جهان سیاست در سالی که گذشت (بخش اول)

- اوکراین

بحران اوکراین که از حدود چهار ماه قبل آغاز شد، خیلی زود دامنه آن فراتر از مرزهای این کشور رفت به طوری که قدرت‌های جهان را رو در روی یکدیگر قرار داده است. بحران از آنجا شروع شد که دولت سابق اوکراین به رهبری ویکتور یانوکوویچ که متحد روسیه بود و به شدت از سوی مسکو حمایت می‌شد، قرارداد همکاری تجاری با اروپا را امضا نکرد و همین موضوع دستاویزی برای اوکراینی‌های مخالف رابطه با روسیه و طرفدار غرب شد تا اعتراضات خود را آغاز کنند. معترضان در ابتدا تظاهرات‌های آرام و مسالمت‌آمیز برگزار کردند و همچنان از یانوکوویچ رئیس جمهوری کشورشان می‌خواستند تن به امضای قرارداد همکاری تجاری با اروپا بدهد. اما یانوکوویچ که از طرف روسیه تحت فشار بود تا آن قرارداد را امضا نکند، نه تنها به خواست مخالفان اعتنا نکرد بلکه تهدید به سرکوب معترضان نیز کرد. معترضان که فضا را چنین دیدند، بر اعتراضات خود افزودند و همزمان نیروهای دولتی نیز با همه تجهیزات وارد عرصه شدند و شروع به سرکوب اعتراضات کردند. این در حالی بود که افراد ناشناسی نیز که نه وابسته به دولت اوکراین بودند و نه وابسته به معترضان، به سوی معترضان و نیروهای دولتی آتش می‌گشودند. کی‌یف پایتخت اوکراین به میدان جنگ تبدیل شده بود و درگیری‌ها دهها کشته بر جا گذاشت. این موضوع برای اروپا که پس از جنگ بوسنی و تجزیه یوگسلاوی، در آرامش به سر می‌برد و به صورت جدی درگیر بحران طی این سال‌ها نشده بود، گران تمام شد و رهبران اروپایی سیل اعتراضات را روانه دولت اوکراین کردند. اما سرکوب معترضان سبب توقف اعتراضات و خشونت‌ها نشد و مسئله به حدی پیچیده شد که نمایندگانی از چند کشور اروپایی و روسیه روانه کی‌یف شدند تا دولت اوکراین و نمایندگان مخالفان را به مصالحه دعوت کنند. نتیجه این شد که دولت و مخالفان توافق کردند انتخابات زودهنگام برگزار شود و تا آن زمان، نمایندگان مخالفان در تصمیمات دولت یانوکوویچ حضور داشته باشند. اما شب همان روز توافق، مخالفان به چندین مرکز مهم دولتی حمله‌ور شدند و آنها را تصرف کردند و عملاً توافقنامه را زیر پا گذاشتند. فردای آن شب، یانوکوویچ پایتخت را به مقصد نامعلومی ترک کرد و روزنامه‌ها خبر فرار وی را تیتر کردند. بلافاصله رهبران مخالفان دست به کار شدند و رئیس پارلمان را مجبور به استعفا کردند و یکی از افراد خود را به جای او گماردند.

رئیس پارلمان جدید نیز تمامی وزرا و مسئولان دولت یانوکوویچ را برکنار و نمایندگان مخالفان را به طور موقت به جای آنها منصوب کرد. یانوکوویچ دو روز قبل از فرار، خانم یولیا تیموشنکو، نخست‌وزیر سابق را که به اتهام سوء استفاده از قدرت در زندان به سر می‌برد، پس از سه سال آزاد کرد تا بلکه اعتراضات را آرام کند اما این هم افاقه نکرد. هیچ کس از سرنوشت یانوکوویچ اطلاع نداشت و رسانه‌ها شایعات مختلفی درباره مکان اختفای وی منتشر می‌کردند تا این که سه روز پس از فرار، رسانه‌های روسی اعلام کردند یانوکوویچ به روسیه پناهنده شده و تحت حمایت نیروهای روسی در یکی از شهرهای مرزی قرار دارد. ساعاتی پس از انتشار این خبر، یانوکوویچ نشست خبری با حضور خبرنگاران روس برگزار کرد و گفت: همچنان رئیس جمهوری اوکراین است. وی مخالفان را کودتاگر خواند و تأکید کرد که کشتار معترضان به دست نیروهای وی اتفاق نیفتاده و افراد ناشناس اقدام به این کشتار کرده بودند. اما یک روز پس از این اظهارات، دولت موقت اوکراین به رهبری «آرسنی یاتسنیوک» از رهبران مخالفان سوگند یاد کرد و تمامی نهادها و سازمان‌ها را به دست گرفت. این در حالی بود که مسکو اینگونه اقدامات در اوکراین را بر نتابید و ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه مجوز اعزام نیرو به شبه جزیره کریمه در اوکراین را از پارلمان روسیه گرفت. روسیه مدعی است برای حفاظت از روس‌تبارهای اوکراین و همچنین ناوگان دریای سیاه روسیه که از حدود سه قرن قبل در کریمه مستقر است، اعزام نیروهای روسی به این منطقه ضروری است. اگرچه روسیه اعلام کرد فقط مجوز اعزام نیرو به کریمه را گرفته و هنوز نیرویی به آن اعزام نکرده است اما خبرهایی از گوشه و کنار به گوش می‌رسد که 20 هزار نیرو با لباس نظامی اما بدون آرم و نشان در کریمه مستقر شده‌اند و بسیاری از پایگاههای نظامی این منطقه را به تصرف خود در آورده‌اند. این موضوع اما سبب اعتراض شدید غرب شده و رهبران آمریکا و اتحادیه اروپا تهدید کرده‌اند در صورت ادامه این اقدامات، روسیه با تحریم و اقدامات تنبیهی مواجه خواهد شد. غربی‌ها حتی نشست «گروه 8» را که قرار بود در بندرسوچی روسیه برگزار شود، تحریم کردند. آمریکا نیز چندین ناو جنگی و اتمی خود را به آبهای اوکراین اعزام کرده تا اقدامات پیشگیرانه علیه روسیه اتخاذ کند. اما روسیه اعلام کرده که کریمه برایش حیاتی است و نمی‌تواند آن را به دولتی در اوکراین بسپارد که حامی غرب است زیرا در آن صورت ناوگان دریایی غرب جایگزین ناوگان روسیه در دریای سیاه خواهد شد. این در حالی است که اگرچه پیوستن کریمه به روسیه یا باقی ماندن آن تحت کنترل اوکراین، 25 اسفند به همه‌پرسی گذاشته شد اما نخست‌وزیر کریمه از حدود سه هفته قبل رسماً جدایی این منطقه خودمختار از اوکراین و پیوستن آن به روسیه را اعلام کرد.

- سوریه

بحران سوریه در سالی که آخرین روزهای آن را سپری می‌کنیم، همچنان ادامه دارد و در حالی سومین سال این بحران را پشت سر می‌گذارد که گروههای تروریستی تکفیری بر حملات خود و کشتار مردم بی‌دفاع سوریه افزوده‌اند. اما مهم‌ترین رویداد امسال سوریه، آماده شدن آمریکا و متحدانش برای حمله به آن کشور بود که با دخالت کشورهایی چون روسیه و چین و نیز اعتراض‌های جهانی، حمله به سوریه از دستور کار خارج شد. ماجرا از آن جا آغاز شد که شهریورماه امسال یک حمله شیمیایی به منطقه غوطه شرقی در دمشق صورت گرفت و بیش از یکهزار کشته و زخمی بر جا گذاشت. با آنکه دولت سوریه سند و مدرک ارائه کرد که کار تروریست‌ها بوده اما آمریکا و متحدانش بلافاصله انگشت اتهام را به سوی دمشق نشانه رفته و ادعا کردند کار دولت اسد بوده و باید مجازات شود. آمریکا، انگلیس و فرانسه خیلی سریع تحرکات دیپلماتیک را در شورای امنیت علیه سوریه آغاز کردند تا قطعنامه‌ای را برای توجیه حمله به این کشور به تصویب برسانند. روسیه اما هشدار داد هر قطعنامه‌ای را در این خصوص وتو خواهد کرد و اجازه حمله به سوریه نمی‌دهد. هشدارها و تهدیدها و تظاهرات جهانی علیه حمله به سوریه ادامه داشت تا این که آمریکا اعلام کرد اگر سوریه تسلیحات شیمیایی‌اش را نابود کند، از حمله به این کشور صرف‌نظر خواهد کرد. پس از آن دولت اسد برای خلع سلاح شیمیایی اعلام آمادگی کرد و قطعنامه 2118 شورای امنیت به اتفاق آرا در این خصوص تصویب شد. بازرسان شیمیایی نیز عازم سوریه شدند و قرار شد همه تسلیحات شیمیایی آن باهمکاری جامعه جهانی در دریا نابود شود که مرحله نخست آن انجام شد. همچنین سوریه پس از این کش و قوس‌ها به کنوانسیون جهانی منع استفاده از تسلیحات شیمیایی پیوست.

پس از فروکش کردن این بحران، موضوع اجلاس ژنوـ 2 برای حل بحران سوریه مطرح شد. ژنوـ1 حدود یکسال و نیم قبل برگزار شد اما از آنجا که در آن اجلاس، کشورهای مهم منطقه‌ای چون ایران حضور نداشتند، بنا شد که ژنوـ2 با حضور همه کشورهای تأثیرگذار بر روند تحولات سوریه برگزار شود. اما زمان برگزاری ژنوـ2 به دلیل کارشکنی ائتلاف معارضان سوریه و همچنین برخی پیش‌شرط‌های دولت اسد، هر بار به تعویق می‌افتاد تا این که حدود دو ماه قبل این نشست با حضور دولت و مخالفان سوریه و حدود 40 کشور و نهاد بین‌المللی و شخصیت‌هایی چون بان‌کی‌مون دبیرکل سازمان ملل و اخضر ابراهیمی فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه برگزار شد. دو روز قبل از برگزاری این نشست، از ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل راه حل بحران سوریه نیز دعوت شد اما به فاصله چند ساعت و به دلیل اعتراض مخالفان سوریه و عربستان سعودی، دبیرکل سازمان دعوت از ایران را پس گرفت. این امر سبب اعتراض بسیاری از حتی کشورهای اروپایی شد زیرا ایران را در حل بحران سوریه، راهگشا می‌دانند. در هرحال ژنوـ2، دو دور برگزار شد و هر دو بار به مدت یک هفته دولت سوریه و معارضان و طرف‌های بین‌المللی دور هم نشستند تا راه حلی برای بحران بیابند اما پس از برگزاری دور دوم، دولت و مخالفان سوریه رسماً شکست مذاکرات ژنوـ 2 را اعلام کردند. لازم به ذکر است چند ماه قبل از ژنوـ2، تهران میزبان مقامات و وزرای خارجه 40 کشور در هتل آزادی برای حل بحران سوریه بود. علی‌اکبر صالحی وزیر وقت خارجه کشورمان در این نشست خواستار حل بحران سوریه بدون مداخله خارجی و با حضور فقط طرف‌های سوری شد. این در حالی بود که هشت کشور صنعتی جهان موسوم به «گروه 8» اندکی پس از اجلاس تهران، با برگزاری نشستی خواستار تشکیل دولت انتقالی در سوریه شدند. پس از این نشست، آمریکا ارسال تجهیزات نظامی غیرکشنده برای مخالفان سوری را در دستور کار قرار داد اما چند ماه بعد اعلام کرد که چون این تجهیزات به دست گروههای تندرو وابسته به القاعده در سوریه می‌رسد، ارسال آن را متوقف می‌کند. اما موضوع دیگری که امسال در تحولات سوریه چشمگیر بود، استعفای «احمد معاذالخطیب» رئیس ائتلاف معارضان سوری و انتخاب «احمد عاصی‌الجربا» به جای او بود. معاذالخطیب، به روش مبارزه مخالفان علیه دولت سوریه اعتراض داشت و می‌گفت بنا نبود اقدامات تروریستی چاشنی مخالفت ما با دولت اسد شود. احمدالجربا جانشین او رئیس قبیله «شمر» در سوریه است و هیچ‌گونه فعالیت سیاسی در کارنامه‌اش ثبت نشده و پیش از این قاچاقچی گوسفند بود. در عرصه میدانی نیز ارتش سوریه همچنان در حال پیشروی است و در سال جاری بسیاری از مناطق اشغال شده توسط تروریست‌ها را بازپس گرفت که نقطه اوج آن آزادسازی منطقه استراتژیک القصیر بود. این منطقه برای کمک‌رسانی به نیروهای ارتش سوریه بسیار حائز اهمیت بود به همین دلیل القصیر پس از یکسال محاصره توسط تروریست‌ها، به دست ارتش سوریه و با همکاری حزب‌الله لبنان آزاد شد. پس از آزادسازی القصیر که شکست بزرگی برای تروریست‌های سوری و کشورهای حامی آنها رقم زد، تروریست‌ها از هیچ جنایتی در سوریه فروگذار نکردند که شنیع‌ترین آن، خوردن قلب یک سرباز سوری توسط یک تروریست وابسته به جبهه النصره بود.

تصاویر این اقدام کثیف موجب نفرت جهانی از جنایات تروریست‌ها در سوریه شد. تروریست‌ها به این هم بسنده نکردند و هتک مقدسات و توهین به قبور اصحاب پیامبر(ص) را آغاز کردند. آنها در این راستا قبور چند تن از صحابی پیامبر(ص) از جمله حجربن‌ عدی(ع) را نبش کردند و اجساد آنها را دزدیدند. در کنار اینها تروریست‌ها هرازگاهی اقدام به اعدام و سربریدن مردم بی‌دفاع سوریه فقط به جرم هواداری از دولت اسد می‌کنند که کشف گورهای جمعی در نقاط مختلف سوریه گواهی براین مدعاست. یکی دیگر از جنایات تروریست‌ها در سال 1392 حمله تروریستی به یک مسجد در ردیف دمشق و به خاک و خون کشیدن نمازگزاران در آن بود. در این حمله تروریستی 150 نفر کشته و 250 تن نیز مجروح شدند. تروریست‌ها در ایام محرم نیز باحمله به عزاداران حسینی در حمص دهها نفر را به خاک و خون کشیدند. ترور نافرجام وائل‌الحلقی، نخست‌وزیر سوریه در انفجار تروریستی منطقه المزه دمشق نیز از دیگر رویدادهای امسال است. اینها در حالی است که خود تروریست‌ها در سوریه نیز به جان یکدیگر افتاده‌اند. به نظر می‌رسد هر یک از آنها به دنبال سهم‌خواهی در سوریه هستند و به همین دلیل گروههای تروریستی داعش، جبهه النصره، احرارالشام و غیره یکدیگر را بر نمی‌تابند و تاکنون صدها نفر از یکدیگر را کشته‌اند. در چنین اوضاع و احوالی، رژیم صهیونیستی امسال دو بار به مناطقی از سوریه حمله هوایی کرد که در یکی از آنها دو مرکز نظامی و تحقیقاتی در مرکز دمشق و در یکی دیگر، آنچه کاروان ارسال تسلیحات برای حزب‌الله در مرز سوریه خوانده شده، بمباران شدند.

- عراق

عراق امسال یکی از سخت‌ترین سال‌های خود در دوران پس از اشغال را سپری کرد. تحولات پی در پی موجب شد تا حوزه عراق یکی از پرخبرترین موضوعات خبری باشد. در مجموع می‌توان تحولات عراق را به دو گروه سیاسی و امنیتی تقسیم کرد. در بعد سیاسی برگزاری انتخابات پارلمانی در منطقه کردستان عراق یکی از مهم‌ترین تحولات این کشور بود. در این همه‌پرسی همانطور که پیش‌بینی می‌شد، حزب طالبانی شکست خورد و حزب وابسته به بارزانی پیروز انتخابات پارلمان منطقه کردستان عراق بود. از طرفی، پس از اعلام نتایج قانون جدید انتخابات پارلمانی عراق نیز به تصویب رسید که براساس آن تغییراتی در چینش احزاب به وجود آمد و تعداد کرسی‌های پارلمان نیز به 328 کرسی رسید. این در حالی است که وضعیت جسمانی جلال طالبانی پس از انتشار گزارش‌های ضد و نقیض از مرگ رئیس جمهوری عراق و به دنبال آن تکذیب این خبر، همچنان نامعلوم است. براساس گزارش‌هایی که منتشر می‌شود طالبانی در آلمان تحت درمان است و وی همچنان از بیماری شدید قلبی و همچنین تصلب شریان‌ها رنج می‌برد. بسیاری از تحلیل‌گران بیماری طالبانی را یکی از عوامل شکست حزب متبوع وی در انتخابات پارلمانی منطقه کردستان عراق می‌دانند. از دیگر سو، توافق پنهانی مقامات کردستان عراق با دولت ترکیه بر سر صدور نفت این منطقه به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های بغداد با اربیل بدل شد. تنش‌ها میان دولت مرکزی و اربیل تا آنجا ادامه داشت که بغداد رسماً اعلام کرد که اگر این قرارداد فسخ یا دست کم تعدیل نشود، بودجه منطقه کردستان عراق را جذب خواهد کرد. کناره‌گیری مقتدا صدر از تمامی فعالیت‌های سیاسی و بسته شدن دفاتر وابسته به جریان صدر در عراق یکی دیگر از تحولات مهم عراق به شمار می‌رود. صدر ضمن انتقاد شدید از نوری مالکی و متهم کردن نخست‌وزیر عراق به سوء استفاده از قدرت، اعلام کرد که برای حفظ آبروی خاندان صدر از تمامی فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری خواهد کرد. در پی کناره‌گیری مقتدا صدر از دنیای سیاست نمایندگان وابسته به جریان صدر در پارلمان عراق نیز استعفا دادند.          ادامه دارد...