شهرک‌سازی صهیونیست‌ها در قدس، سیاست‌ها و تاثیرات (بخش دوم و پایانی)

عدنان ابوعامر پژوهشگر و استاد تاریخ دانشگاه غزه
وضعیت شهر قدس بزرگ (شرقی و غربی) را که مساحت آن یک چهارم مساحت کرانه باختری است و نیز وضعیت پراکندگی جمعیتی آن به شکل زیر قابل بیان است:
ـ در قدس بزرگ یک میلیون و 125 هزار نفر زندگی می‌کنند که 46درصد آنها یهود و 54درصد آنها عرب‌های فلسطینی هستند.
ـ براساس برآورد رژیم صهیونیستی و گزارش‌های مرکز پژوهش‌های اسرائیل واقع در قدس در داخل محدوده قدس غربی اشغال شده در سال 1948 یهودیان اکثریت (90درصد از جمعیت آن)را تشکیل می‌دهد اما در مناطق کرانه باختری واقع در داخل قدس بزرگ و نواحی اطراف آن اکثریت جمعیت را عرب‌ها تشکیل می‌دهند (85درصد).
ـ شمار ساکنان قدس بزرگ در سال گذشته به حدود 1 میلیون 800 هزار نفر می‌رسد که 870 هزار از آنها یعنی 48% یهودی و 930 هزار عرب خواهند بود.
وضعیت جمعیت
افزایش شمار یهودیان در قدس و اطراف آن یکی از اجزای اصلی استراتژی رژیم صهیونیستی را تشکیل می‌دهد تا ضامن استمرار سیطره بر این شهر مقدس باشد. بر این اساس یهودیان در جای جای قدس شرقی اسکان داده شده‌اند. رژیم صهیونیستی با ساخت محلات جدید ـ که تراکم جمعیتی آنها بسیار زیاد است ـ این منطقه را به مناطق تحت سلطه کامل خود ضمیمه ساخته است. "اسرائیل" با این روش در میان شمار فلسطینیان و یهودیان این منطقه توازن برقرار کرده است و هم اکنون حدود 165 هزار یهودی در قدس شرقی زندگی می‌کنند و در مقابل فقط 170 هزار فلسطینی در این منطقه سکونت دارند. مجموع تعداد یهودیان در بخش‌های شرقی و غربی قدس حدود 413 هزار نفر است که حدود 9/70 درصد جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهد.
شمار یهودیان ساکن قدس در سال 1880 میلادی (1259 ش) از سه هزار نفر تجاوز نمی‌کرد. تعداد یهودیان در سال 1918 میلادی به 10 هزار نفر رسید و بنا بر منابع رسمی رژیم صهیونیستی شمار یهودیان همزمان با آغاز جنگ جهانی اول در سال 1914 میلادی(1293 ش) به حدود 35 هزار نفر رسید. جالب آنکه در ابتدای قرن نوزدهم شمار یهودیان ساکن قدس از پنج هزار نفر کمتر بود.
با پر شدن هزاران خانه‌ای که برای ساخت آنها در شهرک‌های اشغالی برنامه ریزی صورت گرفته است، شمار صهیونیست‌ها در قدس شرقی از شمار فلسطینیان ساکن این شهر بیشتر و نسبت آنان 3 به 1 خواهد بود. هم اکنون فلسطینیان حدود 1/29 درصد کل جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهند.
در سال 1993(1372ش)، شمار خانواده‌های ساکن قدس حدود 144300 خانوار بود که از این تعداد 116600 خانواده یهودی و 28800 خانوار نیز فلسطینی بودند. میانگین هر خانواده فلسطینی حدود 41/5 نفر و شمار اعضای هر خانوار یهودی حدود 53/3 نفر است. با آنکه میانگین جمعیت فلسطینیان در شهر قدس (دو بخش آن) از 8/25 درصد در سال 1967 میلادی (1346ش) به 1/29 درصد در سال 1995 (1374ش) رسید، اما مساحت واحدهای مسکونی آنان به شدت کاهش یافت.
مصادره زمین
شهرک‌های صهیونیست نشین و جاده‌های منتهی به آنها برای پاسخگویی به نیازهای گسترده و روزافزون شهرک نشینان یهودی به مساحت زیادی زمین نیاز دارد به همین سبب اقدامات از پیش طراحی شده‌ای برای کاهش مساحت زمین‌هایی که فلسطینیان در آن زندگی می‌کنند، در جریان است و رژیم صهیونیستی برای این منظور، محدودیت‌های زیادی برای اعطای پروانه ساخت مسکن به فلسطینیان اعمال و مساحت گسترده‌ای از اراضی آنان را مصادره می‌کند.
از این رو و در حالی که ساخت مسکن بیش از سه طبقه در مناطق فلسطینی نشین ممنوع است، صهیونیست‌ها اجازه دارند در مناطق یهودی نشین، ساختمان‌هایی تا 8 طبقه بسازند. به همین سبب و بر اثر افزایش طبیعی جمعیت فلسطینیان، آنان ناچارند محلات اصلی عرب نشین را ترک و به محلات خارج از محدوده شهرداری قدس یا به داخل کرانه باختری مهاجرت کنند، زیرا قوانین ساخت و ساز در آن مناطق اندکی آسان‌تر و قیمت زمین‌ها کمتر است.
در مقابل این وضع، با توجه به مشوق‌های دولتی که رژیم صهیونیستی برای ساخت شهرک‌های صهیونیست نشین به پیمانکاران ویژه خود اعطا می‌کند، روند ساخت و ساز برای یهودیان در قدس اشغالی با سرعت زیادی در جریان است. به همین سبب همزمان با ساخت هزاران واحد مسکونی برای صهیونیست‌ها، مساحت ساختمان‌های فلسطینیان هر روز کمتر و کمتر می‌شود و در حالی که جاده‌های جدید برای متصل کردن شهرک‌های صهیونیست نشین به یکدیگر ساخته می‌شود، محلات و روستاهای فلسطینی نشین یکی پس از دیگری از یکدیگر جدا می‌گردند.
با سیطره انگلیسی‌ها بر فلسطین، آژانس یهود 11700 هکتار زمین تازه متعلق به مراکز دولتی فلسطین در حومه قدس دریافت کرد. این مساحت حدود 7درصد از کل مساحت قدس را تشکیل می‌داد.
ژنرال آلنبی چند روز پس از ورود به قدس یکی از مهندسان انگلیسی را مامور کرد تا طرحی جامع برای شهر قدس تدوین کند. این مهندس شهر قدس را به چهار بخش تقسیم کرد:
الف: شهرک قدیمی قدس و دیوارهای آن
ب: منطقه اطراف شهرک قدیمی
ج: قدس شرقی
د: قدس غربی
بر این اساس شهرک‌های یهودی نشین اطراف قدس به محدوده شهر محلق شدند و محدوده شهر در بخش غربی چندین کلیومتر افزایش یافت و حال آنکه بر این محدوده در جنوب و شرق تنها چند صد متر افزوده گردید و در مقابل روستاهای عربی مجاور شهر قدس متوقف شد که برخی از آنها مانند طور، شعفاط، لفتا، دیر یاسین، سلوان، عیسویه، عین کارم، مالحه و بیت صفافا با آنکه به شهر چسبیده بودند، اما خارج از آن باقی ماندند.
بازنگری در محدوده شهری قدس در سال 1921 میلادی(1300 ش) انجام گرفت و این کار در سال 1946 میلادی و(1325 ش) در حالی که مقامات انگلیسی حاکم بر فلسطین طرح توسعه محدوده شهری را اجرا می‌کردند و مساحت دیگری از طرف غرب را بر محدوده شهر می‌افزودند، تکرار شد. با اجرای این طرح شمار جدیدی از شهرک‌های یهودی نشین در غرب قدس به این شهر ضمیمه شد و پس از آن بود که شهرک سازی سرعت چشمگیری به خود گرفت و در اثنای اجرای این طرح، اموال زیادی برای تبدیل قدس به یک مرکز سیاسی و اداری و آموزشی صرف شد و دفتر کمیته اجرایی سازمان جهانی صهیونیسم و انجمن یهود و صندوق ملی یهودیان در این شهر احداث گردید.
همزمان با اجرای این طرح‌ها، دانشگاه عبری در سال 1925میلادی(1304 ش) در قدس تاسیس گردید، پس از آن بیمارستان هداسا در سال 1939(1318ش) و چندین نهاد دیگر به وسیله جنبش صهیونیسم در بلندی‌های "المشارف" در شمال شرق شهر قدیمی قدس ساخته شد و به این ترتیب شهر به محاصره شهرک‌های یهودی نشین در آمد. با توسعه محدوده شهری قدس، مساحت این شهر از 1933 هکتار فراتر رفت که 87 هکتار آن مساحت شهر قدیمی و 1846 هکتار نیز در خارج از دیوارهای آن قرار داشت. به این ترتیب مساحت شهر از 413 هکتار در سال 1918 (1297ش) به 723 هکتار در سال 1948(1327ش) رسید.
حدود 14 کیلومتر مربع از مساحت قدس به وسیله صهیونیست‌ها مصادره شده است. از سال 1967(1346ش) تا سال 1995 بیش از 76 هزار و 151 واحد مسکونی در این شهر احداث شد که 64867 واحد آن در داخل محدوده شهری و به وسیله سازمان‌های دولتی صهیونیست‌ها ساخته و به یهودیان فروخته شده است. این تعداد بیش از 88درصد درصد کل ساخت و سازهای داخل این منطقه را تشکیل می‌دهد.
در طرف مقابل، فلسطینیان در همین مدت تنها 8890 واحد مسکونی در منطقه ساختند که تنها 12 درصد کل ساختمان‌های احداث شده را شامل می‌شود و اکثریت آن به وسیله مردم عادی ساخته شده است.
شمار خانه‌های ساخته شده روی زمین‌های مصادره شده فلسطینیان در قدس شرقی به بیش از 38500 واحد می‌رسد که این تعداد بیش از 59 درصد کل ساختمان‌هایی است که یهودیان صهیونیست در داخل محدوده قدس ساخته‌اند.
تحولات پس از سازش
در دوره زمانی 1990 تا 1993 میلادی در حدود 9070 واحد مسکونی در قدس ساخته شد که سهم عرب‌ها از آن فقط 463 واحد بوده است که تنها 1/5درصد کل واحدهای مسکونی ساخته شده را شامل می‌شود.
در سال 1993 میلادی (1372 ش) حدود 2720 خانه در قدس ساخته شده که فقط 103 واحد آن به فلسطینیان تعلق دارد و 8/3درصد کل واحدهای ساخته شده را شامل می‌شود.
مساحتی که خانه‌های فلسطینیان در آن ساخته شده در سال 1991 میلادی (1370ش) تنها 5/8 درصد کل مساحت ساخت و ساز شده در محدوده شهری قدس بود. در سال 1993 میلادی (1372ش) این مساحت به 3/9 درصد رسید.
بر اساس طرح‌های رژیم صهیونیستی در زمینه شهرک سازی در قدس بزرگ، شهرک‌های صهیونیست نشین افرات، گوش عتیسون، معالیه آدومیم و گفعات زئیو با تمام توان در حال ساخت است و کارشناسان امور جغرافیایی از سال‌ها پیش تاکید کرده‌اند که میان محدوده شهری قدس و آنچه رژیم صهیونیستی آن را قدس بزرگ نام‌گذاری کرده است، ارتباطی محکم وجود دارد.
هدف بزرگ‌تر صهیونیست‌ها از توسعه محدوده شهر قدس، یهودی سازی این شهر و تثبیت موقعیت آن به عنوان پایتخت دائمی رژیم صهیونیستی است. به همین سبب کابینه‌های رژیم صهیونیستی چندین اقدام مشخص را همیشه در رأس برنامه‌های خود داشته اند:
الف: گشودن خیابان منتهی به دیوار براق
ب: ساختن یک محله یهودی نشین در داخل شهر قدیمی
ج: توسعه عمرانی کوه المکبر که بیمارستان هداسا و دانشگاه عبری در آن قرار گرفته‌اند.
د: وصل کردن این محل به شهر قدیمی قدس از طریق احداث ساختمان‌های جدید
ه: ایجاد دیوار دیگری در اطراف قدس به عنوان یک عنصر دفاعی در مقابل هر گونه اقدام نظامی فلسطینیان
و: اسکان 7 هزار یهودی به عنوان نخستین اقدام در ساختمان‌های ایجاد شده
کابینه رژیم صهیونیستی در سال 1968 میلادی (1347 ش) تمام فعالیت‌های خود را بر اساس یکپارچه سازی قدس انجام می‌داد به همین سبب ساخت محله یهودی نشین سرعت گرفت و در تپه فرانسوی شهرک‌های صهیونیست نشین ایجاد شد و راموت اشکول نیز تحت سیطره صهیونیست‌ها قرار گرفت. به این ترتیب قدس با ساختمان‌های بزرگی که به شکل کمان بزرگی در آمده بود و به عنوان یک دیوار دفاعی از آن استفاده می‌شد به محاصره درآمد.
از سال 1968 تا اواخر دهه هفتاد قرن گذشته میلادی، بیش از 334 هکتار از زمین‌های منطقه شیخ جراح و وادی الجوز و ارض السمار مصادره شد تا محلات یهودی نشین جدیدی در آنها ساخته شود و به این ترتیب بخش‌های شمالی و غربی شهر به صورت کامل بسته شد تا آنجا که یهودیان همه زمین‌های شخصی و وقفی عرب‌ها میان محله ارمنی و محله المغاربه را به تملک خود در آوردند.
در سال 1980 میلادی (1369 ش) پارلمان صهیونیست‌ها قانون جدیدی به نام قانون اساسی قدس پایتخت اسرائیل تصویب کرد. بر اساس این قانون هیچ کابینه‌ای حق ندارد اصل حاکمیت صهیونیست‌ها بر قدس را نقض کند. از آن زمان تاکنون، بخش‌های زیادی از اراضی روستاهای بیت حنینا و شعفاط بالغ بر 440 هکتار را مصادره کردند تا شهرک‌های صهیونیست نشین بسگات زئیو و بسگات اومیر را در آنها احداث کنند.
به این ترتیب حود 33درصد از مساحت قدس یعنی حدود 24 کیلومتر مربع آن به اشغال کامل صهیونیست‌ها در آمد وحال آنکه در سال 1948 میلادی (1327ش) زمین‌های یهودیان در این شهر کمتر از 17 درصد آن بود.
از سال 1987(1366 ش) به بعد صهیونیست‌ها به رهبری آریل شارون که در آن زمان وزیر ساخت واسکان رژیم صهیونیستی بود، حملات جدیدی را برای اشغال ساختمان‌های فلسطینیان در یکی از محلات مسلمان نشین قدس آغاز کردند. پس از آن بود که صهیونیست‌های تندرو اقدامات مشابهی را در روستاها و شهرهای اطراف قدس به مورد اجرا گذاشتند.
هدف اصلی شهرک سازی‌ها در قدس، افزایش شمار یهودیان در بخش شرقی بیت المقدس بود تا آنکه شمار شهرک نشینان صهیونیست در سال 1995(1374 ش) در این منطقه به بیش از 165هزار نفر یعنی معادل همین تعداد فلسطینی رسید.
اشغالگران در این مدت 32 روستای عرب نشین اطراف قدس را اشغال کرده و کاملا ویران ساختند و روی آنها شهرک‌های صهیونیست نشین بنا کردند. در طول 40 سال گذشته بیش از 4 هزار هکتار از زمین‌های فلسطینیان در قدس به وسیله اشغالگران صهیونیست مصادره شده است.
بر اثر اجرای این طرح‌های تجاوزکارانه، قدس در محاصره 4 کمربند متشکل از شهرک‌های صهیونیست نشین قرار گرفت:
1. کمربند اول: با ساخت محله یهودی نشین در داخل دیوار تاریخی قدس، شهرک قدیمی و حومه آن محاصره و ارتباط آن با محلات غرب بیت المقدس قطع شد. پارک ملی نیز در شرق و جنوب این دیوار ساخته شد. مرکز اصلی تجاری نیز در داخل آن قرار گرفت.
2. کمربند دوم: محله‌های عرب نشین خارج از دیوار واقع در داخل محدوده شهری بیت المقدس با شهرک‌های صهیونیست نشین از سه طرف محاصره گردید که این شهرک‌ها به صورت کمان، شهر را از محلات پر جمعیت عرب نشین اطراف آن، جدا ساخت و ارتباط میان آنها را متوقف کرد.
3. کمربند سوم: ساخت این کمربند به هدف محاصره کامل قدس بزرگ و یهودی سازی آن و برچیدن موجودیت فلسطینیان و عرب‌ها از این شهر است.
4. کمربند چهارم: شهرک‌های صهیونیست نشین واقع در کوه ابوغنیم است که شهر قدس را از بیت ساحور در سمت جنوب شرقی آن، جدا می‌سازد.
این نکته را نیز باید یادآوری کرد که سازش اسلو در سال 1993 میلادی (1372ش) زمینه را برای از سرگیری شهرک سازی یهودیان در قدس فراهم کرد و نکته مهم این که در این توافقات هیچ اشاره‌ای به سرنوشت قدس نشده است و این موضوع به مذاکرات مرحله نهایی وا نهاده شده است.
اطلاعات منتشر شده از سوی منابع رسمی نشان می‌دهد که روند یهودی سازی قدس پیشرفت زیادی داشته است. در گزارشی که مرکز پژوهش‌های اسرائیل در قدس منتشر ساخته، آمده است که شمار ساکنان قدس در پایان سال 1995 میلادی (1374ش) حدود 583 هزار و 600 نفر است که از این تعداد 413هزار و 700 نفر یهودی و 171 هزار نفر فلسطینی هستند. در همان زمان نسبت یهودیان در قدس شرقی 9/48 درصد و عرب‌ها 1/51درصد بود و احتمالا شمار ساکنان قدس در سال گذشته میلادی به 817 هزار و 500 نفر برسد.
به این نکته نیز باید توجه داشت که مقامات اشغالگر صهیونیست هم اکنون بیش از 74 درصد از اراضی بخش شرقی قدس را به سیطره در آورده‌اند و تنها 14درصد از این منطقه در دست فلسطینیان است و بقیه نیز به جاده‌های کمربندی و فضای سبزی که ساخت و ساز در آنها ممنوع است، اختصاص یافته است.
در گزارش‌های مطبوعاتی نیز آمده است که بر اساس طرح‌های در دست بررسی صهیونیست‌ها، احتمال می‌رود شهر قدس به گونه‌ای توسعه یابد تا شهرک‌های صهیونیست نشین در خان سرخ واقع در شرق این شهر و گبعات زئیو و همه شهرک‌های صهیونیست نشین واقع در شمال این شهر به محدوده شهری افزوده گردد تا جمعیت یهودیان به 80 درصد کل جمعیت این شهر بالغ شود.
این در حالی است که هر روز اشغالگران محدودیت‌های تازه‌تری برای فلسطینیان ساکن قدس ایجاد می‌کنند و اشغالگران مانع از ساخت وساز آنان شده و هزینه صدور پروانه را افزایش داده و پروانه‌های صادر شده نیز به بهانه‌های واهی لغو می‌گردد.