- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
نویسنده: جمشید معظمی
ویراستار: داوود صنایعی
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، استکبار جهانی، به وحشت شدیدی دچار شد؛ زیرا با از دست‌دادن مهم‌ترین پایگاه سیاسی- نظامی- استراتژیک خود ضربه هولناکی را متحمل شده بود. چالش دیگر غرب، ایدئولوژی آزادی‌بخشانه انقلاب اسلامی بود؛ که بازگشت ملت‌ها به هویت واقعی‌شان را خواستار بود. ملت‌های منطقه خاورمیانه با الهام از انقلاب اسلامی، منافع غرب و رژیم‌های وابسته‌اش را به خطر انداخته، آنان را به مبارزه طلبیده بودند. بنابراین، آمریکا با طراحی انواع توطئه‌ها برای نابودی و اضمحلال جمهوری‌اسلامی ایران می‌کوشید. در نهایت، با مشاهده استحکام و توانمندی جمهوری‌اسلامی ایران، سیاست راهبردی‌اش تغییر کرد؛ و با رویکرد تازه‌ای درصدد مهار انقلاب اسلامی برآمد.
در این راستا با تحریک رژیم عراق و آگاهی از افکار توسعه طلبانه و تجاوزکارانه سران آن رژیم، جنگ هشت ساله را بر نظام نوپای جمهوری‌اسلامی ایران تحمیل کرد. با آغاز جنگ، بعضی از نقاط کشور برای نیروهای ارتش عراق هدف استراتژیک محسوب می‌شد؛ که یکی از این نقطه‌ها خرمشهر بود. دولت عراق با تغییر نام «خرمشهر» به «محمره» تلاش می‌کرد در صورت پیروز شدن در جنگ و نابودی جمهوری‌اسلامی ایران، دست کم خرمشهر را از پیکره کشورمان جدا کند. از دیگر سو، خرمشهر برای ایران هدفی استراتژیک و مهم محسوب می‌شد. در اوایل جنگ، به دلیل اختلافات داخلی و سیاست نظامی بنی‌صدر رئیس جمهور وقت کشور، خرمشهر با وجود دفاع دلیرانه نیروهای مردمی سقوط کرد؛ اما همواره آزادسازی‌اش برای مسوولان سیاسی نظامی کشور آرمانی اساسی محسوب می‌شد. بنابراین، لزوم طراحی عملیاتی که آزادی خرمشهر را در پی داشته باشد، مدت‌ها، ذهن فرماندهان جنگ را به خود مشغول کرده بود.
نبردی که با رمز: «یا علی بن ابی‌طالب(ع)» طرح‌ریزی و به نام «عملیات بیت‌المقدس» با شرکت یگان‌های عمده‌ای از نیروی زمینی ارتش جمهوری‌اسلامی ایران، نیروهای بسیج مردمی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، جهادسازندگی و همچنین پشتیبانی نیروهای هوایی و دریایی ارتش از تاریخ دهم اردیبهشت ماه تا چهارم خردد ماه 1361 به مدت 26 روز در جنوب‌غربی اهواز درگرفت، یکی از درخشان‌ترین کارنامه‌های عملیاتی نیروهای مسلح ایران علیه عراق به شمار می‌رفت؛ افزون بر پایان دادن به اشغال نظامی بخشی از حساس‌ترین نقاط خوزستان، به نیروهای ارتش عراق، توان و میل جنگی‌اش ضربه‌ای قاطع و جبران‌ناپذیر فرود آورد. (1)
دست‌آوردهای نظامی و سیاسی این نبرد، بسیار عظیم بود؛ که به حق می‌توان گفت با پایان گرفتن عملیات «بیت‌المقدس»، جنگ ایران و عراق به مرحله جدیدی وارد شد؛ که عراق را در وضعیت انفعالی قرار داد؛ که در نتیجه، نیروهای مسلح ایران در موضع قدرت، برای وادار کردن متجاوز به پذیرش همه شرایطش برای پایان جنگ به نبردهای برون‌مرزی پرداختند. عراق در پی این عملیات، به درستی دریافت که دستیابی به هد‌ف‌های توسعه طلبانه و تجاوزکارانه‌اش در ایران با توسل به نیروی نظامی، تهاجم و تجاوز مسلحانه، امری ناممکن بوده و ناگزیر از چشم‌پوشی از آن است؛ بی‌دلیل نیست که بیست روز پس از پایان این عملیات، رژیم عراق تحت تاثیر ضربه کمرشکنی که این شکست به ارتش‌اش وارد کرده بود، با بیم از آسیب‌پذیری بیشتر در برابر تهاجمات گسترده‌تر نیروهای مسلح جمهوری‌اسلامی ایران ناگزیر، با عنوان کردن حسن نیت و صلح‌طلبی‌اش در آستانه تشکیل کنفرانس سران کشورهای غیر متعهد، لزوم آمادگی برای نبرد با اسراییل به مناسبت اشغال جنوب لبنان، آتش‌بس یک طرفه اعلام کرد؛ و با عقب‌نشینی ناقص و حساب شده‌ای از سایر مناطق اشغالی بیرون رفت؛ و «شکست خفت‌بارش» را در این نبرد، به ویژه از دست‌دادن خرمشهر را یک عقب‌نشینی تاکتیکی اختیاری وانمود کرد.
این عملیات از ویژگی‌های خاصی برخوردار بود؛ که در نبردهای پیشین و پسین بی‌مانند بوده است؛ از ویژگی‌های عملیات «بیت‌المقدس» می‌توان به آمادگی نظامی نیروهای مسلح جمهوری‌اسلامی ایران در زمانی کوتاه، وسعت منطقه، مدت مداومت، عملیات تهاجمی با عبور از رودخانه برای نخستین بار، تعداد زیاد اسیران، شدت تلفات و خسارت‌های وارد شده به دشمن، اهمیت و ارزش مناطق آزاد شده و سرانجام دست‌آوردهای سیاسی- نظامی روانی‌اش خلاصه کرد. (2)
طرح‌ریزی و آمادگی برای اجرای نبرد «بیت‌المقدس» بی‌درنگ بعد از عملیات «فتح‌المبین»، آغاز شد و با سرعت و بی‌وفقه ادامه یافت؛ و یک ماه پس از پایان عملیات «فتح‌المبین» به مرحله اجرا درآمد. این فاصله زمانی، یعنی دو نبرد بزرگ، با توجه به فواصل زمانی چندماهه پایان یک عملیات و آغاز عملیات دیگر که معمولاً به منظور آمادگی دوباره نیروها و فراهم کردن تدارکات لازم، به صورت امری اجتناب‌ناپذیر و متداول در جنگ تحمیلی در آمده بود، ضمن نشان‌دادن توانمندی نیروهای مسلح جمهوری‌اسلامی ایران، در سرعت آمادگی برای گشایش جبهه جدید در زمانی کوتاه‌تر از آنچه برآورد می‌شد، همچنین به عنوان عامل غافلگیر کننده سرنوشت‌ساز به کار برده می‌شد. انتخاب منطقه نبرد بیت‌المقدس با وسعتی در حدود 6000 کیلومتر مربع، از نظر مساحت در طول جنگ تحمیلی بی‌مانند بود و با توجه به مساحت مناطق آزاد شده در عملیات‌های «ثامن‌الائمه» و «طریق‌القدس» و «فتح‌المبین»، باید گفت که منطقه «بیت‌المقدس» بیش از چهل برابر منطقه عملیاتی «ثامن‌الائمه»، ده برابر منطقه نبرد «طریق‌القدس» بوده است. عملیات 26 روزه «بیت‌المقدس»، یکی از طولانی‌ترین نبردها در طول جنگ تحمیلی به شمار می‌رود. تداوم 26 روزه عملیاتی نیروهای جمهوری‌اسلامی ایران در اجرای آفندمکرر، متقابل، تحمل دلیرانه پاتک‌های سنگین و متعدد دشمن و دفع آنها نشان‌دهنده قصد قطعی و اراده استوار نیروهای جمهوری‌اسلامی ایران برای پیروزی، تامین هدف‌ها، به ویژه، آزادسازی خرمشهر بوده است؛ که نمونه بارزی از تلاش‌های خستگی ناپذیر نیروهای نظامی، در نبرد علیه متجاوز به شمار می‌رود.
هدف راهبردی (استراتژیکی) اولیه جمهوری‌اسلامی ایران در آغاز کار، بیرون راندن متجاوز از منطقه‌های اشغالی و به شکست‌کشاندن راهبردش در تهاجم به خاک ایران بود. منطقه‌ای که علمیات کربلای 3 برای آن طرح‌ریزی شده بود، در محدوده رودخانه‌های «کرخه نور» و «نسیان» در شمال، رودخانه کارون در غرب، خرمشهر و «اروند رود» در جنوب و کرانه‌های «هورالعظیم» و «شط العرب» از حوالی نشوه تا بصره (در خاک عراق) در شرق جای داشت، وسعت‌اش به بیش از 800 کیلومتر مربع می‌رسید. (3) موانع مختلف و متعددی پیش روی فرماندهان نظامی بود؛ بعضی از آنها طبیعی و تعداد دیگری نیز از سوی نیروهای ارتش عراق ایجاد شده بود. به لحاظ طبیعی، زمین منطقه به طور کلی صاف، هموار و تقریباً بدون برجستگی بود؛ که مسلح بودن زمین، انواع حرکات پیادوه خودرویی را تسهیل می‌کرد و به جز در نخلستان‌های مجاور کارون و اروندرود و جنگل‌های مصنوعی حوالی ایستگاه راه‌آهن و آب تیمور در شمال شرقی، منطقه دارای دید عالی و بدون اختفا و پوشش بود.
موانع منطقه که در حرکات و مانور یگان‌ها، اختلال و گاهی بازدارندگی ایجاد می‌کنند، پاره‌ای طبیعی یا مصنوعی، ولی دائمی هستند مانند: رودخانه‌های کارون، کرخه‌نور، نیسان، شط‌العرب، مرداب هورالعظیم و کانال‌های مصنوعی آبیاری و پرورش و تکثیر ماهی در شرق بصره، اما، عملیات پدافندی را تسهیل می‌کردند. (4)
دسته‌ای دیگر از موانع طبیعی این منطقه فصلی بودند، مانند: نهر هور شادگان در شمال آبادان و موانع دیگر منطقه که از سوی نیروهای عراقی به منظور پدافند در منطقه ایجاد شده بود، و طبعاً در اجرای عملیات «بیت‌المقدس» تاثیر فراوانی داشتند. نیروهای جمهوری‌اسلامی ایران در تاریخ 3/3/1361 به رغم تصور دشمن که از دروازه‌های شرقی، شمالی و جنوبی در کمین‌شان بود، از دروازه‌های غربی، درست از همان جایی که نیروهای عراقی به خرمشهر وارد شده بودند، شهر را آزاد و نیروهای دشمن را درهم کوبیدند. (5)
بدین ترتیب؛ «خرمشهر» که پس از 34 روز مقاومت در برابر دشمن، سقوط کرده بود، پس از پانصد و هفتاد و پنج روز اشغال، در کمتر از 48 ساعت آزاد و به طور کامل از وجود نیروهای ارتش عراق پاکسازی شد. (6) عملیاتی با وسعت و گستردگی «بیت‌المقدس» هرگز نمی‌توانست بدون پشتبانی- تدارکاتی و مهندسی انجام گیرد. بنابراین، «پشتیبانی- مهندسی جنگ جهاد»، نقش بسیار عمده‌ای را در سامان‌دهی و خدمات‌رسانی در این عملیات بر عهده داشت، عملیات «بیت‌المقدس» در شرایطی آغاز شد، که مسوولیت پشتیبانی- مهندسی جنگ جهاد، به طور کتبی به جهاد سازندگی واگذار شده بود. در توافق‌نامه‌ای که پیش از عملیات «بیت‌المقدس» در تاریخ بیست و سوم فروردین 1361 با حضور سردار رضوی که در آن هنگام فرمانده پشتیبانی- مهندسی جنگ جهاد بود، و برادران مهرداد ادب، آقاخانی، یک‌پسر، ناجیان و امان‌پور امضا شد، مسئولیت‌های زیر برعهده جهادسازندگی قرار گرفت: 1- مهندسی عملیات بیت‌المقدس؛ 2- تشکیل شورایی از نمایندگان سپاه، ارتش و جهاد سازندگی با مسوولیت جهادسازندگی برای هدایت فعالیتهای مهندسی در قرارگاه مرکزی کربلا؛ 3- قبول مسوولیت از سوی سردار تقی‌رضوی به عنوان رییس قرارگاه مرکزی کربلا؛ در این توافق‌نامه، هدایت و کاربرد وسایل سنگین مهندسی از سوی یک شورای سه نفره، مرکب از افسران مهندسی قرارگاه مقدم، سرگرد «جانگداز» و برادر «رضوی» از جهاد پشتبانی مناطق جنگی جنوب و برادر مهرداد از سپاه پاسداران، به برادر رضوی (شهید سیدمحمد‌تقی رضوی) داده شد؛ که برادر رضوی در این شورا به عنوان مسوول اجرایی و دو نفر دیگر به عنوان اعضای ستادی در قرارگاه مشترک ارتش و جهاد (کربلا) فعالیت می‌کردند. مسوولان سه قرارگاه نصر، فتح و قدس این گونه انتخاب شدند: الف: قرارگاه نصر، برادر جزایری از جهاد سازندگی استان فارس، برادر لیلی‌زاده از سپاه و سرگرد عمید از ارتش؛ ب- قرارگاه فتح؛ سرگرد مهندس، طیب شعبانی از ارتش، برادر لاله‌زار از جهاد سازندگی اصفهان و برادر یاسینی از سپاه پاسداران؛ پ- قرارگاه قدس، برادر معید از سپاه پاسداران، برادر ساجدی از جهاد سازندگی خراسان و سرگرد باقری از ارتش جمهوری‌اسلامی ایران. در نزدیکی هر قرارگاه، سه نقطه به عنوان انبار ذخایر وسایل سنگین احداث شد؛ تا در موقع لزوم، کمبود وسایل قرارگاه را تامین کند.
وسایل سنگین مهندسی این عملیات تا تاریخ سی و یکم فروردین سال 1361 در سه قرارگاه به شرح زیر بود: (7)
1- جهاد سازندگی؛ نیروهای جهاد سازندگی در مجموع 120 دستگاه بلدوزر و لودر برای بهره‌برداری آماده کرده بودند و حدود 20 دستگاه دیگر نیز پس از تعمیر به نیروها سپرده شد؛ 2- سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نیروهای سپاه پاسداران نیز در مجموع 100 دستگاه لودر و بلدوزر داشتند که 20 دستگاه دیگر نیز از غرب به جنوب اعزام کردند؛ 3- ارتش جمهوری اسلامی ایران: 1-3 لشکر 92 زرهی اهواز: 11 دستگاه بلدوزر، 10 دستگاه لودر؛
2-3 لشکر 16 زرهی قزوین: 9 دستگاه بلدوزر،15 دستگاه لودر؛
3-3 لشکر 21 حمزه: 3 دستگاه بلدوزر، 6 دستگاه لودر؛ 3-4 تیپ 55 هوابرد: یک دستگاه بلدوزر، یک دستگاه لودر. در عملیات بیت‌المقدس، هشت استان که در مجموع ده ستاد عملیاتی را تشکیل می‌دادند، به شکل سازمان یافته در سه قرارگاه (فتح، نصر، قدس) مستقر و با برنامه‌ریزی کامل به فعالیت مشغول شدند.
اما در واقع داوطلبانی از سراسر نقاط کشور به این سه قرارگاه، جذب شدند که به شکل انفرادی یا جمعی، خودشان را به جبهه رسانده بودند و جز خدمت، فکر و همتی نداشتند. نیروهای اعزامی در اردوگاه‌ها انواع فنون مهندسی رزمی را آموزش می‌دیدند؛ که مقر این اردوگاه‌ها، در مراحل اولیه آموزش، در پشت جبهه‌ها و در مراحل بعدی، در مناطق عملیاتی بود؛ تا این نیروها تحت آموزش استادکارهای ماهر، فنون مختلف از جمله رانندگی ماشین‌آلات مهندسی، تعمیر دستگاه‌های مهندسی رزمی و سایر فنون لازم را بیاموزند. (8) پس از تقسیم نیروها در سه قرارگاه نصر، فتح و قدس و استقرار ابزار مهندسی با سازماندهی قرارگاه مرکزی کربلا و فرماندهی شهید سیدمحمد‌تقی رضوی این قرارگاه‌ها فعالیت خود را آغاز کردند.(9)
مسئولیت فعالیتهای مهندسی رزمی قرارگاه فتح؛ از آب گرفتگی اهواز تا ایستگاه حسینیه بر عهده برادران جهادسازندگی استان اصفهان بود. این قرارگاه با دو گردان پشتیبانی مهندسی جنگ جهاد سازندگی شهرستان نجف‌آباد، از سه تیپ اشرف، کربلا و امام حسین(ع) پشتیبانی می‌کرد. (10)دو گردان پشتیبانی - مهندسی جنگ جهاد سازندگی استان اصفهان، ابتدا به فرماندهی سردار شهید «مهندس احمد دادخواه» و «حسین شرکت» و گردان پشتیبانی - مهندسی2 نجف‌آباد به فرماندهی حاج محمود حجتی بود. مسئولیت فعالیتهای پشتیبانی - مهندسی جنگ جهاد قرارگاه قدس از کرخه نور تا کارخانه نورد اهواز بر عهده برادران جهاد سازندگی استان خراسان و برادران جهادگر استان تهران بود.
مسئولیت فعالیتهای پشتیبانی - مهندسی جنگ جهاد قرارگاه نصر، از ایستگاه حسینیه تا خرمشهر بر عهده جهاد سازندگی استان فارس بود.
قرارگاه نصر نیز با سه گردان عملیاتی پشتیبانی - مهندس جنگ جهاد فعالیت‌اش را آغاز کرد. استان‌های دیگر جز اصفهان، خراسان و تهران به قرارگاه نصر معرفی می‌شدند. از آن جمله: استان مرکزی، سمنان، خوزستان، بوشهر و شهرستان قم بود. همان‌طور که گفته شد، جهادسازندگی استان مرکزی از جمله ستادهایی بود که در منطقه فرماندهی قرارگاه نصر، در حاشیه جنوب شرقی رودخانه کارون به فاصله کمی از جاده اهواز آبادان و درون جنگل‌های اطراف همراه یگان‌های عملیاتی سپاه مستقر شده بود.
مسئولیت این ستاد بر عهده برادر محمد‌هادی انصاری بود؛ این ستاد پشتیبانی - مهندسی جنگ جهاد از یک گروهان، که اکیپ مکانیک سنگین، یک اکیپ لودر و بلدوزر که در جنگ 83 نفر با 19 ماشین سنگین و سبک مهندسی رزمی و تدارکاتی کارش را آغاز کرد، مهندسی ستاد بر عهده حجت عباسی از برادران جهادگر این استان بود. (11) بنا به گفته مهندس پورسراج (12) یکی از فرماندهان پشتیبانی - مهندسی جنگ جهاد، هر لشکر از نیروهای نظامی دارای یک واحد مهندسی بود؛ ولی به دلیل ضعف واحد مهندسی نیروهای نظامی، انجام وظایف واحد مهندسی در جنگ به جهاد سازندگی محول شده بود. از جمله مهم‌ترین کارهای واحد مهندسی در جنگ خاک‌برداری بود:
وقتی نیروهای رزمی عملیات انجام می‌دادند و منطقه جدیدی را آزاد می‌کردند برای حفظ منطقه آزاد شده باید در منطقه استتار می‌کردند. بنابراین، نیروهای جهادی با گردان‌های مهندسی و با دسته‌های خاکریززنی که عبارت بودند از: لودر و بولدوزر، آمبولانس، ماشین‌های سوخت‌رسانی و ماشین‌های تدارکاتی، احداث خاکریز را آغاز می‌کردند، که طول و عرض آن به استقرار نیروهای رزمی بستگی داشت و ارتفاع آن در حدود 3 تا 4 متر بود. در کنار این خاکریزها جاده‌ای برای عبور و مرور خودروها و امکانات نیروهای رزمی احداث می‌شد و بعضاً خاکریز دوجداره بود. با توجه مقاومت شدید و سرسختانه نیروهای عراقی در منطقه شلمچه که یک جبهه مهم محسوب می‌شد، نیروهای جمهوری‌اسلامی تلاش می‌کردند؛ تا از طریق تسخیر جاده شلمچه و خرمشهر به خرمشهر وارد شوند. نیروهای جهادی برای پشتیبانی از نیروهای نظامی با احداث خاکریز، سنگرسازی، جاده‌سازی، در همین منطقه ورود نیروهای نظامی جمهوری‌اسلامی ایران و شکست عراق را دراین محور تسهیل کردند. (13) از دیگر فعالیتهای پشتیبانی مهندسی جنگ جهاد در این عملیات، بسیج و اعزام هزار دستگاه کمپرسی از سراسر کشور بود؛ نقش تعیین کننده‌ای را در عملیات بیت‌المقدس ایفا کردند. آمار فعالیتهای نیروهای پشتیبانی مهندسی جنگ جهاد در این عملیات، به شرح زیر است: (14) احداث هفتصد و نود کیلومتر خاکریز؛ احداث هفت دهنه پل بزرگ بر روی رودخانه کارون، کرخه نور، باتلاق نون و تعداد زیادی پل آب رو؛
احداث و راه‌اندازی 2 سایت موشک‌انداز، به همراه تمام استحکامات مورد نیاز؛ احداث 4 پد (باند) هلی‌کوپتر؛ احداث 4 هزار و 635 مورد سنگر نفرات، ماشین آلات و تجهیزات نظامی و رزمی؛ احداث و راه‌اندازی 15 پاسگاه عملیاتی و تاکتیکی به همراه تمام سنگرها و استحکامات مورد نیاز نیروهای مستقر در این پایگاه‌ها؛ احداث 5 مقر توپخانه به همراه سنگرهای متعدد، سکوهای استقرار توپ و ... سایر استحکامات مورد نیاز رزمندگان؛ احداث و بهره‌برداری از 5 باب حمام مجهز صحرایی؛ احداث و راه‌اندازی 14 واحد اورژانس صحرایی؛ احداث و بهره‌برداری از 4 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق به منظور تامین آب مورد نیاز رزمندگان مستقر در مناطق عملیاتی جنوب کشور. عملیات بیت‌المقدس بازتاب‌های مختلفی در داخل و خارج کشور داشت؛ بن‌بست نظامی حاکم بر جنگ که ناشی از ناتوانی نظامی دو کشور ایران و عراق در تغییر موازنه سیاسی نظامی بود، به شکل‌گیری و تقویت این نظریه منجر شد؛ که دو طرف درگیر با بهره‌گیری از قدرت نظامی، توانایی تغییر اوضاع را به سود خود نداشتند؛ با شکل‌گیری عملیات‌های آزادسازی مناطق اشغالی و سرانجام فتح خرمشهر، بار دیگر جنگ ایران و عراق در کانون توجه جهانیان قرار گرفت. (15) روزنامه گاردین چاپ انگلیس، این پیروزی را نقطه عطفی در جنگ میان دو کشور دانست. (16) روزنامه فاین نشنال تایمز نیز نوشت: (17) «خرمشهر به منزله کلید پیروزی جنگ است و خرمشهر تنها سمبل واقعی پیروزی عراق و سمبل مقاومت سرسختانه نیروهای ایران است.» همچنین، یک دیپلمات غربی در بغداد گفت: (18) «خرمشهر یک جایزه بزرگ است که اگر ایرانی‌ها آن را پس بگیرند، عراقی‌ها کلید بصره را به ایران خواهند داد؛» خبرگزاری آسوشیتدپرس سقوط خرمشهر را شکستی بزرگ و توهین‌آمیز و واقعی برای دولت صدام در جنگ ارزیابی کرد؛ (19) رادیو لندن نیز به نقل از کارشناسان نظامی، پیروزی در خرمشهر را به عنوان یکی از بزرگترین پیروزی‌های ایران برشمرد. (20) در سایر تحلیل‌هایی که درباره آثار ناشی از شکست عراق در عملیات بیت‌المقدس مطرح می‌شد، به موضوعاتی همچون «تحقیر ارتش عراق»،«از دست‌دادن مهم‌ترین، بزرگترین انگیزه عراقی‌ها» در تیررس قرار گرفتن مناطق نفت‌خیز عراق و توانایی ایران برای پیش روی به مرز و داخل خاک عراق اشاره شده است. (21) درباره ریشه‌یابی علل برتری نظامی ایران بر عراق و دستیابی‌شان به پیروزی‌های درخشان، روزنامه لس‌آنجلس تایمز نوشت: (22)
«استراتژی نظامی ایران بر عراق برتری داشت و ایرانیان حملات خود را با نیروی زیاد بر صفوف عراقی‌ها در خوزستان وارد آورده‌اند. افزون بر آن، ایرانیان دارای ایثار، از خودگذشتگی و میل به شهادت بوده و با شوقی انقلابی برای آزادی سرزمین‌هایشان می‌جنگند؛ در مقابل، سربازان عراقی، اعتماد به نفس‌شان را آغاز جنگ از دست داده‌اند. (23) در نخستین بررسی‌ها ریشه‌یابی علل رسیدن به پیروزی سریع بیش از هر عامل دیگری مورد توجه قرار گرفت، موقعیت جدید نظامی ایران و برتری‌اش در مقابل هر وضعیت نامطلوب عراق ود. بی‌گمان، نتایج ناشی از این وضعیت سیاسی، در داخل عراق و در سطح منطقه، بازتابی گسترده داشت. روزنامه الاهرام چاپ مصر به نقل از کارشناسان نظامی، در مورد موقعیت عراق در جهان عرب و تاثیر رخدادهای جنگ بر منطقه نوشت: (24)«عراق در دروازه شرقی جهان عرب قرار دارد، و نتایج آنچه در آن منطقه روی می‌دهد، با سرعتی سرسام‌آور در سراسر منطقه عربی منعکس خواهد شد.»
خبرگزاری آسوشیتدپرس در منامه نیز با بررسی تاثیرات آزادی خرمشهر بر وضعیت سیاسی عراق و منطقه گزارش داد: (25)
«سقوط این شهر (خرمشهر) به دست ایرانی‌ها، به هم ریختن رژیم صدام حسین و بروز مشکلاتی در سایر نقاط خلیج فارس را سبب خواهد شد؛ این مساله اخیراً به نحو گسترده‌ای در مجلات عربستان منعکس شده است. فتح خرمشهر افزایش توان نظامی جمهوری‌اسلامی ایران را باعث شد و رژیم عراق در موضعی انفعالی قرار گرفت.
