درسی که عربستان از تاریخ نیاموخت

نویسنده: اشر ارکابی /  محقق مرکز سلطنتی مطالعات خاورمیانه در دانشگاه براندیس

مترجم: ایمان سهرابی

ائتلاف مبارزان در برابر شورش های قبیله ای برای یک رییس جمهور تبعیدی آشنا به نظر نمی رسد؟ باید به جنگ های داخلی 1960 نگاهی بیندازیم.

صحبت منصور هادی عبد ربه رییس جمهور عزل شده یمن از یک هتل در عربستان سعودی خطاب به هر کس که صدای او را خواهد شنید، حملات هوایی به رهبری عربستان را علیه شورش قبیله حوثی برای مبارزه با هدف کنترل کشور تشویق می کند. حتی اگر حمایت داخلی از آقای هادی کاهش یافته باشد، او در سطح بین المللی به عنوان رهبر قانونی یمن شناخته می شود. برای کاهش حمایت گسترده ایران از حوثی ها، عربستان سعودی ائتلافی ضد حوثی از کشورهای عربی تشکیل داده است که حمایت لجستیکی از ترکیه تا امریکا را دریافت می کند.

اگر گذشته یک راهنما باشد، نتیجه خوبی از این قضیه به دست نمی آید. بحران کنونی بیش از حد یادآور اولین جنگ داخلی یمن از سال 1962 تا 1968 است. پس از آن بود که دو گروه از نیروهای بین المللی از طرف یک رییس جمهور ناتوان در تبعید جنگیدند. حالا که عربستان سعودی و مصر قصد خود را از ارسال نیروهای زمینی به یمن اعلام کرده اند، این مرحله ممکن است تکرار سناریوی سال 1960 باشد زمانی که پس از منحرف کردن مردم محلی با استفاده از تاکتیک هایی که نمی توانست نیروهای قبیله ای بومی را بیرون کند، حملات نیروهای مسلح خارجی با شکست مواجه شد.

در سپتامبر 1962، عبدالله السلال یک سرهنگ یمنی جوان، حمله ای به کاخ محمد البدر آخرین پادشاه یمن را رهبری کرد. رهبران پیروز کودتا تأسیس جمهوری مدرن یمن را اعلام کردند. امام البدر عزل شده به ارتفاعات شمالی یمن گریخت و با قبایل وفادار برای یک ضدحمله گردآمد.

هنگامی که السلال درخواست کمک بین المللی کرد، جمال عبدالناصر رییس جمهور مصر وعده پشتیبانی نظامی و مالی داد. ناصر رییس جمهور پرجمعیت ترین کشور عربی، کاریزماتیک ترین و پرنفوذترین رهبر جهان عرب نیز به شمار می رفت. او قادر به تشکیل یک ائتلاف بین المللی با قریب به اتفاق آراء برای به رسمیت شناختن جمهوری جدید یمن بود.

عربستان سعودی یکی از معدود کشورهایی بود که از به رسمیت شناختن جمهوری جدید خودداری کرد. با تهدیدهای مصر مبنی بر انتقال انقلاب یمن به سوی عربستان سعودی، سلطنت عربستان احساس خطر کرد. اتحاد رو به رشد امام البدر با قبایل زیدی (بسیاری از همان قبایل مشابه که جنبش فعلی حوثی را تشکیل می دهند) از مهمات و تأمین مالی سعودی بهره برد. عملیات نظامی چریکی آن ها علیه جمهوری و پشتیبانی نظامی مصر به قدری موفق بود که تعهدات اولیه مصر برای تأمین چند صد سرباز و مشاور به 70 هزار نیروی نظامی در سال 1965 رسید. پس از آن که مصر بدون موفقیت قابل توجه نیروهای خود را از دست داد، ناصر جنگ داخلی یمن را «ویتنام» خود توصیف کرد.

یک دلیل عمده برای شکست نظامی ناصر، نامهربانی ناحیه ارتفاعات شمالی یمن بود که شامل قلمرو اصلی جنبش قبیله حوثی امروزی می شود. این ناحیه کوهستانی یک قبرستان امپراطوری از زمان امپراطوری روم بوده است. مسیرهای پیاده روی صعب العبور کوه که مانع از ساماندهی ارتش مصر بود، موجب شد تا ناصر بیشتر روی نیروی هوایی تکیه کند.

حتی بمباران هوایی موفقیت محدودی داشت. ساختار فرماندهی و انبارهای تسلیحاتی امام البدر بر یک سیستم گسترده از غارهای کوه استوار بود. با صدای نزدیک شدن هواپیما، شبه نظامیان قبیله ای در غارها پناه می گرفتند و تلفات محدودی می دادند. ناصر درمانده سپس برای استفاده از بمب های گاز سمی که می توانست به پناهگاه های غار نفوذ کند، مجوز صادر کرد.

در حالی که این موضوع برخی موفقیت های تاکتیکی به همراه داشت، با هر بمبی که فرود می آمد، عبدالله السلال و جمهوی جدید حمایت توده بیشتری را از دست می دادند. پس از آن بود که نظامیان مصری خود را در شرایطی دیدند که از یک رییس جمهور نامشروع با قدرت شکننده حمایت می کنند. در پاسخ به تهدیدها علیه زندگی او و نکاتی که او را از اتحاد با مصر پشیمان کرده بود، السلال به همراه نزدیکترین وزرای خود به قاهره دعوت شد و از بازگشت او به یمن برای ماه ها جلوگیری شد- مشابه تبعید فعلی هادی رییس جمهور عزل شده یمن به عربستان سعودی.

در سال 1967 شکست مصر در جنگ با اسرائیل این کشور را به عقب نشینی مفتضحانه از یمن مجبور کرد. السلال غیرمحبوب، از سوی مخالفان سیاسی از قدرت به زیر آمد و با یک سفر یکطرفه به بغداد فرستاده شد. در سال 1968 نیروهای قبیله ای امام البدر برای تسخیر دوباره صنعا پایتخت یمن آماده به نظر می رسید. این موقعیت از سوی قاضی عبدالرحمان آل ایرانی یکی از چهره های قابل احترام از سوی حامیان جمهوری و نیز مردان قبیله ای امام البدر حفظ شد. او به آشتی دو طرف کمک کرد و یک دولت متحد با محوریت خود به عنوان رییس جمهور جدید را تشکیل داد. بحران کنونی یمن قهرمان معادل ایرانی ندارد.

به نظر نمی رسد سعودی ها از قرن گذشته- یا مداخله فاجعه بار خود علیه حوثی های یمن درسال 2009 که طی آن 130 سرباز آماده سعودی کشته شدند- چیز زیادی آموخته باشند. در سایه های درگیری علی عبدالله صالح رییس جمهور سابق یمن در کمین نشسته است؛ کسی که نیروهای دولتی متعهد دارد که هنوز به دلیل وجود حوثی به او وفادار هستند. با هر بمب سعودی که در یمن فرود می آید، حوثی هایی که از جانب ایران پشتیبانی می شوند و بر محبوبیتشان افزوده می شود، در سیاست های داخلی و کشیدن یمن در یک مسیر ناخواسته از سوی ائتلاف سعودی بیشتر تحکیم می شوند.