يمن؛ ويتنام آل‌سعود (بخش بيست و سوم)

سرويس خارجي: دستورات اخير پادشاه عربستان مبني بر برکناري مقرن بن عبدالعزيز و تعيين محمد بن سلمان به عنوان جانشين وليعهد و همچنين برکناري سعود الفيصل بي ارتباط با روند تجاوز اين کشور به يمن نيست و ظاهرا ترس از واکنش‌ها نسبت به شکست رياض در جنگ يمن پادشاه عربستان را به صدور چنين دستوراتي واداشته است.

پايگاه خبري العهد لبنان در تحليلي با عنوان دلايل پشت پرده دستورات جديد پادشاه عربستان و تغييرات در مهره‌هاي قدرت آل سعود نوشت،حاکمان عربستاني همواره نگران تخت پادشاهي خود هستند و آماده‌اند تا براي حفظ آن دست به هر اقدامي بزنند. در واقع کرسي پادشاهي براي آنها مساله‌اي مقدس است که تغيير پذير نيست.

خاندان حاکم در عربستان تخت پادشاهي را از يکديگر به ارث مي‌برند و در زماني که احساس کنند خطري متوجه آنهاست دست به تغييرات در حکومت مي‌زنند.

اخيرا عربستان با انجام اصلاحاتي در خاندان حاکم اين کشور، مقرن بن عبدالعزيز وليعهد عربستان را برکنار و محمد بن نايف بن عبدالعزيز را به جاي وي تعيين کرد. همچنين محمد بن سلمان، پسر خود را به عنوان جانشين وليعهد به جاي محمد بن نايف تعيين و سعود الفيصل را از سمت خود به عنوان وزير خارجه برکنار و عادل الجبير، سفير عربستان در آمريکا را به جاي وي تعيين کرد.

اين تغييرات در خاندان حاکم عربستان دلايلي دارد که بي‌ارتباط با روند تجاوز عربستان به يمن نيست.فواد ابراهيم، نويسنده و روزنامه نگار عربستاني درباره اين تغييرات اعلام کرده است که مواضع مختلف و متضاد در خاندان حاکم عربستان درباره جنگ عليه يمن يکي از دلايل اين تغييرات است.پادشاه عربستان ناچار است عرصه داخلي اين کشور را براي مقابله با جنگ در يمن يکپارچه سازد به ويژه اينکه نتوانسته به دستاورد نظامي در اين جنگ دست يابد.

در واقع ترس از واکنش‌ها عليه شکست عربستان در جنگ يمن پادشاه اين کشور را به صدور چنين دستوراتي واداشته است.

اين روزنامه نگار عربستاني همچنين از برنامه‌اي خبرداد که نشان از تلاش متعب بن عبدالله و مقرن به عبدالعزيز براي ايجاد شورش وآشوب در رياض عليه سلمان بن عبدالعزيز به دليل اقدمات يکجانبه‌اش داشت و احتمال اين مي‌رفت که به ويراني خاندان آل سعود منجر شود،اما سلمان بن عبدالعزيز پادشاه عربستان در ساعات آخر متوجه اين برنامه شد و دستور اعزام گارد ملي به مرز با يمن را براي ممانعت از هرگونه شورشي در رياض داد.پادشاه عربستان در واقع تلاش مي‌کند تا قدرت را ميان خانواده‌هاي سلمان و نايف محدود کند و خاندان متعب، پسر پادشاه پيشين را از قدرت دور نگه دارد. وي هر گونه فرصتي را براي رسيدن متعب بن عبدالله به تخت پادشاهي از بين مي‌برد و با برکناري مقرن بن عبدالعزيز فرصت دستيابي متعب به قدرت به طور کامل از بين رفت.

به گزارش اين روزنامه نگار عربستاني برکناري سعود فيصل از پست وزارت خارجه نيز پيش‌بيني شده بود اما مساله‌اي که در ذهن نمي‌گنجد اين است که فردي غير از فرزندان فيصل چنين پست مهمي را در اختيار بگيرد و اين نشان مي‌دهد که سلمان بن عبدالعزيز اين بار از روي خواسته‌هاي شخصي و در اقدام يکجانبه به دليل دوستي بيشتري که نسبت به الجبير داشته دست به چنين تغييري زده است.

براي عربستان سعودي، کشوري که به محافظه‌کاري و پرهيز از تغييرات ناگهاني شهرت دارد، اتفاقات چند هفته اخير غيرعادي بوده است.شتاب و گستره تصميماتي که ملک سلمان از زمان نشستن بر کرسي سلطنت در ماه ژانويه و پس از درگذشت ملک عبدالله گرفته است، با معيارهاي عربستان سعودي نفس گير و بي‌سابقه است.

جرالد بات، تحليلگر خاورميانه و مشاور منطقه‌اي شرکت مشاوره آکسفورد آتلانتيکا در تحليلي که بي.بي.سي آن را منتشر کرده، نوشته است: روش محتاطانه عربستان در مواجهه با بحران‌هاي منطقه اي و اهميتي که اين کشور براي ديپلماسي آرام قائل بود، با تصميم به حمله هوايي به يمن به دور انداخته شد.

عربستان سعودي ناگهان در نقش غيرمعمول رهبر حرکتي ظاهر شده است که بسياري در منطقه آن را يک عملياتي نظامي مورد حمايت کشورهاي عرب براي جلوگيري از آنچه توسعه طلبي ايران! خوانده شده تلقي مي‌کنند.اما تغييرات در داخل عربستان کمتر عجيب نيست.

امير محمد بن نايف، وزير کشور در ماه ژانويه به طور غيرمنتظره‌اي به عنوان نايب وليعهد پس از امير مقرن بن عبدالعزيز (وليعهد وقت) منصوب شد.امير محمد اولين نوه عبدالعزيز بن سعود، بنيانگذار عربستان سعودي بود که بر پلکان منتهي به تخت سلطنت قدم مي گذاشت.ملک سلمان در همان زمان جوانترين پسر خود، امير محمد بن سلمان را هم به عنوان وزير دفاع منصوب کرد.اين انتصاب‌ها به اندازه کافي مهم بودند، اما حالا با تغييراتي غيرمنتظره دنبال شده‌اند.

امير مقرن از صحنه خارج شده و امير محمد بن نايف جاي او را به عنوان وارث تاج و تخت گرفته و امير محمد بن سلمان هم به عنوان نايب وليعهد معرفي شده است.کشوري که به داشتن پادشاهان هفتاد ساله و هشتاد ساله عادت کرده بود، يک شبه صاحب وليعهدي شده که پنجاه و چند سال دارد و جانشينش هم سي وچند ساله است.سال‌ها تصور بر اين بود که نسل جديد به آرامي و در فرايندي طولاني راه خود را به سوي سلطنت باز خواهد کرد.

در واقع گفته مي‌شد که ملک عبدالله، امير مقرن را عمدا به عنوان جانشين ملک سلمان انتخاب کرده است تا بر اين انتقال حساب شده قدرت به نسل جديد نظارت کند.اما پادشاه جديد با يک حرکت قلم ضرورت چنين نقشي را ناديده گرفت و امير مقرن را کنار گذاشت.

تغيير مهم ديگري که در چشم انداز صحنه سياسي عربستان سعودي ديده مي شود، کنار رفتن سعود الفيصل، وزير کهنه کار امور خارجه اين کشور پس از چهار دهه است.کنار رفتن او به دليل وضعيت نامناسب سلامت چيز عجيبي نبود، اما انتخاب کسي خارج از خاندان سلطنتي به عنوان جانشين او غيرمنتظره بود.

عادل الجبير، وزير امور خارجه جديد، سفير عربستان در ايالات متحده آمريکاست.احتمال دارد که انتخاب او دقيقا به دليل آشنايي‌اش با مناسبات داخلي تنها ابرقدرت جهان بوده باشد.

عربستان سعودي و ساير کشورهاي عرب خليج فارس نگران چشم انداز توافق ايران و جامعه بين‌المللي بر سر برنامه اتمي اين کشور هستند که ممکن است به توسعه نفوذ منطقه‌اي ايران بينجامد.دخالت بي سابقه عربستان در يمن نشان مي‌دهد که اين مسئله در حال حاضر نگراني اصلي حاکمان سعودي است.

يکي از تازه ترين فراميني که ملک سلمان صادر کرده، پرداخت پاداشي معادل يک ماه حقوق به تمامي اعضاي نيروهاي نظامي و امنيتي بوده است.همزمان، ارتقاي مقام دو چهره اصلي عمليات نظامي در يمن، يعني وزيران کشور و دفاع، به تمامي منتقدان احتمالي اين عمليات در درون خانواده سلطنتي اين پيام را مي‌فرستد که شاه، بدون هر گونه تزلزلي به راهي که برگزيده، پايبند است.

احتمالا شايعاتي در مورد مخالفت‌هاي پنهاني در درون خانواده سلطنتي وجود دارد.اما اين مخالفت‌ها احتمالا مربوط به اميران سالخورده‌اي است که در انتصاب‌هاي جديد ناديده گرفته شده‌اند، يا کساني که معتقدند انتصاب سمت‌هاي عالي شتابزده صورت گرفته و مهلت دست يافتن به توافق در درون خانواده سلطنتي داده نشده است.

ملک سلمان، گويي اين واکنش‌ها را پيش بيني کرده و در فرمان انتصاب کوچکترين پسرش که نسبتا هم ناشناخته بود، نوشته که ارتقاي او با موافقت اکثريت اعضاي شوراي بيعت خانواده سلطنتي صورت گرفته، يعني شورايي که براي اطمينان يافتن از انتقال آرام قدرت تشکيل شده است.

عربستان سعودي شاهد يک سنت شکني بزرگ است و محافظه کاري گذشته ديگر در آن ظهوري ندارد.پادشاه و مشاوران جوانش احتمالا به اين نتيجه رسيده‌اند که روش‌هاي قديمي براي رويارويي با چالش‌هاي جديد مناسب نيست که عربستان سعودي چه در داخل و چه در منطقه با آن مواجه است.دهها نفر در روزهاي اخير بازداشت و به برنامه ريزي براي دست زدن به اعمال تروريستي تحت نام گروه موسوم به داعش متهم شده‌اند.القاعده در حال استفاده از فرصت در يمن براي تقويت پايه‌هايش در آنجاست تا به اهدافي در عربستان حمله کند.از طرف ديگر در شرايطي که هزينه‌هاي عمومي عربستان، از جمله به دليل جنگ در يمن، سرسام آور است، قيمت نفت پايين مانده است.

خالد الفالح، مديرعامل شرکت سعودي آرامکو به عنوان رئيس اين شرکت جاي علي نعيمي، وزير نفت را گرفته است و انتظار مي‌رود که نعيمي در چند ماه آينده از وزارت نفت برود و جاي خود را احتمالا به عبدالعزيز بن سلمان، پسر ديگر ملک سلمان بدهد که اکنون معاون وزير نفت است.گمانه‌زني چيز تازه‌اي نيست، اما عربستان سعودي بايد با اين واقعيت تکان دهنده کنار بيايد که اين روزها تقريبا هر چيزي ممکن است.اين در حالي است که،با گذشت تنها چند ماه از عزل و نصب‌هاي پيشين پادشاه عربستان در 29 ژانويه گذشته و تعيين پسرش به رياست مهم‌ترين نهادهاي تصميم گيرنده اين کشور، ملک سلمان در اقدامي جديد بار ديگر هرم قدرت آل سعود را برهم زد تا مهره‌ پشت‌پرده خود را که از مدت‌ها قبل اقدامات تبليغاتي برايش آغاز شده بود، به تخت سلطنت نزديک‌تر کند.

محمد بن سلمان، پسر 30 ساله پادشاه عربستان و جوانترين وزير جنگ اين کشور که اصلي‌ترين بازيگر تجاوز نظامي به يمن نيز هست با تصدي پست جانشيني وليعهد ظاهرا به سومين مهره‌ در سلسله مراتب قدرت در عربستان تبديل شده است.

شايد روزي که ملک سلمان بن عبدالعزيز سکان وزارت دفاع را به پسر جوان خود سپرد، کسي تصورش را نمي‌کرد که اولين نوه ملک عبدالعزيز، موسس خاندان سلطنتي عربستان رياست جنگي ظالمانه را عليه يمن تحت عنوان «توفان قاطع» برعهده بگيرد.

اين اقدام ملک سلمان واکنش‌ها و انتقاداتي را نيز در محافل سياسي و نظامي به دنبال داشت چراکه محمد جوان که مدرک تحصيلي‌اش را در رشته حقوق از دانشگاه‌هاي عربستان گرفته و تمام تجربياتش همگي در عرصه‌هاي اقتصادي از جمله رياست شوراي اقتصادي بوده، هيچ تجربه نظامي ندارد و هرگز آموزش نظامي حرفه‌اي نديده است.گرچه بر روي کاغذ محمد بن سلمان شخص سوم قدرت در خاندان حاکم محسوب مي‌شود اما در واقع با به قدرت رسيدن پدرش به شخص اول عربستان تبديل شده است. وي خيلي زود و در کمتر از چند ماه به تاثير گذارترين چهره در ميان خاندان حاکم تبديل شد و توانست بحران در روابط کشورش با دولت سوئد در پي انتقاد وزارت خارجه سوئد از قوانين ناقض حقوق بشر در عربستان را حل کرده و بار ديگر ريسمان پوسيده روابط ميان دو کشور را به هم گره بزند.

درخصوص سودان نيز شاهزاده جوان، عمر البشير، رئيس‌جمهوري سودان را پس از چند ساعت بحث و گفتگو در رياض براي پيوستن به ائتلاف عربي عليه يمن قانع کرد و اگرچه تعهدات و وعده‌هايش به سودان براي پيوستن به صف متجاوزان به يمن در پرده ابهام است، اما آنچه مشخص است اين است که محمد بن سلمان تا پيش از انتصاب به سمت جانشيني وليعهد هم از جمله بازيگران و تصميم‌گيرندگان اصلي در خاندان سلطنتي عربستان بود.

اقدامات پسر پادشاه به همين‌جا محدود نشد و شاهزاده سعودي و پدرش هيچ فرصتي را براي جبران خسارت‌ها و اشتباهات گذشته از دست ندادند و تنها با مذاکراتي چند ساعته با رجب طيب اردوغان، رئيس جمهوري ترکيه در سفرش به رياض، ترکيه‌ را که از ابتدا مخالف استفاده از حريم هوايي کشورش براي حمله به يمن بود، قانع کردند تا در تجاوز نظامي اعراب به يمن پيشتاز باشد.در اين ميان قطر که پس از مرگ ملک عبدالله بن عبدالعزيز دست آشتي به سوي رياض دراز کرده بود نيز از دايره تلاش‌هاي محمد بن سلمان کنار گذاشته نشد تا با تلاش وي، دوحه نيز بار ديگر سياست‌هايي همسو با خواست رياض در مسائل مختلف از جمله حمله به يمن اتخاذ کند.

اما آنچه اينجا ذهن را به خود مشغول مي‌کند اين است که پشت پرده اين تلاش‌هاي بي‌وقفه و عزل و نصب‌ها چيست و چرا شاهزاده‌اي در اين سن با توشه‌اي خالي از تجربيات نظامي تنها چند ماه پس از انتصابش به عنوان وزير دفاع هدايت اولين جنگ بزرگ عربستان و همپيمانانش را برعهده مي‌گيرد؟ عربستاني که تا قبل از جنگ يمن تنها به عنوان يک عضو در ائتلاف‌ها شرکت مي‌کرد (مثل ائتلاف بين‌المللي به رهبري آمريکا در جنگ آزادي کويت) حالا و براي اولين بار رهبري جنگ يمن را برعهده گرفته و خبرگزاري‌هاي رسمي عربستان و تلويزيون رسمي اين کشور تصاوير وزير دفاع جوان را از اتاق فرماندهي عمليات نشان مي‌دهد.

مي‌توان اين‌گونه نتيجه‌گيري کرد که اين سلسله اقدامات و اعلان جنگ عليه يمن همانطور که محمد حسنين هيکل، پژوهشگر مشهور مصري نيز اخيرا پيش‌بيني‌ کرده بود، درواقع چيزي جز زمينه‌چيني براي انتقال قدرت به نسل بعدي خاندان سعود و تبديل محمد بن سلمان به عنوان اولين پادشاه نسل دومي و قهرمان اذهان عمومي عربستان نيست و به طور خلاصه مي‌توان گفت انگيزه عربستان از به راه انداختن ماشين جنگ در يمن و تبليغات گسترده‌اي که برايش مي‌شود تلاشي بود براي مطرح کردن محمد بن سلمان به عنوان يک رهبر مقتدر و کاردان و چينش مهره‌هاي جديد در شطرنج آل‌سعود که شاهي 80 ساله و مبتلا به آلزايمر هدايتگر آن است نيز چيزي جز هموار کردن راه براي پادشاهي محمد بن سلمان نيست.          ادامه دارد...