اجلاس اکو و نقش ترکیه در مذاکرات هسته‌ای ایران

میر محمود موسوی 
ترکیه در طول دو سه سال اخیر نشان داده که سیاست‌های متفاوتی را در همکاری با کشورهای منطقه‌ای دنبال می‌کند. برخلاف گذشته که ترکیه تمام توجه خود را متوجه اروپا و آمریکا کرده بود و یکی از مهم‌ترین اولویت‌های سیاست خارجی‌اش پیوستن به اتحادیه اروپا بود، در حال حاضر شاهد آن هستیم که این کشور تلاش‌های زیادی را در منطقه و برای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای دنبال می‌کند. بخشی از این تلاش‌ها برای بهبود روابط دو جانبه به خصوص با همسایگان و زیرعنوان به صفر رساندن مشکلات با کشورهای همجوار است و بخش دیگری از این فعالیت‌ها در چارچوب همکاری‌های چندجانبه است. برای همکاری‌های چند جانبه از گذشته مجموعه‌هایی همانند اکو داشته‌ایم. سازمان اکو سابقه طولانی دارد، هرچند سابقه آن به اتحادیه اروپا نمی‌رسد. سازمان اکو در سال 85-1984 با تغییراتی در سازمان همکاری عمران منطقه‌ای (آر.سی. دی) آغاز به کار کرد. با گذشت این سالها در یک ارزیابی کلی می‌توان گفت که قدم‌هایی که در این سازمان برداشته شده راضی کننده نیست. اگر بررسی کارشناسانه‌ای صورت گیرد ظرفیت‌های متنوع گسترده‌ای در این منطقه دیده می‌شود که از این ظرفیت‌ها به طور مناسب استفاده نشده است. ارائه علل و عوامل این ماندگی نیازمند فرصت دیگری است.
در یازدهمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاریهای اقتصادی اکو که روز پنجشنبه در استانبول برگزار ‌شد، ایران ریاست دوره‌ای این سازمان را به ترکیه واگذار کرد. با توجه به سیاست‌های جدیدی که از ترکیه شاهد هستیم می‌توانیم امیدوارباشیم در مدت مسئولیت ترکیه تلاشهای بیشتری صورت بگیرد و اکو وضعیت بهتری پیدا کند. در گذشته اگرچه ترکیه به همراه ایران و پاکستان یکی از اعضای بنیانگذار سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو محسوب می‌شد اما در عمل انگیزه و فعالیت چندانی از سوی ترکیه دیده نمی‌شد که این امر ناشی ازفقدان اراده سیاسی دولتمردان وقت آن کشوربود. اما بر خلاف گذشته درحال حاضر با رویکردهای تازه و سیاست‌های جدید ترکیه مبتنی بر توجه به همکاری‌های منطقه‌ای و توجه به سایرکشورها در کنار توجه پیشین به اروپا، انتظار می‌رود که ترکیه علاقه مندی بیشتری برای همکاری‌هایی از نوع سازمان اکو داشته باشد واگر این تحول صورت گیرد برای این سازمان و همه اعضای آن مفید و بابرکت خواهد بود. با توجه به علاقه و ابتکاراتی که مجموعه حکومت ترکیه یعنی وزارت خارجه ، نخست وزیر و رئیس جمهور و حزب عدالت و توسعه ترکیه دارد می‌توان امیدواربود که اکو قدم‌های بلندتری برای پیشرفت و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای بردارد. نکته مهم دیگر در زمینه ریاست ترکیه بر سازمان این است که در بین کشورهای عضو اکو، ترکیه رابطه ویژه‌ای با جهان صنعتی و کشورهایی که دارای سرمایه‌های اصلی دنیا هستند، دارد. به این لحاظ ترکیه می‌تواند پلی باشد بین کشورهای اکو و جهان صنعتی که ترکیه هم به ایفای چنین نقش علاقه‌مندی نشان می‌دهد.
سایر همکاری‌های منطقه‌ای: شنیده می‌شود که ایده‌هایی از طرف ترکیه مطرح می‌شود مبتنی برهمکاری‌های منطقه‌ای این کشوربا کشورهای عراق، سوریه، لبنان، اردن و در قالب‌های بزرگ تر با بعضی از کشورهای حاشیه خلیج فارس و فراتر از آن با کشورهای شمال آفریقا. این همکاری‌ها در قالب طرح‌های مختلفی به شکل ایده از طرف مقامات ترکیه به خصوص وزیر خارجه ترکیه مطرح می‌شود. تمام این طرح‌ها و ایده‌ها مثبت است و باعث همگرایی و توسعه اقتصادی در منطقه می‌شود. هیچ کدام از این قالب‌های همکاری با یکدیگر تزاحمی‌ندارد. ما باید از این که طرحی برای افزایش همکاری‌ها بین ترکیه، سوریه، اردن و لبنان وجود دارد، خشنود شویم. این باعث کاهش مسائل و مشکلات می‌شود و به سایر مجموعه‌هایی که در این منطقه فعالیت می‌کنند کمک می‌کند. ترکیه نیز نشان داده است که در این زمینه چسبندگی ویژه‌ای ندارد که به یک بخش توجه کند و سایر مجموعه‌ها را فراموش کند. در عین حال که به این منطقه توجه نشان می‌دهد از آرمان‌ها و خواسته‌های خود برای پیوستن به اتحادیه اروپا دست برنداشته است و با قوت سابق آن را دنبال می‌کند. یا وقتی این کشور به دنبال همکاری با کشورهای عربی - اسلامی‌است هیچ گاه ندیدیم که از تعطیل کردن اکو سخن بگوید. این گسترش همکاری‌ها در منطقه قطعا مثبت و مبارک و به سود همه کشورهای منطقه است. تلقی این است که ترکیه در حوزه همکاری‌های منطقه‌ای دارای ایده‌های جدید و مثبت است. نباید انکار کرد که هر نوع همکاری منطقه‌ای باعث رشد منطقه‌ای می‌شود و چنانچه همراه با برنامه ونقشه راه باشد بطور قطع می‌توان گفت تبادلات و تعاملات تاثیر مثتبی بر کشورهای دیگر منطقه می‌گذارد.
نقش ترکیه در مذاکرات هسته‌ای: به طور معمول در اجلاس‌هایی از این دست، یکی از برنامه‌های اصلی مذاکرات دو جانبه است. هرچند اجلاس برای مذاکرات چند جانبه برگزار می‌شود ولی به طور طبیعی مابین حاضرین در اجلاس در سطوح مختلف اعم از کارشناسان، وزرا و سران مذاکرات دو جانبه صورت می‌گیرد و می‌تواند موضوعات متنوع مابین دو کشور را در بر بگیرد. در حال حاضر یکی از موضوعات اصلی که برای ایران و ترکیه در پیش است موضوع ادامه مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+5 است که قرار است دور بعد آن بهمن ماه آینده در استانبول پیگیری شود. به این جهت باید انتظار داشت که در این زمینه بین هیأت ایرانی و ترکیه‌ای مذاکره صورت بگیرد. اخیرا طرح‌هایی با سناریوهای مختلف در رسانه‌ها عنوان می‌شود، هرچند این طرح‌ها رسمی‌نیست. از جمله طرحی در «دیلی تلگراف» گزارش شد که ترکیه فرمول ترکیبی جدیدی برای انتقال اورانیوم غنی شده از ایران به ترکیه در نظر دارد. اینها همه فعلا در حد طرح است. به هر حال مذاکرات در مرحله‌ای است که طرفین در مورد راه حلهای مختلف رایزنی می‌کنند. ترکیه هم بسیار مایل است نقش مثبتی در این مذاکرات داشته باشد. هیچ بعید نیست که در مذاکرات جاری ترکیه و ایران ایده‌های جدیدی مطرح شود.
با این وجود این طرح‌ها در نهایت پس از بحث و چانه زنی باید به تایید طرفین اصلی برسد. یعنی این طرح‌ها باید از سوی ایران و 1+5 پذیرفته شود. در حال حاضر طرفین مذاکرات هنوز با همدیگر فاصله جدی دارند و در این زمینه نه باید خوشبین باشیم و نه بد بین. حداقل می‌توانیم تاکید کنیم که ترکیه بسیار تمایل دارد که در این زمینه نقش مثبت و سازنده‌ای ایفا کند. ترکیه در یک سال گذشته در راستای پایان دادن به مسئله هسته‌ای ایران فعالیت‌های زیادی را انجام داده است و به کرات شاهد مذاکرات مقامات ترکیه در سطح رئیس جمهور، نخست وزیر و وزیر خارجه و سایر رده‌ها با مقامات اروپا و آمریکا و از سوی دیگر ایران بوده ایم و شاهد بودیم که این مذاکرات در اردیبهشت ماه گذشته منتج به اعلام بیانیه تهران با توافق ایران، ترکیه و برزیل شد. تردیدی نیست که ترکیه می‌خواهد با رعایت مصالح ومنافع خود در صحنه سیاسی منطقه سهم داشته باشد و در مورد برنامه هسته‌ای ایران نیز توانسته با اقدامات مثبتی که داشته تاحدودی اعتماد ایران را جلب کند و قابلیت‌ها و ظرفیت‌های خوبی برای میانجی گری و ارئه طرح دارد. ترکیه از این ظرفیت خود مطلع است و می‌خواهد از آن استفاده کند.