انقلاب سنگ؛ آتش در پایان تونل

در صدمین روز به قدرت رسیدن دولت راستگرای «بنیامین نتانیاهو» و بن‌بست در گفتگوهای صلح، آرامش غیرعادی بر روابط «اسرائیلی - فلسطینی» سایه افکنده است. آیا خشونتی که در 25 سپتامبر (چهارم مهرماه) براه افتاد، نقطه عطفی بی‌رحمانه است؟ با افزایش تلفات به نحو خطرناکی، به نظر می‌رسد که چنین باشد.
در پی تیراندازیها بین نیروهای مسلح «دولت اسراییل» و حکومت خودگردان فلسطینی یاسر عرفات دو طرف به سرعت کوشیدند از فاجعه جلوگیری کنند. ولی آیا می‌توانند؟ هر دو از انتفاضه جدید، این بار با 50000 مرد مسلح فلسطینی، واهمه دارند. تا 26 سپتامبر (پنجم مهرماه) شمار تلفات فلسطینیان به بیش از 30 کشته و صدها زخمی رسید و تظاهرات به رام‌الله، نابلس و غزه سرایت کرد. دستکم ده اسرائیلی کشته شدند که چند تن از آنان نظامی هستند.
اعتراضهای فلسطینی با گشایش ورودی جدید یک تونل قدیمی در شب 23 ستامبر دوم مهرماه براه افتاد. این تونل در امتداد حرم الشریف، محل مسجد‌الاقصی در بیت‌المقدس، کشیده شده است. عرفات خواستار اعتصابها و تظاهرات در سراسر سرزمینهای فلسطینی بر ضد یهودی کردن بیت‌المقدس شد. ولی همان گونه که او بعداً تایید کرد. خشونت پس از آن بازتاب سرخوردگی ژرفتر در میان فلسطینیان نسبت به فلج شدن فراگرد صلح بود. حتی نتانیاهو نیز اعتراف کرده است که زمان تصیم‌گیری او نامناسب بوده است. فلسطینیان به شدت از افزایش فعالیت شهرک‌سازی یهودیان در زمانی ناراضی‌اند که خانه‌هاب غیرمجاز فلسطینیان را در پیرامون بیت‌المقدس ویران می‌کنند. آنان شاهد مصادره زمینهای بیشتری در کرانه باختری برای ساختن جاده‌های فرعیع برای شهرک‌نشینان هستند. اینها مسایل تازه‌ای نیستند که: در دوران حکومت «حزب کارگر» نیز آنها، کم و بیش، وجود داشتند. ولی آن هنگام پیشرفت فراگرد صلح یکنواخت بود. در دوران «نتانیاهو» به رغم تأکید او بر تعهدش در قبال موافقتنامه‌های امضا شده توسط اسلافش، حرکتی به سمت اجرای نخستین مرحله از مراحل سه گانه «آرایش دوباره نظامی» در مناطق روستایی کرانه باختری صورت نگرفته است و او تأکید می‌ورزد که آرایش دوباره نیروهای اسراییلی در الخلیل باید مورد مذاکره مجدد قرار گیرد. افزون بر آن دولت به تازگی اعلام کرده است که مسئله گذرگاه امن برای فلسطینیان بین غزه و کرانه باختری به این زودیها حل نمی‌شود.
بن‌بست با فلسطینیان رشته بحرانهایی را بین اسراییل و جهان عرب باعث شده است. به نظر می‌رسد که گزافه‌گویی پرز دوباره خاورمیانه نوین به خاطره‌ای دور تبدیل شده است در شمال، با افزایش تنشها در لبنان و بلندیهای جولان، اسرائیل و سوریه سربازان خط مقدم خود را تقویت کرده‌اند. در جنوب، اسراییل و مصر با چنان شدت وحدنی به یکدیگر دشنام می‌دهند که در سالهای اخیر بی‌سابقه است. در شرق روابط با اردن، که تا این اواخر گرم بود. به شدت سرد شده است.
برخی از ناظران اسرائیلی با توجه به همه این مسایل، اظهار عقیده کرده‌اند که نتانیاهو از روی عمد در بیت‌المقدس حرکت خود را انجام داد و امیدوار بود با این اقدام افکار عمومی اسرائیل را به سوی خود جلب کند. مردم اسرائیل درباره ادعای حاکمیت اسرائیل برهمه شهر هم عقیده‌اند. دیگر کارشناسان بروز این مسایل را ناشی از مهادت کمتر ماکیاولی نخست‌وزیر می‌دانند و حتی برخی او را فاقد هر گونه مهارتی می‌دانند.
وزیر دفاع روشن ساخته است که او از چگونگی اجرای تصمیم به گشودن تونل راضی نبوده است. گفته شده است که کارشناسان امنیتی به نتانیاهو هشدار داده بودند که این اقدام بی‌تردید خشم فلسطینیان و فریاد مسلمانان را برمی‌انگیزد.
و همین گونه هم شد. چندین اتوبوس پر از دانشجویان «بیرزیت» در سر راهشان برای تظاهرات در 25 سپتامبر چهارم مهرماه توسط سربازان اسرائیلی در خارج از رام‌الله متوقف شدند. دانشجویان به پست بازرسی ارتش هجوم بردند. سربازان گلوله‌های گاز اشک‌آور و پلاستیکی شلیک کردند. و سپس به مهمات واقعی رو آوردند. مأموران پلیس فلسطینی، هنگامی که سربازان اسرائیلی از خط رام‌الله بخشی از منطقه خودگردان فلسطینی، گذشته، تیراندازی متقابل کردند. سرانجام س از ملاقاتهای شتابزده بین افسران بلند پایه، این پلیس فلسطین بود که تظاهرکنندگان را از صحنه خارج کرد و اسرائیلیان به تپه‌های اطراف عقب نشستند. همکاری مشابه بین دو طرف خشونتی را مهار کرد که در همان روز نزدیک بیت لحم شعله‌ور شده بود.
به هر حال، روز بعد، برخوردهای خشونت‌آمیز در نابلس و جای دیگری در کرانه باختری و همچنین نزدیک شهرک یهودی‌نشین نوار غزه رویداد. نتانیاهو که در سفر اروپایی بود و مجبور شد آن را ناتمام بگذارد. تلفنی با عرفات گفتگو کرد و از رهبر فلسطینی خواست به پایان اعتراضها و درگیرها کمک کند. ولی با ادامه کشتارها و مراسم خاکسپاری شهیدان، نشانه‌ای از فروکش کردن خشم به چشم نمی‌خورد. در اسرائیل حتی صحبت از فرستادن تانکها به شهرهای فلسطینی شد.
بلند پایگان دو طرف نومیدانه کوشیدند خشونت را مهار کنند. ولی اگر بار دیگر خشونت گسترش یابد و بالا گیرد از همکاری آنان نیز فایده‌ای عاید نخواهد شد. بسیاری از مأموران پلیس «فلسطین» صرفنظر از دستورهای آنان، بی‌تردید جانب نظاهرکنندگان را می‌گیرند. در آن هنگام خواهد بود که فراگرد صلح، که هم اینک به نحو خطرناکی تلوتلو می‌خورد، واقعا سکندری می‌خورد و در چاهی از خون سقوط خواهد کرد.