فعال شدن کریدور بینالمللی حملونقل شمال–جنوب (INSTC) بار دیگر جایگاه ژئوپولیتیکی ایران را در کانون توجه بازیگران جهانی قرار داده است؛ پروژهای که سالها به صورت نیمهفعال باقی مانده بود، اما اکنون به یکی از اولویتهای راهبردی تهران و مسکو تبدیل شده و حتی نگرانی ایالات متحده را نیز برانگیخته است.
نشریه آمریکایی «نیوزویک» در گزارشی تحلیلی تأکید میکند که کریدور شمال–جنوب، یک شبکه چندوجهی ریلی، جادهای و دریایی است که شمال اروپا را از مسیر روسیه، آسیای مرکزی و ایران به جنوب آسیا و هند متصل میکند.
این کریدور در شرایطی فعالتر شده که روسیه به دلیل جنگ اوکراین و تحریمهای غرب، با محدودیتهای فزاینده در مسیرهای سنتی دریایی خود مواجه است.
بر اساس این گزارش، بخش قابل توجهی از صادرات روسیه تاکنون از مسیر دریای سیاه، کانال سوئز و دریای سرخ انجام میشد؛ مسیرهایی طولانی، پرهزینه و بهشدت آسیبپذیر در برابر تحولات ژئوپولیتیکی.
کریدور شمال–جنوب، اما مسیر جایگزینی را فراهم میکند که محمولههای روسیه را از طریق شبکه ریلی به جمهوری آذربایجان، شمال ایران و در نهایت بندرعباس منتقل کرده و از آنجا به هند و دیگر کشورهای جنوب آسیا میرساند.
در این میان، راهآهن رشت–آستارا به عنوان حلقه مفقوده این کریدور، نقشی حیاتی ایفا میکند. این مسیر ریلی ۱۶۲.۵ کیلومتری، اتصال مستقیم شبکه ریلی روسیه به آبهای آزاد را ممکن میسازد.
اهمیت این پروژه تا آنجاست که ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، در گفتوگوی مستقیم با مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران، به طور مشخص درباره آخرین وضعیت اجرای آن سؤال کرده و رئیسجمهور ایران نیز از پیگیری هفتگی این پروژه خبر داده است.
کارشناسان معتقدند برای ایران، کریدور شمال–جنوب تنها یک مسیر ترانزیتی نیست، بلکه ابزاری برای «تبدیل جغرافیا به قدرت» است؛ مسیری که میتواند درآمد پایدار ارزی، افزایش نفوذ منطقهای و تثبیت نقش ایران در شبکه حملونقل اوراسیا را به همراه داشته باشد.
اهمیت این تحول، اما به قدری است که ایالات متحده نیز نسبت به آن واکنش نشان داده است. مقامهای آمریکایی اعلام کردهاند که تحولات مربوط به کریدور شمال–جنوب را زیر نظر دارند و نسبت به افزایش نقش ایران در این مسیر ابراز نگرانی کردهاند؛ چرا که این کریدور میتواند اثربخشی تحریمها را کاهش داده و موازنه نفوذ منطقهای را تغییر دهد.
در بخش پایانی گزارش «نیوزویک» آمده است که کریدور شمال–جنوب در بلندمدت میتواند به مسیرهای شرق–غرب متصل به چین و اروپا پیوند بخورد و یک شبکه یکپارچه حملونقل اوراسیایی ایجاد کند؛ شبکهای که نهتنها لجستیک جهانی را دگرگون میکند، بلکه به یکی از چالشهای راهبردی غرب در مواجهه با ایران و روسیه تبدیل خواهد شد.