نگاهی گذرا به چند عملیات سرنوشت‌ساز/ محمد علی موذن

پایگاه بصیرت؛ گروه حماسه و جهاد: یکی از بزرگ‌ترین حوادث تاریخ معاصر کشور و یکی از عظیم‌ترین رخدادهای تاریخ انقلاب اسلامی، دفاع مقدس هشت ساله ملت ایران است که نماد و تبلور صف‌آرایی سازمان‌یافته و تهاجمی قدرت‌های بزرگ استکباری دوران جنگ سرد و قدرت‌های منطقه‌ای آن دوران علیه انقلاب اسلامی به حساب می‌آید. جنگ تحمیلی استثنایی‌ترین جنگ در عصر جهان دوقطبی بود، زیرا در آن دوران همه جنگ‌های منطقه‌ای به صورت نیابتی انجام می‌گرفتند. به این معنا که جنگ‌های منطقه‌ای، مقیاس کوچکی از رویارویی دو ابرقدرت بود که به صورت کنترل شده در یک منطقه صورت می‌گرفت و در چهارچوب برخورد و تضاد منافع و راهبرد دو ابرقدرت انجام می‌شد. در واقع جنگ‌های منطقه‌ای دوران پس از جنگ جهانی دوم تا فروپاشی اتحاد شوروی، تماماً جلوه‌ای از رویارویی دو قدرت بزرگ آمریکا و شوروی بود که توسط کشورهای اقماری آنان انجام می‌شد، مانند جنگ‌های دو کره، جنگ ویتنام، جنگ‌های هند و پاکستان و... اما جنگ تحمیلی تنها جنگی بود که در آن دو ابرقدرت در یک جبهه واحد و در یک طرف مخاصمه به صورت همگرا عمل کردند. دفاع مقدس، یکی از سخت‌ترین آزمون‌های ملت ایران بود که میانگین مقاومت ملت ایران را در یک جنگ بزرگ که ظاهراً منطقه‌ای ولی واقعیت آن بین‌المللی است، نشان می‌دهد. در آینه کوچک این نوشتار چند عملیات سرنوشت‌ساز آن دوران پر افتخار بازتاب یافته است.
عملیات ثامن‌الائمه
پس از تجاوز عراق در 31 شهریور 1359 و اشغال سریع بخش‌هایی از خاک ایران، خرمشهر مهم‌ترین شهر بندری ایران، پس از 40 روز مقاومت دلیرانه، با خیانت آشکار لیبرال‌ها و منافقین، به دست دشمن افتاد. پس از سقوط خرمشهر، رژیم عراق در صدد برآمد تا جزیره آبادان را هم اشغال و شهر آبادان را محاصره کند. پس از محاصره آبادان حضر امام خمینی (ره) در چهاردهم آبان 1359فرمودند: «حصر آبادان باید شکسته شود.»
در پی این فرمان، نیروهای مسلح تمام تلاش و امکانات خود را برای شکستن محاصره آبادان بسیج کردند و شهید یوسف کلاهدوز قائم مقام وقت فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، طرح شکست حصر آبادان را که توسط شهید حسن باقری طراحی شده بود، به شورای عالی دفاع ارائه داد و پس از تصویب، عملیات در ساعت 1 بامداد روز پنجم مهر 1360 آغاز شد و طی سه روز عملیات و در هم شکستن مواضع دشمن حصر آبادان پایان یافت.
عملیات بیت‌المقدس
در حالی که اشغال خرمشهر به‌دست عراق به عنوان آخرین و مهم‌ترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هر گونه مذاکره صلح تلقی می‌شد، آزادسازی این شهر می‌توانست نماد تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی‌اش باشد. بر این اساس عملیات بیت‌المقدس برای آزادسازی شهر خرمشهر طراحی شد و در بامداد روز 10 اردیبهشت 1361 با قرائت رمز عملیات بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. «بسم‌الله‌القاسم‌الجبارین، یا علی‌بن‌ابی‌طالب» از سوی فرماندهی با حضور شهید آیت‌الله صدوقی و آیت‌الله مشکینی در قرارگاه کربلا در چهار مرحله آغاز شد.
مرحله اول عملیات
رزمندگان با عبور از رود کارون موفق شدند به جاده اهواز ـ خرمشهر دست یابند.
مرحله دوم عملیات
در این مرحله که چند روز پس از آغاز عملیات به اجرا درآمد رزمندگان قرارگاه‌های فتح و نصر در محور حسینیه به نوار مرزی رسیدند. بنابراین دشمن مجبور شد از هویزه و جفیر عقب‌نشینی کند.
مرحله سوم عملیات
این مرحله ۱۹ اردیبهشت آغاز شد و هر چند تلفات و خسارات سنگینی بر دشمن وارد آمد، اما هوشیاری و تمرکز نیروهای عراقی در خطوط پدافندی موجب شد رزمندگان نتوانند به اهداف تعیین شده دست یابند.
مرحله چهارم عملیات
در این مرحله که با همکاری سه قرارگاه عملیاتی فتح، فجر و نصر، اول خرداد ۱۳۶۱ آغاز شد، قرارگاه نصر توانست جاده خرمشهر ـ شلمچه را مسدود کند و قرارگاه فجر نیز موفق شد ضمن تأمین پل نو در محور نهر عرایض نیروهای خود را به اروند برساند. پس از این عقب‌نشینی نیروهای عراقی در حالی‌که با کمبود آب، غذا و مهمات مواجه بودند و در نتیجه مقاومت خود را بی‌تأثیر می‌دانستند، صبح روز سوم خرداد ۶۱حلقه محاصره خرمشهر تنگ‌تر شد و انبوه نیروهای دشمن که دو روز محاصره در هوای گرم طاقت‌شان را تمام کرده بود، مقاومت را بی‌تأثیر دانستند و با خروج از مواضع خود در تمام شهر در چند ستون طولانی و کنار هم به سوی پلیس راه آمدند و خود را تسلیم کردند. به این ترتیب خرمشهر که پس از ۳۴ روز مقاومت در برابر دشمن، در چهارم آبان ماه ۱۳۵۹ اشغال شده بود پس از ۵۷۵ روز و طی ۲۵ روز عملیات در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد آزاد شد. در این عملیات که به آزادسازی ۵۳۸ کیلومتر مربع از ارا��ی اشغال شده انجامید، هویزه، پادگان حمیدیه و جاده اهواز خرمشهر نیز آزاد شد و در اختیار رزمندگان جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.
والفجر هشت
با فتح خرمشهر، دشمن در صحنه رویارویی با رزمندگان ایران، به لاک دفاعی فرو رفت. عملیات والفجر 8 در اروند، پس از بررسی‌های لازم و استفاده از تجربیات و به کارگیری تدابیر مهم نظامی و اطلاعاتی، انجام شد. این تدابیر در سه بخش مهم، یعنی آموزش، شناسایی و تدارک متمرکز شد. فاو به دو دلیل عمده نزدیکی به بصره و گذرگاه اتصال به خلیج‌فارس، برای عراق بسیار حساس بود. از سویی رودخانه خروشان اروند موقعیتی استثنایی داشت و به لحاظ عمق زیاد عبور از آن برای عراقی‌ها غیر قابل باور بود. عملیات والفجر ۸ در بیستم بهمن 1364 آغاز شد و لشکرها و تیپ‌های نیروی سپاه پاسداران، با پشتیبانی آتش توپخانه ارتش، مبادرت به شکست خط دشمن کردند، شکستن خط، پاک‌سازی و گرفتن سرپل مناسب، نقش اساسی را در تضمین موقعیت عملیات داشت؛ غواصان باید معابر را برای نیروهای قایق‌سوار باز می‌کردند تا آنها بتوانند از این معابر، وارد ساحل دشمن شوند و تا روشنایی صبح، منطقه را برای تثبیت و استحکام سر پل، پاک‌سازی کنند. عراقی‌ها که غافلگیر شده بودند، بی‌هیچ مقاومتی پا به فرار گذاشتند. روز نخست، عملیات در شرایطی سپری شد که دشمن به دلیل غافلگیری طولانی، ناآگاهی نسبت به اوضاع و ابری بودن آسمان، برای هر گونه عکس‌العمل زمینی و هوایی، مهلتی نیافت؛ حتی از سرمایه‌گذاری جدی در خصوص نیروهای پیاده و تجهیزات موجود عاجز ماند. پیشروی رزمندگان، زنگ خطر سقوط بصره را به صدا در آورد و عراق مجبور شد تا به هر قیمتی، از پیشروی قوای ایران بکاهد. در روزهای بعد، درگیری‌های سختی بین طرفین روی داد، اما عراق دیگر نتوانست به خطوط دفاعی سابق خود در منطقه باز گردد و به شکست خود در شهر فاو اعتراف کرد. حدود دو ماه منطقه زیرآتش سنگین و پاتک‌های سخت و بمباران‌های وحشتناک شیمیایی قرار داشت، تا آنکه رفته رفته اوضاع آرام گرفت و خطوط پدافندی تثبیت شد. طی عملیات والفجر هشت، نزدیک به 800 کیلومتر مربع از خاک عراق آزاد و تلفات و خسارات سنگینی بر دشمن وارد شد و طی 84 روز نبرد گسترده، ایران بر سواحل شمالی خور عبدالله و شبه جزیره فاو مسلط و راه ورود عراق به خلیج‌فارس مسدود شد.
کربلای5
با شروع عملیات کربلای 4، مشخص گردید که عملیات لو رفته و ناگزیر دستور توقف عملیات صادر شد. عراق در وضعیت جدید در صدد حمله به فاو و بازپس‌گیری آن برآمد تا اوضاع سیاسی ـ نظامی را به نفع خود تغییر دهد. حفظ برتری سیاسی ـ نظامی جنگ و مقابله با هرگونه رکود در جبهه‌های نبرد، ایجاب می‌کرد که عملیات نظامی با هدف کسب پیروزی ادامه یابد. بنابراین عملیات جدیدی طرح‌ریزی شد.
توجه فرماندهان دفاع مقدس به منطقه عمومی شرق بصره به دلیل اهمیت سیاسی و نظامی آن معطوف شده بود؛ دشمن با توجه به اهمیت منطقه، زمین شرق بصره را به انواع موانع و استحکامات مسلح کرده بود و با رها کردن آب در این منطقه، انجام هرگونه عملیاتی را غیر ممکن ساخته و فضای امنی را برای خود ایجاد کرده بود تا بتواند هر حرکتی از سوی نیروهای مهاجم را پیش از دستیابی به خط مقدم خود سرکوب کند.
اما نیروهای ایران با طراحی دقیق و هوشمندانه عملیات خود در شرق بصره آغاز کردند و پس از هشت شبانه روز نبرد در منطقه، سپاه اسلام به پیروزی نائل شد که این پیروزی بازتاب گسترده‌ای در سطح جهان داشت. برای نمونه هفته‌نامه نیوزویک در این‌باره نوشت: «تهاجم ایرانی‌ها در نزدیکی بصره، حداقل یک مسئله را درخصوص جنگ ایران و عراق تغییر داده و آن این مسئله است که برای اولین بار طی چند سال گذشته، این احتمال را که یک طرف حقیقتاً بر دیگری پیروز شود، مطرح ساخته است.»