قاعده «القاعده»

نگار حسینی

نام «القاعده» بیش از هر چیز دست داشتن در عملیات تروریستی یازدهم سپتامبر و عملیات نظامی در افغانستان و پاکستان را زنده می‌کند با این حال گزارش‌های منابع اطلاعاتی حاکی از آن است که این گروه و شاخه‌های مختلف آن در بسیاری از نقاط دنیا در عملیات تروریستی، شورش‌ها و جنگ‌های داخلی به‌خصوص در خاورمیانه نقش پررنگی داشته‌اند. گستره عملیات تروریستی القاعده جنگ در عراق و افغانستان تا یمن و مراکش و نیز دست داشتن در بمب‌گذاری‌ها در ترکیه و هند را در برمی‌گیرد.

القاعده در آفریقا

حرکت‌های القاعده در آفریقا بمباران بخش‌هایی از شمال آفریقاست به علاوه پشتیبانی از جنگ‌های داخلی در اریتره و سومالی. همچنین گفته می‌شود که از سال 1991 تا 1996، بن‌لادن و دیگر رهبران القاعده در کشور سودان اقامت داشته‌اند. شورشیان اسلامگرا در صحرا، بخش اسلامی مراکش خود را «القاعده» می‌نامند. مقام‌های فرانسوی معتقدند که این شورشیان ربطی به رهبران القاعده ندارند با این حال به نظر می‌رسد که شورشیان این منطقه، امتیاز استفاده از این نام را از بن‌لادن گرفته‌اند. در کشور مالی نیز، گروه «انصار دین»، به‌عنوان یکی از گروه‌های دوست القاعده در سال 2013 به حساب می‌آمد.

القاعده در اروپا

یکی از مهم‌ترین اقدامات تروریستی القاعده در اروپا، بمب‌گذاری در استانبول در سال 2003 بود که در آن 57نفر کشته و 700 نفر مجروح شدند. لندن نیز یکی از مناطقی است که گفته می‌شود القاعده در عملیات تروریستی در آن نقش داشته‌اند. در سال 2009، سه لندن‌نشین به نام‌های «تنویر حسین»، «اسد سرور» و «احمد عبدالله علی» به اتهام جاسازی بمب در هفت خط هوایی آمریکا به کانادا اعدام شدند. گفته می‌شود این افراد با القاعده در ارتباط بوده‌اند.

القاعده در جهان عرب

در پی اتحاد دو بخش یمن در سال 1990، شبکه وهابی حرکت‌هایی را برای برانداختن سرمایه‌داری در شمال یمن انجام داد. با وجودی که به نظر نمی‌رسد بن‌لادن و القاعده به‌طور مستقیم در این ماجرا دخالت داشته باشند، بعدها مدارکی به دست آمد که این ارتباط را تصدیق می‌کرد. در واقع، همین مساله است که نگرانی‌ها را در مورد گروه القاعده در یمن افزایش داده است.  در عراق، القاعده نقش چشمگیری در جنگ‌های دودهه اخیر این کشور داشت. نیروهای القاعده با نیروهای سازمان جماعت توحید و الجهاد همکاری کردند که توسط ابومصعب الزرقاوی هدایت می‌شد.

به‌طور خاص در عملیات ساحل، آنها هدایت شورش سنیان را برعهده داشتند. در نوامبر 2010، گروه شبه‌نظامی ایالت اسلامی عراق که با القاعده عراق در ارتباط بود، مسیحیان عراقی را به از میان رفتن تهدید کرد. تا پایان سال 1990 القاعده به تربیت فلسطینیان همت گمارد. گروه‌های بزرگی مانند حماس و جهاد اسلامی فلسطین به القاعده تمایل داشتند. این سیاست البته اخیرا تغییر کرده است. نیروهای حفاظتی اسراییل و سازمان جاسوسی معتقدند القاعده نفوذ نیروهای تروریست به اسراییل را برنامه‌ریزی و مدیریت کرده است.

القاعده در کشمیر

براساس گزارش سال 2005 القاعده، که سرویس تحقیقات کنگره آمریکا آن را منتشر کرده است، بن‌لادن در تربیت جهادگران در کشمیر نقش داشته است. تا سال 2001، گروه شبه‌نظامی کشمیری «حرکت المجاهدین»، بخشی از ائتلاف القاعده بوده است. براساس آنچه کمیساریای امور پناهندگان سازمان ملل متحد منتشر کرده است، در خلال جنگ سال‌های 1999 کارگیل، القاعده در حال برنامه‌ریزی برای استقرار پایگاه در کشمیر پاکستان بوده است.  گفته می‌شود که بسیاری از نیروهای شبه‌نظامی در کشمیر توسط طالبان و القاعده تربیت شده‌اند. در نامه‌ای که در سال 2002 توسط بن‌لادن و خطاب به مردم آمریکا نوشته شد، آمده بود که یکی از دلایل جنگ با آمریکا به‌دلیل حمایت این کشور از هند در مناقشه کشمیر است. 

در نوامبر 2001، فرودگاه کاتماندو در پی تهدیدی از سوی بن‌لادن به حالت آماده‌باش درآمد. در سال 2002، وزیر دفاع آمریکا، «دونالد رامسفلد»، در سفری به دهلی‌نو، اعلام کرد که القاعده در کشمیر فعال بوده است، این البته در حالی است که شواهد قطعی برای این ادعا وجود ندارد. مقام‌های ایالات متحده آمریکا معتقدند که القاعده در حال کمک به شکل گرفتن کمپینی تروریستی است که به مناقشه‌ها بین هند و پاکستان بر سر کشمیر دامن می‌زند. یکی از رهبران گروه کشمیری «جیش المحمد»، ادعا می‌کند که چندین‌بار با بن‌لادن دیدار داشته و کمک‌هایی نیز از جانب او دریافت کرده است.

در سال 2002، «جیش المحمد» یک عملیات آدم‌ربایی طراحی کرد و موجب کشتن دانیل پرل شد. این عملیات توسط القاعده انجام و توسط بن‌لادن پشتیبانی شده بود. براساس آنچه دفتر آمریکایی محاسبات تروریستی گزارش داده است، القاعده و طالبان در حمله هوایی به پرواز شماره 814 هواپیمایی هند به مقصد قندهار، در ازای بازگرداندن مسافران موجب آزاد‌شدن «مولانا مسعود اظهر» و «احمد عمر سعید شیخ » از زندانی در هند شد. وزیر خارجه هند بعدها این عملیات را تمرینی برای عملیات 11سپتامبر عنوان کرد.

«لشکر الطیبا»، یک گروه شبه‌نظامی کشمیری، که گفته می‌شود در جریان حمله 2008 به بمبئی دست داشته است، متهم به داشتن ارتباط نزدیک با رهبران القاعده در پاکستان است. «ژان لویس بروژر»، از اعضای ارشد اداره مبارزه با تروریسم فرانسه در سال 2009 به رویترز گفته بود که لشکر الطیبا از هم پیمانان القاعده است.  در ژانویه 2010، «رابرت گیتس»، وزیر دفاع آمریکا در حالی که از پاکستان دیدار می‌کرد اعلام کرد که القاعده در حال برنامه‌ریزی برای بی‌ثبات‌کردن منطقه و ترتیب دادن یک جنگ هسته‌ای میان هند و پاکستان است.