بعد از بن‌لادن نوبت کیست؟

«یک سال از حمله ابیت‌آباد می گذرد: مغز متفکر القاعده همچنان آزاد است و کشته شدن بن لادن تنها دستگیری وی را دشوارتر کرده است.»
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، نشریه نیوزویک در گزارشی آورده است: «یک سال پس از کشته شدن اسامه بن لادن، رهبر سابق القاعده، نیروهای ویژه آمریکا در حال حاضر به دنبال دستگیری جانشین وی هستند. ایمن الظواهری، رهبر کنونی القاعده و جراح سابق ارتش مصر از سوی بسیاری به عنوان طراح اصلی نقشه‌های حملات تروریستی علیه اهداف و مواضع آمریکایی و دیگر مواضع در نظر گرفته می‌شود. در همین حال، همه نیروهایی که به الظواهری وفادار هستند، در محافظت از رهبرشان کاملا مصمم عمل می‌کنند. یکی از منابع آگاه طالبان اعلام کرد، شش ماه پیش، زمانی که تعدادی از عوامل ارشد القاعده و تعدادی دیگر از شبه‌نظامیان در یک ضیافت شام در وزیرستان شمالی گرد هم آمده بودند، سلامتی و حفظ جان الظواهری موضوع اصلی گفت‌وگو بود. میزبان این ضیافت شام که از اعضای یکی از خانواده‌های برجسته و فعال القاعده بود، برای مهمانان عرب خود گوسفند قربانی کرد. در این ضیافت شام که در آن پلو و کباب صرف شد، حاضران با توجه به پایان خونین بن لادن، درباره وضعیت امنیتی الظواهری ابراز نگرانی کردند.
آنها گفتند که دستیاران و میزبانان قبیله‌ای الظواهری موکدا به وی پیشنهاد می‌کنند که به جای جدیدی نقل مکان کند، از تجهیزات الکترونیکی استفاده نکند، خود را از طریق پیام‌های صوتی و تصویر کمتر در معرض عموم قرار دهد و در ملاقات‌هایش احتیاط بیشتری به خرج دهد. این منبع اعلام کرد: ما بر این امید هستیم که او بتواند حداقل برای 10 سال آینده از گزند دستگیری به دست عوامل آمریکا در امان باقی بماند. یکی از عوامل القاعده در این ضیافت شام که جایی خارج از شهر میرانشان برگزار شد، این سوال را مطرح کرد که آیا طالبان افغانستان در صورتی که الظواهری تصمیم به مخفی شدن در این کشور بگیرد، توانایی ادامه فعالیت‌هایش را دارد.
عوامل طالبان و القاعده که با الظواهری ملاقات کرد‌ه‌اند، می‌گویند که او در میان حلقه‌های شبه‌نظامیان هم به عنوان مغز متفکر و هم به عنوان فردی عملگرا بسیار محترم شمرده می‌شود. او به اندازه بن لادن کاریزماتیک نیست اما از برخی جهات از اهمیت بیشتری برخوردار است. بن لادن "ظاهر" ترور بود حال آن که الظواهری طراح آن است: او یک ایدئولوگ مهم و در عین حال یک فرمانده عملیاتی است.
در حال حاضر الظواهری برای جلب نظر اذهان عمومی و رسانه‌ها تحت فشار است. بروس ریدل، یکی از مقام‌های سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) که به ارائه مشاوره به دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا در زمینه سیاست مبارزه با تروریسم می‌پردازد، می‌گوید: لازم است الظواهری فعالیت تروریستی از خود نشان دهد تا از این طریق جایگاه خود را به عنوان جانشین بلند مدت بن لادن تحکیم بخشد. با این همه، رهبر جدید القاعده بر سر یک دوراهی قرار گرفته است: او هرچه بیشتر در فعالیت‌های عملی و تبلیغاتی تروریستی دست می‌برد، خطر بیشتری وی را تهدید می‌کند. مشخص است که اگر الظواهری کشته شود، دیگر نمی‌تواند عملیات‌های تروریستی انجام دهد و القاعده نماد مقاومت خود را از دست می‌دهد. اطلاعات آمریکا درباره الظواهری اندک است؛ آخرین باری که عوامل آمریکا اطلاعاتی مفید درباره محل اقامت وی در اختیار داشتند، ژانویه سال 2006 بود که گفته شده بود الظواهری به یک ضیافت شام در یک ساختمان کاه‌گلی در منطقه‌ای مرزی میان افغانستان و پاکستان دعوت شده است. یک هواپیمای بدون سرنشین این ساختمان را هدف قرار داد که در اثر آن 18 تن شامل چند شبه‌نظامی القاعده کشده شدند. با این حال الظواهری در میان کشته‌های این حمله نبود.
یک مقام اطلاعاتی آمریکا که به خاطر حساسیت‌های اطلاعاتی خواست نامش فاش نشود، اعلام کرد: نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر این که برخی از عناصر پاکستانی احتمالا از الظواهری محافظت می‌کنند. این مقام آمریکایی افزود: ما گزارش‌هایی در اختیار داریم که نشان می‌دهد او برای مقاطع زمانی کوتاهی در کراچی حضور داشته است و فکر می‌کنیم او نمی‌توانسته این کار را بدون اطلاع تعدادی از افراد انجام دهد. با این حال هم‌اکنون انجام یک حمله حتی در مناطق قبیله‌ای دوردست و نه مناطق شهری برای عوامل سیا و نیروهای ویژه آمریکا به لحاظ سیاسی جنجال‌برانگیز است. رهبران سیاسی و نظامی پاکستان دچار نوعی حس حقارت و آشوب شده‌اند و این حس ناشی از آن است که واشنگتن آنها را درباره حمله به مقر بن لادن و برخی عملیات‌های دیگر در جریان قرار نداد. مقام‌های پاکستان آمریکا را از انجام حملات هواپیماهای بدون سرنشین در قلمرو این کشور بازداشته‌اند. در همین حال نیروهای آمریکایی "فعلا" به خواسته‌های پاکستانی‌ها احترام می‌گذارند تا آب‌ها به آسیاب بازگردد اما این مساله دیری نخواهد پایید و در نهایت به گفته برخی مقام‌های آمریکایی، عملیات‌های تهاجمی هواپیماهای بدون سرنشین با تایید یا بدون تائید پاکستان از نو آغاز خواهد شد.
شبه‌نظامیانی که برای ضیافت شام در نزدیکی شهر میرانشاه گرد هم آمده بودند، در آن زمان هم به خاطر کشته شدن بن لادن عزادار بودند. آنها این مساله را به خوبی به خاطر دارند که بن لادن برای محافظت از خود اهمیت بسزایی قایل بود. ابواحمد الکویتی، دستیار مورد اعتماد رهبر سابق القاعده راه‌های متعددی را برای نقل مکان بن لادن از یک مکان امن به مکان امن دیگر در پاکستان ارائه می‌داد. او در برخی موارد بن لادن را در داخل یک جعبه بزرگ پر از پشم پنهان می‌کرد و او را از طریق کامیون جابجا می‌کرد. این جعبه در میان محموله‌های سیمان، کیسه‌های برنج و گندم و یا حتی در میان گله‌ای از گوسفندها و بزها جابجا می‌شد. شبه نظامیانی که در این ضیافت شام گرد هم آمده بودند، این پاکستانی پشتون را که برای مدتی در کویت زندگی می‌کرد، مسئول مرگ بن لادن دانستند.
یکی از عوامل و سران طالبان می‌گوید: ارزیابی‌ها و بررسی‌های القاعده نشان داد که بی‌توجهی الکویتی سرنخ‌هایی را در اختیار دشمنان ما قرار داد تا محل اقامت شیخ را کشف کنند. این عضو طالبان می‌افزاید: او (الکویتی) یک اجیر نبود اما اشتباهات وی باعث شد شیخ جان خود را از دست دهد. از دیدگاه اعضای طالبان اشتباهات الکویتی شامل استفاده از صرفا یک اتومبیل برای رفت‌و‌آمد به مقر بن لادن در ابیت‌آباد و استفاده از تلفن همراهی که احتمال شنود آن وجود داشت، بود.
شبه‌‌نظامیان در ضیافت شام خواهان آن شدند که اشتباهات دوران بن لادن برای الظواهری تکرار نشود. آنها به تلفات شدیدی اشاره کردند که از حمله هواپیماهای بدون سرنشین به مقر القاعده نشات می‌گرفت. همه آنها این مساله را شنیده بودند که بن لادن به طور روز افزون دچار افسردگی شده بود. یک منبع طالبان می‌گوید: آخرین روزهای عمر شیخ بسیار دردناک بود و او به طور مداوم خبرهای بدی درباره کشته شدن اعضا و رهبران باقی‌مانده القاعده می‌شنید. آخرین سال زندگی شیخ هرگز سال خوبی برای وی نبود.
الظواهری در حال حاضر به طور مداوم با روند انجام عملیات‌های تروریستی در ارتباط است. به عنوان مثال، وی در سال 2005 در بمب‌گذاری لندن و در سال 2007 در ترور بی‌نظیر بوتو نخست وزیر سابق پاکستان دست داشت. به نظر می‌رسد او نقش بسزایی را در یک بمب‌گذاری در خوست افغانستان در سال 2008 توسط یک عامل اردنی ایفا کرد. باورها بر این است که عوامل سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا که در این بمب‌گذاری جان خود را از دست دادند اطلاعاتی کلیدی درباره مکان اقامت الظواهری در اختیار داشتند. ریدل می‌گوید، آن حمله باعث شد جایگاه الظواهری به عنوان یک مغز متفکر تروریست به ثبات بیشتری برسد.
الظواهری بی‌شک از این مساله آگاهی دارد که فشارها بر هسته فرماندهی القاعده و گروه‌هایی که با این گروه شبه‌نظامی در سراسر جهان همکاری می‌کنند، افزایش یافته است. در حال حاضر گروه‌های وابسته به القاعده در کشورهایی نظیر یمن، سومالی، آفریقای شمالی و سایر کشورها فعال هستند. با این حال، الظواهری همانند بن لادن در حال حاضر نمادی مهم از پیروزی یا شکست گروه شبه‌نظامیان القاعده در جهان به شمار می‌آید. در صورتی که آمریکا حمایت مستقیم یا غیرمستقیم پاکستان را در اختیار داشته باشد، انجام عملیاتی مثمر ثمر علیه الظواهری و حلقه دستیاران نزدیک وی بسیار آسان‌تر خواهد بود. هرچند چندین تن از چهره‌های برجسته القاعده در شهرهای مختلف پاکستان کشته و یا دستگیر شده‌اند، اما الظواهری در حال حاضر احتمالا در مناطق قبیله‌ای مجاور با مرزهای افغانستان به سر می‌برد. پرواز هواپیماهای بدون سرنشین در آسمان منطقه بی‌تردید به دستیابی به اطلاعاتی مفید درباره محل اقامت الظواهری کمک خواهد کرد اما باید در نظر داشت که منطقه دارای وسعت بسیاری است و در این زمینه به نظر می‌رسد استفاده از نیروهای اطلاعاتی انسانی از ضرورت برخوردار است. پاکستانی‌ها مشخصا می‌توانند در این زمینه کمک بسیاری به آمریکا بکنند اما همکاری میان واشنگتن و اسلام‌آباد مستلزم وجود اطمینان و اعتماد میان طرفین است.
ژنرال محمود علی دورانی، سفیر سابق پاکستان در واشنگتن که اکنون دوران بازنشستگی خود را پشت سر می‌گذارد، می‌گوید: در حال حاضر روابط آمریکا و پاکستان به پایین‌ترین حد ممکن در سال‌های گذشته رسیده است. او هر دو طرف را به خاطر آسیب دیدن روابط اسلام آبادـواشنگتن مورد عتاب قرار می‌دهد. دورانی می‌گوید: ما در متقاعد کردن آمریکا مبنی بر این که با آنها هستیم و می‌خواهیم شبه‌نظامیان را در منطقه از میان ببریم، شکست خورده‌ایم. با این حال پاکستان بر این باور است که واشنگتن به تمامیت ارضی این کشور احترام نمی‌گذارد و موضعش نسبت به پاکستان همانند یک کشور مستعمره است. عدم اطمینان در روابط دوجانبه پس از کشته شدن بن لادن به دست نیروهای ویژه آمریکا آن هم بدون اطلاع مقام‌های دولت اسلام آباد تشدید یافت. باراک اوباما بر این باور بود که ممکن است در صورتی که پاکستانی‌ها از نقشه نیروهای ویژه آمریکا اطلاع داشته باشند، عملیات این نیروها با شکست مواجه شود و با توجه به این نگرانی، دستور داد دولت اسلام‌آباد در جریان عملیات نیروهای ویژه آمریکا در شهر ابیت‌آباد قرار نگیرد. حقیقت امر این است که انتظار می‌رفت آمریکا مدارکی ارائه کند مبنی بر این که سازمان‌های اطلاعاتی پاکستان همکاری‌هایی را با القاعده دارند.
مدت کوتاهی پس از آن که نیروهای آمریکا به مخفی‌گاه بن لادن حمله و آنجا را در هم کوبیدند، دادستان‌های فدرال به دنبال یافتن مدارکی بودند که نشان دهد دولت پاکستان یا هر فرد پاکستانی دیگری به بن لادن کمک کرده است. بر پایه اظهارات دو تن از مقام‌های قضایی آمریکا، این اتهام می‌توانست در روابط دو کشور تغییر ایجاد کند. نیروهای ویژه آمریکا در عملیات خود چندین جعبه حاوی رایانه، حافظه، DVD و اسناد متعدد به دست آوردند. این عملیات بزرگترین رخته اطلاعاتی در اسناد عملیات‌های القاعده از زمان 11 سپتامبر به شمار می‌آید. طبق اعلام یکی از منابع اطلاعاتی آمریکا، 4 / 3 ترابایت اطلاعات شامل زندگی‌نامه بن لادن، نقشه‌های عملیاتی، شماره‌های تلفن و سایر اطلاعات تماس با اعضا و هم‌پیمانان القاعده در این اسناد وجود داشت. با این حال هیچ سندی دال بر ارتباط القاعده با دولت پاکستان در لا به لای این اسناد یافت نشد و اتهام‌های مطرح شده از سوی برخی مقام‌های دولت آمریکا با شکست مواجه شد. این تنها کشته شدن بن لادن به دست نیروهای ویژه آمریکا نبود که روابط واشنگتن-اسلام‌آباد را به سمت و سوی تیرگی سوق داد. در ژانویه 2011، ریموند دیویس، یکی از اعضای سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا با شلیک گلوله به سمت دو پاکستانی آنها را در یکی از خیابان‌های شهر لاهور کشت. پس از آن در ماه نوامبر یک هواپیمای آمریکایی 24 سرباز پاکستانی را طی یک حمله هوایی در منطقه مرزی میان افغانستان و پاکستان به کام مرگ کشاند.
بررسی‌های آمریکا نشان داد که کشته شدن این سربازان ماحصل اشتباهاتی از سوی دو طرف بوده است. ارتش پاکستان این نتیجه‌گیری گزارش آمریکا را با ناخرسندی رد و اعلام کرد: این حمله از سوی آمریکا به طور عمدی و در حالی صورت گرفته که هیچ اقدام تحریک‌آمیزی از سوی سربازان پاکستانی انجام نشده بود. اسلام‌آباد در واکنش به این اقدام آمریکا اعلام کرد که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از آن به بعد حق انتقال منابع و تجهیزات خود را از طریق پاکستان به افغانستان ندارد. اسلام آباد همچنین تعدادی کارکنان آمریکایی را از پاکستان اخراج و اعلام کرد که آمریکا باید یک پایگاه هوایی پاکستان را که از آن برای انجام حملات استفاده می‌کرد، تخلیه کند. بسیاری از پاکستانی‌ها عملیات‌‌های هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا را به عنوان تعرض به تمامیت ارضی کشورشان قلمداد می‌کنند و نسبت به تلفات غیرنظامی حاصل از این حملات بسیار خشمگین هستند. نه تنها مردم عادی پاکستان بلکه عوامل اطلاعاتی و مبارزه با تروریسم این کشور نیز آمریکا را به چشم یک دشمن می‌بینند.
یک افسر مبارزه با تروریسم پاکستانی که خواست نامش فاش نشود، گفت: حتی در حال حاضر ما اطلاعاتی در دست داریم که نشان می‌دهد دیدگاهی منفی نسبت به هر پاکستانی و آمریکایی که به سفارت واشنگتن در اسلام‌آباد رفت‌وآمد دارد، وجود دارد.
چندی پیش مذاکرات میان پاکستان و آمریکا با هدف از سرگیری روابط اسلام آبادـواشنگتن برگزار شد. مساله حملات هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا به مناطق مرزی پاکستان یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی بود که در این مذاکرات مطرح شد. به نظر می‌رسد حتی در دولت آمریکا نیز دوگانگی‌هایی درباره موضع واشنگتن در قبال این حملات وجود دارد. برخی مایل‌اند این حملات ادامه یابد و پاکستان با محدودیت‌های بیشتری مواجه شود تا از این طریق منطقه کاملا تحت کنترل باشد. با این حال گروه دیگری بر این باور هستند که این حملات باید متوقف شود و سرویس اطلاعاتی پاکستان باید در جریان هرگونه حمله موشکی پیش از آغاز آن قرار گیرد. مقام‌های آمریکایی به طور مداوم وارد مذاکراتی با همتایان پاکستانی خود شده‌اند و در این مذاکرات همواره مدعی وجود نوعی تفرقه و یا حتی خیانت در سرویس اطلاعاتی پاکستان بوده‌اند اما این مذاکرات در نهایت تغییر اندکی در وضعیت ایجاد کرده است. مقام‌های آمریکا در یکی از این مذاکرات تصاویری از سربازان پاکستانی نشان دادند که پرچم‌های خود را برای گروهی از شبه‌نظامیان حقانی و طالبان تکان می‌دادند. چند هفته پس از حمله به مخفی‌گاه بن لادن ارتش آمریکا دو بار اطلاعاتی در اختیار سرویس‌های اطلاعاتی پاکستان قرار داد که نشان می‌داد کارخانه‌های ساخت بمب در خاک پاکستان مشغول به کار هستند. در هر دو بار شبه‌نظامیان پیش از آن که این کارخانه‌ها مورد هدف قرار گیرند، موفق شده‌ بودند از مکان‌ مورد هدف بگریزند. یک مقام آمریکایی می‌گوید: حقیقت امر این است که پاکستان در حال حاضر به عنوان بستری امن برای تروریست‌ها محسوب می‌شود و این مساله در حالی است که عده بسیاری از پاکستانی‌ها قربانی حملات خشونت‌طلبانه‌ای از سوی اعضای تروریست القاعده شده‌اند. آمریکا هنوز به دنبال دستگیری الظواهری است و قصد دارد این فرمانده القاعده را زیر نظر داشته باشد و علت این امر چیزی جلوگیری از تکرار عملیات‌های شبه‌نظامی علیه مواضع‌ واشنگتن نیست.
در حال حاضر ظاهرا بهترین گزینه برای رهبر القاعده پنهان شدن در خاک پاکستان است. ریدل بر این باور است که الظواهری در حال حاضر هنوز هم در پاکستان به سر می‌برد. او می‌گوید: من فکر می‌کنم سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا باید به دنبال واقعیتی باشد که به اندازه واقعیت حضور بن لادن در ابیت‌آباد وحشتناک است. وی می‌افزاید: یک خانه امن در منطقه شهری در نزدیکی یک پایگاه نظامی: این چیزی است که در میان اکثر فرماندهان و عوامل ارشد القاعد که کشته و یا دستگیر شده‌اند، مشترک است.
مشکلی که در حال حاضر پیش روی الظواهری قرار دارد، این است که سیا نشان داده توانایی رمزگشایی از عملیات‌ها و اقدام‌های مخفیانه القاعده را دارد. ریدل می‌گوید: بن لادن عملا دارای امنیت عملیاتی بسیار خوبی بود اما الظواهری باید در این رویکرد امنیتی تغییراتی ایجاد کند. باور من بر این است که آمریکا الظواهری را دستگیر خواهد کرد و این مساله 10 سال به طول نخواهد انجامید. با این همه، باری دیگر باید این مساله را مورد تاکید قرار دهیم که در صورتی که چنین اتفاقی رخ دهد پاکستان پس از وقوع آن در جریان قرار خواهد گرفت.»