همکاری اسرائیل ـ آفریقا تهدید امنیت اعراب

به استثنای « فلاشه » که یک اقلیت یهودی در اتیوپی محسوب می شود می توان گفت که قاره آفریقا بخش غیر عربی آن بر خلاف آشنایی که با اسلام و مسیحیت داشته آشنایی چندانی با یهود و یهودیت نداشته است و اگر هم آشنایی وجود داشته از طریق افراد و اقلیت های بیگانه ای بوده که در سایه سیطره استعمارگران اروپایی در این قاره حضور داشته اند. آشنایی آفریقا با یهود و اسرائیل پس از آن شکل گرفت که خبرهایی از دیگران به ویژه خود اسرائیلی ها و صهیونیست ها در این قاره سیاه پخش شد.

قاره آفریقا از چندین جهت برای اسرائیل اهمیت استراتژیک دارد که همسایگی برخی از کشورهای آن با کشورهای عرب از آن جمله است . همین امر موجب شد که « بن گوریون » ارتباط و توجه به آفریقا را در سیا ست اسرائیل بسیار مهم اعلام کند. برای نمونه توجه اسرائیل به اتیوپی به سبب حضور اقلیتی از یهودیان که اهمیت دینی و عقیدتی برای ملت یهود دارد را می توان در این راستا ارزیابی کرد. نمونه دیگر این توجه به یهودیان آفریقای جنوبی معطوف است . این عوامل موجب شده است که جنبش صهیونیسم حتی پیش از اعلام تاسیس رژیم صهیونیستی و در زمان پیدایش این جنبش در اواخر قرن هجدهم توجه ویژه ای به قاره آفریقا مبذول دارد. این توجه حتی پیش از برگزاری کنفرانس پازل در شهر بال سوئیس در سال 1276 نیز مشاهده شده است . در آن زمان تصمیم بر آن بود که علاوه بر فلسطین دولتی یهودی در اوگاندا و آرژانتین نیز تشکیل شود.

صهیونیسم در طول تاریخ ظهور خود ارتباطش را با آفریقا قطع نکرده است اما این ارتباط تا زمانی که لیبریا به عنوان اولین کشور موید تشکیل رژیم اسرائیل حمایتش را از این رژیم اعلام نکرده بود به سطح سیاسی نرسید . کشور لیبریا در سال 1326 به عنوان اولین کشوری بود که با طرح تقسیم فلسطین موافقت کرد و به عنوان سومین کشور جهان شناخته شد که رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت . دولت لیبریا اولین دولتی بود که با اسرائیل معاهده دوستی و همکاری امضا کرد و دیدارهای رسمی میان مقامات دو رژیم آغاز گردید. اتیوپی هم دومین دولت آفریقایی بود که با اسرائیل روابط برقرار ساخت هر چند که از شرکت در رای گیری برای طرح تقسیم فلسطین امتناع کرده بود. خاطر نشان می شود که لیبریا و اتیوپی تنها دو کشور آفریقایی بودند که در جلسه رای گیری برای طرح تقسیم حضور داشتند.

از آغاز سال 1346 اسرائیل 32 نمایندگی دیپلماتیک در آفریقا دایر کرده بود که 30 نمایندگی در حد سفیر و دو دفتر نمایندگی هم که در کشورهای آفریقای جنوبی و جزیره موریس بود در سطح کنسولگری بود. کشورهای آفریقایی هم در مقابل در تل آویو نمایندگی دیپلماتیک دایر کردند. این مرحله از روابط آفریقایی ـ اسرائیلی شاهد سفر رسمی مقامات کشورهای آفریقای و رژیم صهیونیستی به یکدیگر بود . « گلدا مایر » وزیر امور خارجه اسرائیل در سال 1337 تا 1342 به چند کشور آفریقایی از جمله لیبریا سنگال نیجریه و گینه سفر کرد . « اسحاق بن زوی » رئیس رژیم صهیونیستی هم در سال 1341 از پنج کشور آفریقایی دیدن کرد و اشکول نخست وزیر رژیم صهیونیستی هم در سال 1345 به چند کشور آفریقایی از جمله زئیر اوگاندا لیبریا سنگال و ماداگاسکار سفر کرد .

نادیه سعد الدین (مجله المستقبل العربی شماره 292 خرداد 1382 ) می گوید : حضور اسرائیل در شرق آفریقا به سبب عواملی چند از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است :

1 ـ موقعیت استراتژیک و بسیار مهم کشورهای شرق آفریقا به چند دلیل که عبارتند از :

الف : برخی از این کشورها در کنار دریای سرخ قرار گرفته اند که این دریا به نوبه خود از موقعیت استراتژیکی در بین جهان عرب و قاره آفریقا از یک سو و قاره آفریقا و قاره آسیا از سوی دیگر برخوردار است . در این دریا 380 جزیره وجود دارد که 126 جزیره به اریتره و 6 جزیره به جیبوتی تعلق دارد. علاوه بر آن مهم ترین راه انتقال نفت خلیج فارس و ایران به اروپای صنعتی و آمریکاست و از آنجا که راه ارتباطی میان اقیانوس هند و دریای مدیترانه است آن را به عنوان راه ارتباط دریایی نیروهای نظامی کشورهای مهم جهان از جمله آمریکا و اروپا و مناطقی که این کشورها در آنها نیرو مستقر کرده اند محسوب می شود.آنچه اهمیت این دریا را دو چندان می کند وجود کانال سوئز در شما ل و تنگه باب المندب در جنوب این دریاست زیرا هر کس که بر تنگه باب المندب یا کانال سوئز سیطره داشته باشد می تواند بر کشتیرانی در این دریا نیز کامل مسلط باشد.

ب : 85 % از سرچشمه های رود نیل به عنوان مهم ترین منبع آبی آفریقا در کشور اتیوپی قرار دارد . این رود از بیش از ده کشور عبور می کند و کشورهایی مانند مصر و سودان به سبب آنکه تنها رود جاری در آنها رود نیل است به شدت به آب آن نیازمندند.

ت : کشورهای موسوم به « شاخ آفریقا » از موقعیت ژئوپولتیک بسیار مهمی برخوردارند زیرا گذرگاه های دریایی بسیار مهمی از جمله دریای سرخ و اقیانوس هند در مجاورت آنها قرار گرفته است .

2 ـ بخش کشاورزی به عنوان فعال ترین بخش بسیاری از کشورهای آفریقایی و منبع اصلی درآمد شمار زیادی از آنهاست . این وضع موجب شده است که « اسرائیل » از طریق اجرای پروژه های کشاورزی و خرید زمین های کشاورزی و تملک آنها به شدت در آفریقا فعال است .

3 ـ اسرائیل توجه به شرق آفریقا را بخش بسیار مهمی از سیاست های خود در جریان منازعه عربی صهیونیستی می داند . همین امر موجب گردید که بن گوریون از سران سابق رژیم صهیونیستی توجه به شرق آفریقا را محور سوم منازعه اعلام کرد.

4 ـ کشورهای آفریقایی به ویژه کشورهای شرقی این قاره از مشکلات و عقب ماندگی اقتصادی و اجتماعی به جا مانده از عصر حضور استعمار در این قاره رنج می برد مضاف بر آنکه مشکلات ناشی از وابستگی ساختار حکومت درگیری ها و اختلافات مرزی و درگیری های نژادی و مذهبی همیشه کشورهای این قاره را در بر گرفته است .

« حسین معلوم » تحلیل گر عرب در مقاله ای که در شماره 97 مجله « الوحده » که در مهر ماه 1371 منتشر شد نوشت : تلاش برای تسلط بر دریای سرخ یکی از مهم ترین هدف های راهبردی اسرائیل از زمان تاسیس این رژیم بوده و هست . این تلاش به ویژه پس از حضور یافتن رژیم صهیونیستی در خلیج عقبه در سال 1328 شدت یافت . رژیم صهیونیستی کوشیده است تا از این طریق راه تما س خود را با جهان خارج از طریق دریای سرخ هموار سازد. اسرائیل برای تحقق این هدف ابتدا حضور خود را در دریای سرخ تثبیت کرد تا بتواند منافع نظامی اقتصادی و سیاسی خود را از طریق این دریا پیگیری کند.این رژیم مرحله بعد را با اعمال نفوذ برای سیطره بر دریای سرخ ادامه داد و به همین منظور اراضی عربی در بخش شمالی این دریا را به اشغال درآورد و اندکی بعد در پی اشغال جزایر واقع در بخش جنوبی این دریا برآمد.

یکی از علت های مهم این تلاش های اسرائیل نگرانی عمیق این رژیم از این احتمال است که کشورهای عربی دریای سرخ را به یک دریای « عربی » تبدیل کنند و از آن پس کشتی های اسرائیلی را به محاصره درآورند. این نگرانی به ویژه با مسدود شدن مکرر تنگه های تیران و باب المندب در سال های 1346 و 1352 قوت گرفت . به همین سبب دریای سرخ و منطقه « شاخ آفریقا » از اهمیت ویژه ای برای اسرائیل برخوردار است و بر همین اساس رژیم اسرائیل همچنان برای تحقق اهداف خود و سیطره بر دریای سرخ از سه محور تلاش می کند.

از یک سو نیروهای مسلح خود را تقویت کرده و از سوی دیگر روابط سیاسی و دیپلماتیک بسیار نزدیکی با کشورهایی ما نند اتیوپی برقرار کرده است و در بعد د یگر نیز از تمام توان خود برای استفاده از جزیره های دریای سرخ بهره می گیرد. شاید همین امر بتواند علت توجه بسیار زیاد اسرائیل به شرق آفریقا و مناطق نزدیک به دریای سرخ را در مقایسه با مرکز و غرب آن تحلیل کند. به همین سبب و به دلیل ارتباط میان لزوم ایجاد « عمق استراتژیک » و امنیت و توان تحقق اهداف توسعه طلبانه اسرائیل تلاش زیادی را برای تقویت روابط خود با کشورهای آفریقایی به خصوص اتیوپی که از از طریق « اریتره » به دریای سرخ راه دارد بکار گرفته است .

اسرائیل برای توسعه تلاش های خود در دریای سرخ برای مقابله با کشورهای عربی کمک های اقتصادی و نظامی گسترده ای به اتیوپی ارائه می دهد تا در مقابل از اهداف راهبردی این رژیم در این دریا حمایت کند و اریتره همچنان تحت سیطره اتیوپی باقی بماند. شبکه عنکبوتی اطلاعاتی اسرائیل (موساد) به صورت فعال در اتیوپی و به ویژه در سواحل اریتره و البته با موافقت ایتوپی حضور دارد و در این مناطق فعالیت می کند . اسرائیل پا را از این هم فراتر گذاشته و در سال 1344 و به هنگام سفر « موشه دایان » به ایتوپی موافقت تاسیس یک پایگاه نظامی را در اتیوپی از مقامات این کشور کسب کرده است . این رژیم همچنین در جزایر متعلق به اریتره به ویژه در نزدیکی تنگه باب المندب پایگاه های نظامی دایر کرده است . رژیم صهیونیستی همچنین با موافقت اتیوپی دو پایگاه نظامی را نیز در نزدیکی مرز میان اریتره و سودان تاسیس کرده و از طریق شرکت های متعدد بازرگانی خود در اریتره فعال است . شرکت صهیونیستی مانند « آنکودی » (در تجارت گوشت ) سیا (فعال در زمینه کشاورزی ) عمیران (فعال در عرصه های تجاری ) سولال بونیه در عرصه ساخت و ساز اتا در عرصه پروژه های کشاورزی و شرکت اخوان ارون در عرصه واردات و صادرات و نیز اتحادیه ملی کارگران « هستدروت » در عرصه های بازرگانی و صنعت در اریتره و اتیوپی به صورت گسترده فعالند.

به دلیل پیوند امنیت اسرائیل به دریای سرخ صهیونیست ها تمایل دارند که در حل قضایای مربوط به اختلافات در دریای سرخ به ویژه در آن بخش هایی که بر آزادی کشتیرانی و تجارت و همکاری اقتصادی با جهان خارج تاثیرگذارد به عنوان یک واسطه عمل کنند. علاوه بر آن اسرائیل تلاش می کند که اهداف مختلفی را متناسب با راهبردهای خود در دریای سرخ تحقق بخشد که از جمله مهم ترین آنها موارد زیر است :

توسعه حضور نظامی و تثبیت آن و تامین منافع اسرائیل از طریق فراهم کردن امکانات لازم جهت حمله مستقیم به کشورهای عربی در تنگه باب المندب

ایجاد عمق استراتژیک در دریای سرخ جهت فراهم شدن امکان تحت نظر گرفتن هر گونه فعالیت نظامی کشورهای عربی در منطقه

تضمین ادامه تماس و امنیت خطوط دریایی نظامی و غیر نظامی اسرائیل میان اقیانوس هند و مدیترانه از طریق دریای سرخ و راه زمینی ایلات به بندرهای حیفا و عسقلان .

بر کسی پوشیده نیست که بعد اقتصادی روابط میان آفریقا و اسرائیل سنگ اساس ابعاد دیگر ارتباط میان رژیم صهیونیستی و این قاره است که این امر یقینا امنیت ملی کشورهای عربی و اسلامی را تهدید می کند. این امر از کشورهای عربی طلب می کند که روابط خود را با کشورهای آفریقایی تعمیق بخشند که این اقدام می تواند در چارچوب روابط میان اتحادیه عرب یا سازمان کشورهای آفریقا نیز صورت گیرد و البته نباید این نکته را از نظر دور داشت که صهیونیسم به شدت در تلاش است تا به هر قیمتی شده بر منطقه مسلط شود.

مصطفی رجب

منبع : باشگاه اندیشه

تلاش برای تسلط بر دریای سرخ یکی از مهم ترین هد ف های راهبردی اسرائیل از زمان تاسیس این رژیم بوده و هست . این تلاش به ویژه پس از حضور یافتن رژیم صهیونیستی در خلیج عقبه در سال 1328 شدت یافت . این رژیم کوشیده است تا از این طریق راه تما س خود را با جهان خارج از طریق دریای سرخ هموار سازد

دریای سرخ و منطقه « شاخ آفریقا » از اهمیت ویژه ای برای اسرائیل برخوردار است و بر همین اساس رژیم اسرائیل همچنان برای تحقق اهداف خود و سیطره بر دریای سرخ از سه محور سیاسی تجاری و نظامی تلاش می کند

رژیم صهیونیستی با موافقت اتیوپی دو پایگاه نظامی در نزدیکی مرز میان اریتره و سودان تاسیس کرده و از طریق شرکت های متعدد بازرگانی خود در اریتره فعال است