خصوص برای توسعه مشترک میادین از جمله آرش تاکید شده است.
تشکیل کنسرسیوم مشترک برای آرش
حسن مرادی، کارشناس حقوق انرژی در گفت‌وگویی تصریح کرد: بیش از ۲۰۰ سال است که حقوق بین‌الملل در مورد دریاها و کنوانسیون‌های مرتبط با آن در مورد منابع و ذخایر بستر و زیر بستر دریا تشکیل شده است. اگر کشوری بخواهد در بحث تحدید و تعیین حدود و شناسایی دقیق محلی اقدام کند، باید بر اساس یافته‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی اقدام کند. وی افزود: بر اساس قوانین بین‌المللی از آخرین نقطه مرز آبی یک کشور تا ۲۰۰ کیلومتری آن اگر منابعی قرار داشته باشد، آن کشور می‌تواند نسبت به حاکمیت آن اقدام کند. این کارشناس حقوق انرژی تاکید کرد: مناقشه اصلی در مورد میدان گاز آرش بین ایران و کویت بوده و این میدان مشترک در آب‌های سرزمینی ایران و کویت قرار دارد که بعدها عربستان سعودی هم در این مورد ادعا کرده است.
البته مراجع بین‌المللی باید نظر دهند که آیا عربستان هم در این منابع حقی دارد یا نه. وی تصریح کرد: بایستی بر حقوق مسلم خودمان پافشاری کنیم و از مراجع علمی و تخصصی بین‌المللی بی‌طرف بخواهیم سهم و میزان مالکیت هر سه کشور را مشخص کند، البته باید تاکید کرد این میدان گازی در وسط خلیج‌فارس قرار گرفته و امکان این‌که بتوان دقیق مشخص کرد که در قلمرو کدام کشور قرار دارد، بسیار سخت است. این کارشناس حوزه انرژی بیان کرد: البته نمی‌توان حکمیت برخی مراجع بین‌المللی را به رسمیت شناخت و آنها دوست دارند که در این مناقشه حق را به کویت و عربستان بدهند، اما مراجع صالحی هم وجود دارند که این مراکز با توجه به شواهد تاریخی، بررسی محاسبات دقیق علمی و مختصات جغرافیایی، مالکیت ایران و کشورهای دیگر را تعیین می‌کنند. این کارشناس حوزه انرژی پیشنهاد داد: با توجه به اهمیت این میدان، بهتر است سه کشور یک شرکت یا کنسرسیوم مشترک تشکیل و این ذخایر را استخراج و درآمد آن را تقسیم کنند، البته ابتدا تکلیف مالکیت باید روشن شود.