سایت بصیرت، گروه فرهنگی/ اجمالاً میدانیم که رویکردی که زن در رسانه های جهان یافته است دور از شأن واقعی زن است. عمدتاً در نقد مفهوم زن در رسانه های غربی که با جنسیت نیز عجین است اینگونه بیان می شود که به زن به صورت ابزاری نگاه می شود. اما ابزاری بودن زن نتیجه نگاه غرب به زن است نه خود تفکر. این اختلاط در مفهوم و نتیجه کار را برای درک فضای فرهنگی غرب دشوار می کند و در بسیاری موارد به انحراف می کشاند.
باید درک کنیم هرگونه فاصله زن از شأن و جایگاه اصیل خود اورا به ابزاری برای اهداف دیگر سوق خواهد داد خواه در محدوده جغرافیایی غرب باشد یا شرق. اتفاقی که امروز برای زن در شرق عالم به خصوص در ژاپن و چین در حال رخ دادن است دست کمی از غرب ندارد. هر دوه به نوعی زن را از شأن اصلی خود که قوام دهنده خانواده و تربیت نسل سالم باشد دوره کرده اند. با این تفاوت که غرب به دلیل داشتن صنعت سینما و تلویزیون توانسته جنسیت زن را تقویت کند تا به درآمد این صنعت بیافزاید ولی در شرق به ضعف این بخش زن به کارخانه ها و صنایع راه یافته که به نوع دیگری بر افزایش ثروت کمک کند. در هر دوی این موارد اولیتی برای خانواده و تربیت فرزند قائل نیستند و در بسیاری موارد همین باعث تنزل جایگاه مادری به امر مذموم اجتماعی شده است.
در ادامه با بررسی مفاهمی کلیدی زن و جنسیت از دیدگاه اسلام که برگرفته از بیانات مقام معظم رهبری است به این نکته اشاره می کنیم که در اسلام نیز اشتغال زن در جامعه و کمک به اقتصاد جامعه امری مورد قبول است اما تضعیف نشدن جایگاه مادری و همسری او شرط این فعالیت است. چیزی که باعث سلامت جامعه آینده آن مادران است و به نوعی به صورت غیر مستقیم نقش بسیار چشمگیری دراقتصاد نیز دارد. عدم رعایت این جایگاه زن و دور کردن وی از شأن اصلی خود خرج منافع بلند مدت اقتصادی و اجتماعی برای دست یابی به منافع کوتاه مدت پر ضرریست که اسلام از آن پرهیز داده است.
در شرایطی که مفاهیم اسلامی دچار تحریفات و اعوجاجات مختلفی چون فمینیسم اسلامی، اسلام آمریکایی، اسلامی تکنوکرات و غیره و... شده است بهترن منبع دریافت مفاهیم اسلامی – شیعی بیانات مقام معظم رهبری است.
جدول ذیل جهت سهولیت در استفاده تولید کنندگان از مسئله زن طراحی شده است که سندیست جهت طراحی و استفاده از زن به عنوان یک مسئله اجتماعی و احتیاط در نغلطیدن در مفاهیم غلط از زن:
مفاهیم |
سخنان |
منبع |
برجستهسازی نقش زنان کشور در رسانه |
نقش زن هرچه برجسته شود، خیلی بهتر است. زنهای ما مظلومند. |
دیدار مسئولان سازمان صدا و سیما (15/11/1381) |
رصد گرایشهای غیردینی از زن |
گرایشهای فمینیستی و گرایش خاص غربىِ در مورد زن هم که بهجای خود محفوظ است؛ |
همان |
پرداختن جایگاه دینی واجتماعی زن |
اصل نقش زن در خانواده، در اجتماع؛ ارزش و اهمیت زن و اموری از این قبیل، چیزهایی است که ما حقیقتاً به آنها کم پرداختهایم و از این کم پرداختن خسارت هم میبینیم. |
همان |
اهمیت ارتباط زن و مرد |
مسألهی ارتباط زن و مرد هم مسألهی مهمّی است |
همان |
پرهیز از استفاده جنسی از مسأله زن در رسانه |
. بین زن و مرد یک حجاب گذاشته شده است؛ با هم حرف میزنند، معامله میکنند، دعوا میکنند، دوستی میکنند؛ اما با یک حجاب و حفاظ. این در اسلام هست و بایستی رعایت شود. ارتباط زن و مرد را در این مکالمات و محاورات بایستی رعایت کرد. گاهی ارتباط زن و مرد در بعضی از صحنهها طوری نزدیک و خودمانی است که آدمی که پای تلویزیون نشسته واقعاً خجالت میکشد؛ ما که پیرمردیم، درعینحال خجالت میکشیم! هر چه بتوانید، اینها را مراعات کنید. |
همان |
لزوم تفکر در یافتن مسیرهای جدید پرداخت به مسأله زن بدون استفاده از جنسیت |
خود ما این کارها را بلد نیستیم؛ اما وقتی نگاه میکنیم، میفهمیم ... که بعضی از این چیزها (مسأل پرداخت به مسأله زن) را میشود درست انجام داد.
|
همان |
پرداختن جایگاه دینی واجتماعی زن |
مسئلهی زن و خانواده برای کشور، جزو مسائل درجه یک است. |
سومین نشست اندیشههای راهبردی با موضوع زن و خانواده (14/10/1390) |
پرداختن به نقشهای ایدئولوژیک زن |
نقش مادران شهدا، نقش همسران شهدا، نقش زنان مباشر در میدان جنگ، در کارهای پشتیبانی و بعضاً بندرت در کارهای عملیاتی و نظامی ... یک نقش فوقالعاده بود. |
همان |
عدم توجه به تصورات متحجرانه و مغایر با نظر امام در بحث نقش آفرینی زنان |
امام نقش زنان را فهمید؛ والّا بودند بزرگانی از علما که ما با اینها بگومگو داشتیم، که اصلاً زنها در تظاهرات شرکت بکنند یا نکنند! آنها میگفتند زنها در تظاهرات شرکت نکنند. آن حصار محکمی که انسان به او تکیه میداد، خاطرجمع میشد، تا بتواند در مقابل اینجور نظراتی که از مراکز مهمی هم ارائه میشد، بایستد، حصار رأی امام و فکر امام و عزم امام بود. |
همان |
نیاز انقلاب به نقش آفرینی زنان |
به هر حال نقش زنان، یک نقش بیبدیلی است. پس خود این نقش، اقتضاء میکند؛ چون آینده دارد... آینده احتیاج دارد به این حضور زنانه در مجموعه حضور ملی. پس بایستی ما راجع به مسئلهی زن و حفظ این ظرفیت که در جامعه ما وجود دارد، تلاش کنیم. |
همان |
نیاز انقلاب خانواده سالم و خانواده سالم به مادر |
دلیل دوم، (پرداختن به زن) مسئلهی خانواده است. جامعهی اسلامی، بدون بهرهمندی کشور از نهاد خانوادهی سالم، سرزنده و بانشاط، اصلاً امکان ندارد پیشرفت کند. |
همان |
اقناع افکار عمومی جهان در پاسخ به اتهاماتی که غرب در بحث زنان به ما وارد کرده است. |
در این سی و دو سال، مسئلهی زن از نظر جبههی دشمنان ما، در یکی از بالانشینهای جدول اعتراضها به ماست. از اول انقلاب روی مسئله زن تکیه کردند، به ما اعتراض کردند، در ردیف تروریسم و در ردیف نقض حقوق بشر قلمداد کردند. خب، ما در این زمینه بایستی مواجهه کنیم، مقابله کنیم. افکار عمومی جهان را نمیشود دستکم گرفت. همه که مغرض نیستند، همه که خباثت ندارند؛ خباثت مال یک عدهی خاص است، مال سیاستگران و سیاستسازان و برنامهریزان و اینهاست؛ ما نباید اجازه بدهیم که عامهی مردم دچار این اغوای بزرگ قرار بگیرند؛ لذا باید وارد شویم. |
همان |
انفعال نداشتن در تفکرات رایج دنیا به زن و خرق عادات و عرف جهان |
این مسئلهی بدون انفعال، خیلی مسئلهی مهمی است. البته من امشب از اولین سخنران که مطالبی را بیان کردند، تا آخر، این روح را دیدم؛ دیدم نگاه، نگاه انتقادی است به وضعی که در غرب در مورد زن و بخصوص در مورد خانواده وجود دارد. البته انتقادهائی که شما به غرب کردید، بیشتر در زمینهی خانواده بود؛ اما عقیدهی من این است که بیشترین جریمهی غرب در مسئلهی زن و خانواده، در نگاهش به زن است؛ و این را با یک جمله و دو جمله نمیشود توصیف کرد. بزرگترین ضربه و اهانت به کرامت زن را همین سیاست غربی دارد انجام میدهد. همین فمینیستهای افراطی هم - که خب، لایههای متعددی دارند - من حیث لایشعر دارند به زن ضربه میزنند. حالا من حیث لایشعر که میگوئیم، نگاه خوشبینانه است …زن را ضایع میکنند. یعنی آنچنان رسم و عرف و عادتِ لایتخلف شده که کسانی جرأت نمیکنند برخلاف آن رفتار کنند. در یک مجلس رسمی، یک مرد باید با لباس رسمی بیاید؛ ...اما یک خانم در همان جلسه رسمی، حتماً بایستی بخشهای مهمی از بدنش عریان باشد؛ اگر پوشیدهی کامل بیاید، محل اشکال است؛ اگر بدون جذابیتها بیاید، محل اشکال است؛ اگر آرایشنکرده بیاید، محل اشکال است! این شده عرف. ... بنابراین نباید در مقابل این فرهنگ غلط انفعال داشت. غرب در قضیهی زن و خانواده، در یک گمراهی و ضلالت عمیقی به سر میبرد. فقط خانواده نیست؛ بلکه در مورد شخصیت زن، هویت زن، غرب در یک گمراهی عجیبی است. |
همان |
تغییر نگاه و تطبیق آن به نگاه اسلام |
نگاه اسلام به جنسیت، یک نگاه درجه دو است؛ نگاه اول و درجه یک، حیث انسانیت است؛ که در آن، جنسیت اصلاً نقشی ندارد. خطاب، انسان است... بنابراین جنسیت یک امر ثانوی است، یک امر عارضی است؛ در کارکردهای زندگی معنا پیدا میکند، در سیر اصلی بشر هیچ تأثیری ندارد و معنائی پیدا نمیکند. |
همان |
پرداختن به هر دو نقش مادری و همسری |
مسئلهی همسری، مسئلهی مادری، اینها همهاش باید تفکیک شود. زن در خانواده یک نقش همسری دارد؛ این نقش همسری، فوقالعاده است؛ ولو اصلاً مادری ای وجود نداشته باشد. .. اما همسر است. نقش همسری را نباید دستکم گرفت. ما اگر میخواهیم این مرد در داخل جامعه یک موجود مفیدی باشد، باید این زن در داخل خانه همسر خوبی باشد؛ والّا نمیشود.... بعد هم نقش مادری است؛ |
همان |
پرداختن به اشتغال زنان که در کنار شغل مادران و همسران موفقی هستند. |
اشتغال بانوان از جملهی چیزهائی است که ما با آن موافقیم. بنده با انواع مشارکتهای اجتماعی موافقم؛ حالا چه از نوع اشتغال اقتصادی باشد، چه از نوع اشتغالات سیاسی و اجتماعی و فعالیتهای خیرخواهانه و از این قبیل باشد؛ اینها هم خوب است…منتها دو سه تا اصل را باید ندیده نگرفت. یک اصل این است که این کار اساسی را که کارِ خانه و خانواده و همسر و کدبانوئی و مادری است - تحتالشعاع قرار ندهد. ...پس ما با آن اشتغال و مشارکتی کاملاً موافق هستیم که به این قضیهی اصلی ضربه و صدمه نزند؛ چون این جایگزین ندارد....بنابراین اولویت با این کاری است که بدیل ندارد؛ تعیّن با این است... دومین مسئله، مسئلهی محرم و نامحرم است. مسئلهی محرم و نامحرم در اسلام جدی است. البته بخش عمدهای از این قضیهی محرم و نامحرم باز برمیگردد به خانواده. |
همان |
جلوگیری از سوء ظن در خانواده |
اگر سوءظن پیدا شد، چه سوءظن، مستند درستی داشته باشد، چه نداشته باشد، اثر خودش را میبخشد؛ مثل گلولهای است که از این لوله بیرون میآید؛ اگر توی سینه کسی خورد، میکُشد؛ چه این شخص عامد باشد، چه اشتباهاً دستش رفته باشد روی ماشه. ... این سوءظن کار خودش را میکند؛ چه منشأ درستی داشته باشد، چه ناشی از وسواس و مثلاً تصورات و توهماتِ بیجا باشد. |
همان |
ارزش نهادن به زن خانه دار و کار آنها |
حتماً بایستی بر روی کار زنهای خانهدار ارزشگذاری ویژه بشود. بعضی میتوانستند بروند کار بگیرند، بعضی میتوانستند تحصیلات عالیه بکنند، بعضی تحصیلات عالیه هم داشتند... گفتند ما میخواهیم این بچه را بزرگ کنیم، خوب تربیت کنیم، نرفتیم کار بگیریم. زن نرفته کار بگیرد، آن کار هم زمین نمانده؛ آن ده نفر دیگر رفتند آن کار را گرفتند. باید از اینجور زنی قدردانی شود. |
همان |
عفاف بجای عشق و شهوت |
سریالی ساخته شده(سریال حضرت یوسف پیامبر) که تمام جهات شرعی و رعایتهای گوناگون در آن ملاحظه شده. مبنای کار هم مبنای عفاف است، نه مبنای رائج در فیلمهای دنیا؛ عشق و شهوت و این چیزها |
دیدار کارگردان، هنرمندان و عوامل تولید سریال حضرت یوسف علیهالسلام با رهبر انقلاب(9/9/88) |
عفاف و ارتقاء جایگاه اجتماعی زن |
در مورد مسألهی زن نیز دو عیب اساسی در برنامههای گذشتهی صدا و سیما(قبل از انقلاب) وجود داشت: یکی این که ارزش حجاب از بین رفتهبود. از این بزرگتر، آن بود که نقشهای پست کننده به زن داده میشد. ... همهی ارزشهای بشری که برای زن مورد نظر میباشد، زیر سؤال میرفته است.... و غالباً و قاعدتاً در چهره یک مادر، یک همسر خوب و یک انسان کارآمد ارایه نمیشده است. |
همان |
راهکارها
برای بیان راهکار خوب است به نظرات مقام معظم رهبری برگردیم: «به نظر من تلویزیون، صدا و سیما و بخصوص بخش هنر نمایشی - بخش سریال و فیلم- امروز برای ما از همیشه مهمتر است. من به هیچ وجه یک نگاه مسامحی و گذرا و باری به هر جهتی نسبت به تلویزیون ندارم. هنرهای نمایشی خیلی مهمند؛ ابعاد تأثیرگذاری و فرهنگسازی هنرهای نمایشی خیلی وسیع است و امروز ما به عنوان یک ملتی که چون زنده است، چون حرف دارد، چون احساس هویت و وجود میکند، پس دشمنهای بزرگی هم دارد، مواجهیم با دشمنیهائی از راههای مختلف، به شیوههای مختلف و از جمله به شیوهی استفادههای هنری و بیش از همه، هنر نمایش. این نشان میدهد که ما به عنوان یک ملت زنده، به عنوان یک مجموعهای که در دنیا حرفی برای گفتن داریم و هدفی داریم، چقدر باید روی مسئلهی هنرهای نمایشی اهتمام بورزیم و سرمایهگذاری مادی و معنوی کنیم. لذا من حقیقتاً به این موضوع اهمیت میدهم.» (بیانات در دیدار هنرمندان و دستاندرکاران صداوسیما12/04/1389)
چنانچه گذشت مقام معظم رهبری هنرهای نمایش را دارای جایگاه ویژهای برای بیان اهداف انقلاب اسلامی میداند که باعث می شود. مفاهیم کلیدی این اهداف نیز در بیانات مقام معظم رهبری ذکر شده است و دقیق ترین منبع برای درک اسلام شیعی واقعیست. لازم است این فرمایشات به عنوان مطالبات ایشان و سندی راهبردی برای رسانه ملی تلقی شود.
آنچه میتوان از به عنوان راهکار ارائه کرد این است که این منویات (معیارهای زن از دیدگاه اسلام) در بخشهای مختلف حسب وضعیت آن بخش مورد نظر به آیتمهای ارزیابی تبدیل شود و بررسیهای لازم توسط افراد متخصص برای آثار آن بخش انجام گیرد که با توجه به جدول فوق به صورت ذیل میتوان ذکر کرد:
-برجسته سازی نقش زنان کشور در رسانه
-رصد گرایشهای غیردینی از زن
-پرداختن جایگاه دینی واجتماعی زن
-اهمیت ارتباط زن و مرد
-پرهیز از استفاده جنسی از مسأله زن در رسانه
-یافتن مسیرهای جدید پرداخت به مسأله زن بدون استفاده از جنسیت
-پرداختن به نقشهای ایدئولوژیک زن
-عدم توجه به تصورات متحجرانه و مغایر با نظر امام(ره) در بحث نقش آفرینی زنان
-نیاز انقلاب به نقش آفرینی زنان
-نیاز انقلاب به خانواده سالم و خانواده سالم به مادر
-اقناع افکار عمومی جهان در پاسخ به اتهاماتی که غرب در بحث زنان به ما وارد کرده است.
-انفعال نداشتن در تفکرات رایج دنیا در نگاه به زن و خرق عادات و عرف جهان
-تغییر نگاه و تطبیق آن به نگاه اسلام
-پرداختن به هر دو نقش مادری و همسری
-پرداختن به اشتغال زنان که در کنار شغل مادران و همسران موفقی هستند.
-جلوگیری از سوء ظن در خانواده
-ارزش نهادن به زن خانه دار و کار آنها
-عفاف بجای عشق و شهوت
-عفاف و ارتقاء جایگاه اجتماعی زن
این منویات به جهت تأکید ویژه مقام معظم رهبری و تأثیر برنامه ها نمایشی باید در دو حوزه برنامههای تولیدی نمایشی و تأمینی (خریدهای برون سازمانی) به جدیت دنبال شود که اولاً آثار تولیدی خالی از اشکالات فوق باشد و حتی المقدور آثار تأمینی خریداری نشود و در شرایط خاص که به هر دلیلی بنا بر خرید آثار برون سازمانی شد به هیچ وجه م��امحه ای در رعایت بندهای فوق انجام نشود و آثاری که چنین ویژگی نداشتند خریداری نشوند.
فارغ از برنامههای نمایشی این پارامترهای شمولیت عامی دارد و در بخشهای دیگر از جمله:
- در بخش برنامه های سرگرمی و مسابقات
-برنامه گفتگو محور
-پیامهای بازرگانی
-مستندها
-پخش زنده نشستها و همایشها و جشنواره ها
نیز رعایت شود که اگر اهمیت آنان بیش از آثار نمایشی نباشد کمتر نیست و تأکید مقام معظم رهبری نیز بر آثار نمایشی نافی اهمیت این برنامه نیست.