نقش اينترنت و الكترونيك در پولشويي

پولشويي يك فعاليت غيرقانوني است كه در طي انجام آن، عوايد و درآمدهاي ناشي از اعمال خلاف قانون، مشروعيت مي‌يابد. به عبارت ديگر پولهاي كثيف ناشي از اعمال خلاف به پولهاي تميز تبديل گرديده و در بدنه اقتصاد جايگزين مي‌شود.

اين عمل، يك روش معمول و منطقي براي به دست آوردن سود از فعاليت‌هاي غيرقانوني براي مجرمان مي‌باشد. پولشويان كساني هستند كه يا خود اعمال خلاف را انجام داده و پولهاي ناشي از آن را تطهير مي‌كنند و يا افرادي هستند كه پولهاي خلاف را به طور آگاهانه يا ناآگاهانه در سيستم مالي و اقتصادي كشور وارد مي‌كنند.

خلافكاران از طيف وسيع اعمال غيراخلاقي و غيرقانوني مانند قاچاق مواد مخدر، تقلبات، ثروتهاي قابل مصادره، گروگانگيري، قمار و همچنين اهداي پول به سازمان‌هاي تروريستي و حتي تقلبات مالي در اينترنت و يا ديگر ابزار اطلاع‌رساني سودهاي كلاني را به دست مي‌آورند و چون ردپاي اين افراد در معاملات مالي و بانكي به صورت زنجيروار در وجوه پس‌انداز شده آنها آشكار مي‌گردد، بنابراين مجرمان از ابزارهاي مالي مانند چكها، كارتهاي اعتباري (credit card) و كارتهاي هوشمند (smart card) اجتناب كرده و به استفاده از پول نقد رو مي‌آورند. پول نقد نيز به علت عدم مزيت نسبت به ساير ابزارهاي مالي مانند حجم بالا، مشكلات در حمل و نقل و كاهش قدرت خريد در طول زمان به ناچار به پولشويان داده مي‌شود تا طي مراحلي به شبكه اقتصادي كشور وارد گردد.

پولشويي چيست؟

پولشويي زماني اتفاق مي‌افتد كه درآمدهاي كسب شده توجيه قانوني ندارد و براي اينكه از حالت غيرقانوني خارج شوند و مشكل پولهاي معمول را به خود بگيرند، به وسيله پولشويي تطهير مي‌شوند.

پولشويي به مجموعه عملياتي گفته مي‌شود كه شخص يا اشخاص حقيقي يا حقوقي براي مشروعيت بخشيدن به درآمدهاي نامشروع آن عمليات انجام مي‌دهند. انواع پولهايي كه مي‌تواند به صورت نامشروع در جامعه مطرح باشد، به سه گروه پولهاي كثيف و يا پولهاي آغشته به خون، پولهايي سياه و پولهاي خاكستري تقسيم مي‌شود.

پولهاي خاكستري، درآمدهاي حاصل از فروش كالا و يا انجام دادن كارهاي توليدي است، ولي از نظارت دولت پنهان مي‌ماند و دولت از آنهايي اطلاع است كه معمولا براي فرار از ماليات اين كارها را انجام مي‌دهند.

پولهاي سياه پولهاي حاصل از قاچاق كالا است، به طوري كه درآمدهاي حاصل از قاچاق كالا و شركت در معاملات پرسود دولتي كه خارج از عرف طبيعي صورت مي‌گيرد، باعث پيداش اين پول مي‌شود پولهاي كثيف يا پولهاي آغشته به خون، مربوط به نقل و انتقال مواد مخدر است.

اگر درخصوص اين سوال كه "پولشويي چيست؟" از مردم نظرسنجي كنيد، پاسخ اكثر آنها اين است چيزي نمي‌دانند. چنين پاسخي از سوي مردم يكي از مشكلات دولت در مقابله با اين جرم است. به نظر مي‌رسد جرمي بدون قرباني است. پولشويي هيچ ‌يك از وضعيت‌هاي ناگواري كه همراه با دزدي يا هرگونه ترس از جنايت خشونت‌آميز كه بر اذهان اثر مي‌گذارد را ندارد. اما مي‌توان گفت پولشويي فقط پس از ارتكاب جرم‌هاي مشهوري از قبيل دزدي، سرقت يا معامله قاچاق مواد مخدر روي مي‌دهد. عدم اطلاع مردم از پولشويي عادي است كه همين امر مسئله را به مشكلي نامحسوس و در نتيجه صعب‌العلاج مبدل مي‌سازد.

پولشويي فرآيندي است كه از طريق آن مبلغ زيادي پول را كه به صورت غيرقانوني از قاچاق مواد مخدر، فعاليت‌هاي تروريستي يا جرايم سنگين ديگر كسب شده، به صورت قانوني جلوه دهند. پولشويي در تسهيل دستيابي به اهداف قاچاقچي مواد مخدر، تروريست، جرايم سازمان يافته، دلالان داخل، ماليات گريزان و همچنين افراد بسيار ديگري كه مي‌خواهند توجه مقامات را از چگونگي كسب ثروت‌هاي باد آورده خود از فعاليت‌هاي غيرقانوني دور كنند، نقش اساسي دارد.

مراحل پولشويي

اولين مرحله در چرخه پولشويي، سرمايه‌گذاري است. پولشويي تجارت نقدينگي است كه مبالغ عظيمي پول را از فعاليت‌هاي غيرقانوني ايجاد مي‌كند (براي مثال خريد و فروش خياباني مواد مخدر كه پرداخت‌ها به صورت نقد در مبالغ كم ‌صورت مي‌گيرد.) پول‌ها وارد سيستم مالي يا اقتصاد خرد شده يا به صورت قاچاق از كشور خارج مي‌شود. هدف پول‌شويان، خارج كردن پول از محل كسب شده است تا بدينوسيله از رديابي مقامات رسمي دور بماند و در نتيجه آن را به صورت‌هاي ديگر همانند چك‌هاي مسافرتي، سفارشات پستي و غيره تبديل مي‌كنند.

لايه‌بندي كردن: در روند لايه‌بندي كردن، اولين تلاش براي پنهان‌سازي يا تغيير شغل منبع مالكيت سرمايه‌ها از طريق ايجاد لايه‌هاي پيچيده معاملات مالي مي‌باشد كه مانع رديابي حسابرسي مي‌شود و نوعي بي‌هويتي ايجاد مي‌كند. هدف لايه‌بندي، جدا نمودن پولهاي غيرقانوني از منبع جرم است كه عمدا با ايجاد شبكه‌اي پيچيده از معاملات مالي با قصد پنهان‌سازي از هرگونه روند حسابرسي همچون منبع و مالكيت وجوه صورت مي‌گيرد.

نمونه بارز اين مسئله اين است كه با جابجايي پولها به داخل و خارج حساب‌هاي بانكي خارج از كشور كه متعلق به سهام بي‌نام شركت‌هاي سوري مي‌باشد، لايه‌بندي‌هايي از طريق انتقال سرمايه به طور الكترونيكي صورت مي‌گيرد. با اين فرض كه بيش از 500000 انتقالات الكترونيكي صورت مي‌گيرد و نمايانگر بيش از يك تريليون دلار انتقال وجوه به طور روزانه از طريق الكترونيكي است كه اغلب آن قانوني است. اطلاعات واضح و كافي در مورد هر يك از انتقالات الكترونيكي مبني بر اينكه دريابيم پول رد و بدل شده كثيف است يا تميز وجود ندارد.

بنابراين روشي عالي براي پول‌شويان تلقي مي‌گردد كه مي‌تواند پول كثيف خود را جابجا نمايند. ساير روش‌هايي كه از سوي پول‌شويان مورد استفاده قرار مي‌گيرد عبارت است از: معاملات پيچيده با سهام، كالا و معاملات كارگزاران بازارهاي آتي با فرض حجم خالص معاملات روزانه و ميزان بالايي از منابع بي‌نام موجود كه شانس رديابي معاملات بسيار ناچيز مي‌باشد. ادغام كردن: آخرين مرحله در چرخه پولشويي، ادغام كردن است. مرحله‌اي كه پول با سيستم مالي و اقتصادي قانوني و ادغام شده و با تمامي دارايي‌هاي ديگر در اين سيستم يكسان مي‌شود. پول‌شويان پول پاك شده را در اقتصاد ادغام نموده و وانمود مي‌نمايند كه از راه قانوني به دست آمده است. با انجام اين مرحله، تشخيص قانوني يا غيرقانوني بودن ثروت بسيار مشكل است. روش‌هاي متداول پولشويان در اين مرحله از عمليات بدين صورت است:

تأسيس شركت‌هاي سوري در كشورهايي كه حق پنهان‌كاري در آنها تضمين مي‌شود. پس آنها قادر هستند طي يك معامله قانوني آتي از پول شسته شده به خودشان وام دهند. به علاوه، براي افزايش سود خود، خواستار كاهش ماليات بر بازپرداخت‌هاي وام هستند و در ازاي وامي كه مي‌گيرند براي خود بهره قائل مي‌شوند.

فرستادن فاكتورهاي غلط صادراتي - وارداتي كه كالاها را بيش از قيمت واقعي نشان مي‌دهد، به پول‌شويان اجازه مي‌دهد پول را از يك شركت يا كشور به جاي ديگري جابجا كنند، در حالي كه فاكتورها كه ظاهرا منبع پول را نشان مي‌دهند در موسسات مالي گنجانده مي‌شود.

روش ساده‌تر اين است كه پول (به وسيله انتقال الكترونيكي) از بانك پول‌شويان به يك بانك قانوني انتقال داده شود، زيرا از بانك‌هاي در دسترس به سادگي مي‌توان به عنوان پايگاه‌هاي مالياتي استفاده كرد.

موضوع پولشويي از لحاظ واژه‌شناسي، اولين بار پس از رسوايي "واتر گيت" مطرح شد. ليكن اين پديده اصولا همزمان با پيدايش پول و رواج نظام پايه پولي، مدنظر متفكران اقتصادي - سياسي قرار گرفته است.

بررسي نظام اقتصادي كشورها نشان مي‌دهد كه هر چه از يك سيستم اقتصادي رقابتي متكي به مالكيت فردي دور شويم، شرايط مناسب‌تري براي چنين اعمالي به وجود مي‌آيد و اين يك اصل كلي است.

مراحل عمليات پولشويي

1- ايجاد پول غيرقانوني

معمولا پول غيرقانوني از سوي بنگاههاي غيرمشهور و غيررسمي و اشخاصي كه در رابطه با اين بنگاهها به صورت غيرقانوني فعاليت دارند توليد مي‌شود. اين بنگاهها معمولا از طريق روش‌هاي غيرمجاز و ارتباط با مسئولان پرنفوذ كالاهاي ارزشمند و يا خدمات ويژه‌اي را خارج از رويه معمول و با سقفي بيشتر از ميزاني كه تعيين شده است دريافت مي‌كند و معمولا با استفاده از روش‌هاي برنامه‌ريزي شده براي فرار از پرداخت ماليات، پول غيرقانوني را بيشتر رواج مي‌دهند.

2- سندسازي مالي

معمولا پول غيرقانوني از طريق بنگاهها و واسطه‌هاي مالي غيرمجاز و غيرمتعهد به مقررات نظام بانكي و با استفاده از اسناد جعلي وارد شبكه بانكي مي‌شود. امكان جلوگيري از اين جريان به خصوص با گسترش فناوري الكترونيك، مشكل است، ليكن همين فناوري قادر است در آينده‌اي نزديك به نحو رضايت‌بخشي، طرف‌هاي اصلي و صاحبان واقعي منابع مالي را به طور دقيق شناسايي كنند.

بديهي است استفاده از هر نوع فن‌آوري جديد، در مراحل اوليه با مشكلاتي مواجه خواهد بود، ليكن به تدريج كه جوامع استفاده از فناوري الكترونيك را قانونمند مي‌كنند، ابهامات در رابطه با فرآيند پولشويي كاسته خواهد شد و برعكس تفكر برخي بانكداران، مي‌توان اميدوار بود كه به تدريج با قبول مقررات بين‌المللي در زمينه بانكداري الكترونيك، اين مشكل نيز نسبت به وضعيت متداول كاهش يابد.

در اين خصوص آنچه بايد مورد تأمل قرار گيرد، بازسازي فضايي است كه موسسات واسطه مالي مي‌توانند در آن به صورت قانوني رشد كنند، بديهي است در صورت حمايت مستقيم يا غيرمستقيم از انحصارهاي بزرگ دولتي، به خصوص در زمينه مالي، عرضه‌كنندگان و تقاضاكنندگان وجوه مالي به ناچار به بازار سياه كشيده خواهند شد و در نهايت با گسترش نهادهاي مالي غيرمتشكل و زيرزميني، فضاي تاريك و غيرقابل كنترلي براي پولشويي به وجود خواهد آمد.

هرگز نبايد با بازارهاي غيرمتشكل پول - جز حالت‌هاي استثنايي - به صورت مستقيم برخورد شود، بلكه با تشويق و حمايت از واسطه‌هاي مالي سالم و با بهره‌برداري از مشورتهاي اين نهادها مي‌توان زمينه را براي از بين بردن پولشويي فراهم كرد.

تضعيف پايگاههاي واسطه‌هاي مالي غيرمتشكل، همزمان با ايجاد فضاي آزاد معاملاتي، عمليات پولشويي را با مخاطراتي روبه‌رو خواهد كرد. در صورتي كه نتوان بين اشخاص و واسطه‌هاي مالي شفافيت قابل قبولي برقرار كرد، نوعي "اختلاط مالي" پديد مي‌آيد كه فرآيند پولشويي را تسهيل مي‌كند.

3- اختلاط مالي

اختلاط مالي، پيچيده‌ترين مرحله از فرآيند پولشويي است، زيرا در اين مرحله كه معمولا مبادلات پولي از طريق نهادهاي واسطه و يا كارگزاران مالي صورت مي‌گيرد، به سهولت سرنخ اصلي مبادله، يعني عرضه‌كنندگان پول در ابهام قرار مي‌گيرند.

پيچيدگي اختلاط مالي زماني كه داد و ستد جنبه بين‌المللي پيدا مي‌كند به مراتب افزايش مي‌يابد، زيرا در بسياري از كشورها، مقررات بين‌المللي در رابطه با پولشويي به تصويب نرسيده است و يا رعايت نمي‌شود.

از اين‌رو كساني كه از طريق پولشويي به مبادلات مواد مخدر و يا قاچاق كالا مي‌پردازند در واقع با اختلاط پولهاي آلوده، مجددا با قدرت بيشتري نهادهاي سالم و واقعي هر كشور را نشانه گرفته‌اند. گاهي كساني كه به محافل تصميم‌گيري نزديك مي‌شود، با استفاده از رانت اطلاعاتي ثروت قابل ملاحظه‌اي را به دست مي‌آورند اين مسئله نيز بايد نوعي "پولشويي ضمني" تلقي شود.

در هر حال، وقتي از طريق رانت اطلاعاتي ثروتي به وجود مي‌آيد و با ساير منابع بانكها و مؤسسات اعتباري مخلوط مي‌شود، بلافاصله جناح سياسي تحت‌تأثير خود را تقويت خواهد كرد و در اين حال مبارزه با مسئله پولشويي تا حدود زيادي دشوار خواهد شد.

4- تشويق پولشويي

فرض مي‌كنيم منابعي از طريق دزدي و يا خريد و فروش كالاهاي قاچاق و غيرمجاز، تحصيل كرده، با سپرده‌گذاري در شبكه بانكي و با استفاده از خدمات بانكي، بتواند از طريق روش‌هاي قانوني مثل ساير افراد عمليات بانكي در جهتي كه مي‌خواهد انجام دهد. تا زماني كه صاحبان غيرقانوني پول با فريب مجريان قانون به عمليات خود مبادرت مي‌ورزند، پولشويي يك مسئله ساده است، (ليكن پس از اينكه صاحبان غيرقانوني پول برخورد قانون و شكل دادن آن به نفع خود دسترسي پيدا كند - مثل كشورهاي آمريكاي لاتين - آنگاه با مسئله پولشويي شتابنده مواجه خواهيم بود.) در هر حال موضوع پولشويي در ابتدا ممكن است موردي و تحت‌تأثير عوامل مختلف آسيب‌شناختي روي دهد. اين مسئله نيز مثل اكثر آسيب‌هاي اجتماعي قابل رفع است، ليكن زماني كه پولشويي به عنوان يك هدف سازمان يافته سياسي مشروعيت پيدا كند، در آن صورت آتشي فراگير، دامن همه جامعه را شعله‌ور خواهد ساخت. امروزه اين هجوم سرطان پولي كه بلافاصله موجب تشكيل تومورهاي مختل‌كننده اقتصادي مي‌شود، تحت عنوان پولشويي مطرح شده است.