شکست سياست آمريکا درباره سوريه (بخش اول)

سرويس خارجي: در سال 2012 و با بروز نشانه‌هايي مبني بر اينکه شورشيان در سوريه در حال قدرتمند شدن هستند، مباحثات کاخ سفيد الگوي خاصي پيدا کردند. در حالي که مقامات سازمان‌هاي خارج از ساختمان اجرايي از مسلح کردن شورشيان حامي غرب در سوريه يا ديگر شکل‌هاي اقدام در اين کشور حمايت مي‌کردند، نزديک‌ترين دستياران اوباما در کاخ سفيد با برگزاري نشست‌هاي پشت سر هم بر پاسخ رئيس جمهوري به اين طرح‌ها تاکيد کردند: خير!

خبرگزاري رويترز درباره تعارض رويکردها در دولت آمريکا طي سال‌هاي اخير درباره مساله سوريه نوشت،جوليان اسميت که معاون مشاور امنيت ملي جو بايدن، معاون رئيس جمهوري آمريکا بوده، اظهار داشت: اين نزد افراد بسيار نزديک به رئيس جمهوري کاملا آشکار بود که وي درباره مداخله در سوريه ملاحظات بسيار عميقي دارد و همچنين احتمال تغيير يافتن اين ديدگاه‌ها بسيار پايين بود.تابستان سال جاري تحولات رخ داده در سوريه اوضاع موجود را تحت تاثيرقرار دادند. در ماه ژوئن پس از آنکه گروه داعش مناطق وسيعي از سوريه و همچنين دومين شهر بزرگ عراق را به تصرف درآورد، شروع به تهديد بغداد کرد و در عين حال ارتش عراق دچار سردرگمي شد.

اين شبه نظاميان دو خبرنگار آمريکايي را سر بريدند و موجب افزايش حمايت عمومي آمريکايي‌ها از حملات هوايي عليه شبه نظاميان شدند. سرانجام سازمان‌هاي اطلاعاتي آمريکايي اعلام کردند که شبه نظاميان خارجي که به اعتقاد آنها به سوريه منتقل شده‌اند قصد دارند حملاتي را عليه آمريکا و اروپا برنامه‌ريزي کنند. افراط گران موجب شدند اين استدلال دولت اوباما مبني بر اينکه با موفقيت به جنگ عراق پايان داده تضعيف شود و سابقه اوباما در دفاع از خاک آمريکا با تهديد مواجه شود. به گفته جوليان اسميت افراط گرايان بحث درباره عراق را کاملا عوض کردند.

در تاريخ 18 سپتامبر سرانجام اوباما از مخالفت 3 سال و نيمه خود با مداخله نظامي در سوريه عقب نشيني کرد و دستور داد عليه شبه نظاميان در اين کشور حملات هوايي با پايان باز صورت پذيرد. اين نخستين چرخش 180 درجه‌اي اوباما از موضعش نبود. اوباما در اوت 2012 هشدار داده بود اگر بشار اسد، رئيس جمهوري سوريه از سلاح شيميايي استفاده کند از خط قرمز آمريکا عبور کرده است اما پس از آنکه آمريکا ادعا کرد دمشق از سلاح شيميايي عليه شورشيان استفاده کرده اوباما تصميم گرفت با قواي نظامي به اين کار پاسخ ندهد. کمپين بمباران سوريه که ممکن بود سال‌ها به طول انجامد يک اصلاح مسير مهم براي رئيس جمهوري بود که از بابت اتخاذ سياست خارجي محتاطانه مشهور است.

به گفته مقامات بلندپايه سابق و فعلي آمريکا ، مديريت مسائل سوريه توسط اوباما شامل عقب گرد اوليه، نشست‌هاي مکرر و چرخش 180 درجه‌اي در ماه سپتامبر نشان مي‌دهند که سياست خارجي اوباما متمرکز، مشورتي و اغلب واکنشي است. آنها مي‌گويند اوباما و حلقه نزديک به وي سه اشتباه اساسي کرده‌اند.

خارج کردن تمامي سربازان آمريکايي از عراق و فقدان تلاش کافي براي مسلح کردن شورشيان ميانه‌روي سوريه زمينه را براي پيشرفت گروه داعش فراهم آورد. مباحثات داخلي در دولت آمريکا متمرکز بر هزينه‌هاي مداخله نظامي در سوريه بود در حالي‌که خطرات عدم مداخله در اين کشور را کم‌اهميت مي‌شمرد. همچنين کاخ سفيد آسيب‌هايي را که از بابت کوتاهي باراک اوباما در اجراي تهديدهاي علني عليه دولت مشروع سوريه به اعتبار آمريکا وارد مي‌آمد، دست‌کم گرفت.

رسيدن به نقطه خفگي

طي روزهاي اخير لئون پانتا، رئيس سابق سازمان اطلاعات مرکزي آمريکا (سيا) و وزير سابق دفاع آمريکا با هيلاري کلينتون، وزير سابق امور خارجه و فهرست بلندبالاي ديگري از اعضا و دستياران سابق دولت اوباما همراه شده و گفت که اوباما اشتباه‌هاي مهمي را در خاورميانه مرتکب شده است.

پانتا مشخصا به مساله خروج سربازان آمريکايي از عراق اشاره کرد. او در کتاب خاطراتش به نام «نبردهاي ارزشمند» نوشت: براي من و بسياري از ديگر مقامات واضح بود که با خارج کردن تمامي نيروهاي ما از عراق ثبات شکننده‌اي که به زحمت عراق را متحد نگه داشته بود به خطر مي‌افتاد. در آن زمان چنين استدلال‌هايي از سوي کاخ سفيد رد مي‌شد و ماشين سياست خارجي کاخ سفيد در آن هنگام قدرت زيادي تحت رياست جمهوري اوباما پيدا کرده بود و اعضاي کابينه اوباما و سازمان‌هاي دولت احساس مي‌کردند که از سوي حلقه نزديک به اوباما به حاشيه رانده شده‌اند.

تحت نظارت اوباما اعضاي شوراي امنيت ملي آمريکا که به هماهنگ سازي سياست‌هاي اطلاعاتي، دفاعي و ديپلماتيک در داخل کاخ سفيد مي‌پردازد بزرگ‌تر شد. در زمان جورج دبليو بوش پدر شمار اعضاي اين شورا 50 تن، در زمان بيل کلينتون 100 تن، در زمان جرج دبليو بوش پسر 200 نفر و در زمان اوباما شمار اعضاي اين شورا به 270 نفر رسيد. کاخ سفيد شروع کرده بود به اينکه تصميم‌هاي کوچک و بزرگ را بگيرد در حالي‌که پنتاگون و وزارت امور خارجه و تيم هاي بزرگ تحليلگران و مشاوران آنها نفوذ اندکي بر کاخ سفيد داشتند.

طي نشست‌هايي که ساعات متوالي به طول مي‌انجاميد، مقامات بلندپايه کابينه اوباما به بحث درباره تاکتيک‌ها و نه راهبرد بلندمدت مي‌پرداختند. رابرت اس. فورد، سفير سابق آمريکا در دمشق به ياد مي‌آورد که در نشست‌هاي طولاني درباره مسائل کوچک نظير اينکه با کدام ‌يک از اعضاي مخالفان سوري مي‌تواند ملاقات کند و اينکه آيا مي‌توان براي شوراي تحت کنترل مخالفان محلي سوريه آموزش‌هاي رسانه‌اي، تلفن‌هاي ماهواره‌اي و کلاس‌هاي مديريت فراهم کرد بحث مي‌کرده است. گاهي اوقات اين نظام متمرکز کاخ سفيد تحت تاثير قرار مي‌گرفت.

«ميشل فلورنوي» که سابق بر اين به عنوان معاون سياست‌گذاري وزير دفاع آمريکا و مقام عالي شماره 3 غيرنظامي در پنتاگون در دوره نخست اوباما کار کرده، اظهار داشت: گاهي يک نقطه خفگي واقعي به وجود مي‌آمد. ظرفيت‌هاي زيادي وجود داشت و آنها مي‌توانستند در مقطعي مسائل زيادي را مديريت کنند بنابراين همه چيز آهسته شد. فلورنوري و ديگر مقامات سابقي که از رويکرد دولت اوباما انتقاد مي‌کنند معترفند که بايد مهم‌ترين تصميم‌ها از جمله استفاده از نيروي نظامي در نهايت به درخواست رئيس‌جمهوري گرفته شود.

آنها اين گونه استدلال مي‌کنند که تشديد شدن کنترل کاخ سفيد بر همه چيز منجر شد که آمريکا در مسائلي نظير تلاش براي مقابله با روسيه درباره اوکراين يا مبارزه با تلاش‌هاي سايبري افراط گران براي جذب نيرو عقب بمانديکي از مثال‌هاي بارز اين مسائل سوريه است که بر طبق برآوردها هزاران نفر درآن کشته‌ شده‌اند. در پاييز سال 2012 کلينتون، پانتا و ديويد پترائوس به عنوان سه عضو ارشد امنيت ملي کابينه آمريکا پذيرفتند که مسلح کردن شورشيان سوريه به طور محرمانه بهترين راه مقابله با افراط‌گرايي در سوريه است.

باراک اوباما و حلقه نزديک به وي ابتدا اين توصيه را رد کردند و پس از آن يک برنامه محدود براي مسلح کردن شورشيان را به اجرا درآوردند و اکنون که دو سال از آن زمان مي‌گذرد و گروه داعش مناطق وسيعي از سوريه و عراق را تصرف کرده اين رويکرد را پذيرفته‌اند. دستياران اوباما مي‌گويند در دوراني که آمريکا با تهديدهاي نظير تروريسم روبرو بوده و نياز است که قابليت‌هاي پنتاگون و جامعه اطلاعاتي آمريکا و وزارت امور خارجه و ديگر نهادها به کار گرفته شود کاخ سفيد بايد هماهنگي‌هاي سفت و سختي داشته باشد.

به گفته آنها اين وظيفه رئيس جمهوري است که مسئوليت نهايي مسائل جنگ و صلح را عهده‌دار باشد. بن رودس، يکي از معاونان مشاور امنيت ملي کاخ سفيد اظهار داشت: به غير از زنان و مردان يونيفرم پوش نظامي ما تنها رئيس جمهوري است که ريسک هزينه‌هاي اقدام نظامي را مي‌پذيرد.

کنترل‌هاي کاخ سفيد

اين روايت درباره تصميم‌گيري‌هاي امنيت ملي اوباما بر پايه مصاحبه‌هايي که با بيش از 30 مقام سابق و فعلي آمريکايي که هم در دولت‌هاي جمهوري خواه و هم دموکرات خدمت کرده‌اند و برخي از آنها در دوران ريچارد نيکسون فعاليت داشته‌اند گردآوري شده است. رويکرد اوباما در نزديک‌تر کردن کنترل خود بر مسائل و به حاشيه کشاندن وزارتخانه‌هاي دفاع و امور خارجه به طريقي ادامه‌دهنده روندي است که تحت رياست جمهوري بيل کلينتون و جورج دبليو بوش آغاز ، اما تحت رياست جمهوري اوباما متمرکزسازي کنترل در حلقه داخلي تشديد شد.

اين کاخ سفيد و نه پنتاگون بود که تصميم گرفت دو واحد از سربازان عمليات ويژه را به يمن بفرستد. اين کاخ سفيد و نه وزارت امور خارجه آمريکا است که اکنون بر بسياري از جزئيات امنيت سفارتخانه‌هاي آمريکا نظارت مي‌کند که البته اين کار را در واکنش به حملات جمهوريخواهان به سبب حمله مرگبار 11 سپتامبر 2012 عليه کنسولگري آمريکا در شهر بنغازي ليبي انجام مي‌دهد. همچنين تصميم اختصاص 10 ميليون دلار کمک به اوکراين نيز نيازمند تاييد و بررسي کاخ سفيد بوده است.

در زمينه برخي مسائل اساسي‌تر تصميم هاي مهم گاهي بدون آگاهي مقامات کابينه گرفته مي‌شدند. يکي از مقامات سابق آمريکايي اظهار داشت که تصميم سال 2011 اوباما براي کنار گذاشتن مذاکرات دشوار با بغداد براي حضور سربازان آمريکايي در عراق و خارج ساختن آخرين بخش از سربازان آمريکايي از اين کشور به يکباره پنتاگون را شگفت‌زده کرد و تنها رئيس جمهوري و حلقه کوچکي از دستياران وي از اين تصميم باخبر بودند.

در حال حاضر رئيس جمهوري آمريکا که در ابتدا او را يکي از بزرگترين کارشناسان ارتباطات نسلش تلقي مي‌کردند به باور بسياري از آمريکايي‌ها عملکرد ضعيفي در زمينه تعريف و دفاع از سياست خارجي اش دارد. نظرسنجي که به طور مشترک توسط خبرگزاري رويترز و موسسه ايپسوس انجام شده نشان داد اکثريت آمريکايي‌ها معادل 54 درصد با عملکرد سياست خارجي اوباما مخالف هستند و اين ميزان يکي از پايين‌ترين درصدهايي است که طي رياست جمهوري اوباما مشاهده شده است.

بن رودس که يکي از پرسابقه‌ترين دستياران امنيت ملي اوباما به شمار مي‌آيد اظهار داشت که برخي بحران‌هاي پيچيده جهاني و نه اشتباه‌‌هاي سياسي باعث پايين آمدن ميزان تاييد عملکرد رئيس جمهوري شده است. او مي‌گويد اوباما در اينکه پس از جنگ‌هاي پرهزينه عراق و افغانستان به طور مشورتي عمل کرده کار درستي انجام داده است.رودس تصريح مي‌کند: چيزي که هميشه آمريکا گفته اين است که اگر تهديدي عليه ما وجود دارد ما دست به اقدام خواهيم زد اما هنگامي که مساله به شکل دهي به تحولات در فرهنگ‌هايي که با آمريکا بيگانه هستند مربوط مي‌شود ما بايد تاحدي واقع‌گرايي را درنظر بگيريم.

اوباما همچنين موفقيت‌هاي قابل توجهي در زمينه امنيت ملي داشته است. سابقه وي در حفاظت از خاک آمريکا در مقابل حمله بسيار برجسته است. مقامات فعلي و سابق آمريکايي سياست اوباما در زمينه مذاکرات هسته‌اي با ايران را تحسين کرده و آن را شفاف و منسجم مي‌دانند.اوباما همچنين ائتلافي عليه گروه داعش ايجاد کرده که طي آن کشورهاي عربي در کنار آمريکا، فرانسه، انگليس و ديگر کشورها در حملات هوايي مشارکت مي‌کنند. اگرچه روساي جمهوري سابق آمريکا با خطرهاي شديد مواجه بودند که بارزترين آنها امکان آخرالزمان در جنگ سرد بود اما براي اوباما جهان متفاوت است. تصميم‌هايي که او بايد در زمينه استفاده از نيروي نظامي آمريکا بگيرد چند برابر شده است.

به گفته حاميان اوباما چنين واقعيتي از سوي منتقدان وي ناديده گرفته مي‌شود. اوباما در ليبي يک مداخله نظامي انساندوستانه را به اجرا گذاشته است؛ در عمليات‌هاي ضدتروريستي در پاکستان، ليبي، سومالي، يمن، عراق، افغانستان و ديگر کشورها نظارت داشته است، به جنگ‌هاي عراق و افغانستان که رئيس جمهوري قبل از او راه انداخت، پايان داده است، با تهديدهاي مرگبار عليه گروگان‌هاي آمريکايي و تاسيسات ديپلماتيک آمريکا دست و پنجه نرم کرده است و ارتش آمريکا را به غرب آفريقا فرستاده تا با گسترش ويروس ابولا مقابله و همچنين دختران دانش‌آموز نيجريه‌اي ربوده شده را پيدا کند.