فصل آشـــتی

سارا معصومی

باراک اوباما، رییس‌جمهور ایالات متحده می‌گوید که به توافقی بلندمدت با ایران دست یافته است. نخستین توافقی که دو کشور در چهار دهه گذشته به شکل رسمی در شکل‌گیری آن نقش داشته‌اند. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم این توافق را تاریخی می‌خواند. توافقی که ظریف به عنوان عضوی از تیم مذاکره‌کننده ایران در سال ٢٠٠٥ نتوانست به دلیل زیاده خواهی‌های امریکا آن را پیش ببرد اما در چهاردهمین روز از ماه جولای سال ٢٠١٥ به آن جامه عمل پوشاند.

جان کری، وزیر امور خارجه امریکا، توافقی را که برای آن ١٨‌روز در پله کوبرگ محبوس ماند، توافقی خوب می‌داند و با تشکر از رییس‌جمهوری ایران و همتای خود، ظریف را مذاکره‌کننده‌ای سخت، میهن دوست و مورد احترام می‌خواند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی هم این توافق را اشتباهی تاریخی می‌داند که می‌تواند رقابت تسلیحاتی را به قول اسراییلی‌ها در منطقه‌ای به راه بیندازد که تنها دارنده سلاح اتمی آن، خود تل آویو است.

ساعت از ١١ شب دوشنبه گذشته بود که خبر آمد خبرنگاران منتظر باشند. گوش‌ها تیز و دوربین‌ها مهیای تثبت تاریخی‌ترین لحظه شدند. اخبار اولیه حاکی از آن بود که ایران و ١+٥، آخرین جمع‌بندی‌ها را انجام داده و سرانجام متن برنامه جامع اقدام مشترک پس از اما و اگرهای فراوان بدون پرانتز روی میز مهیاست. برآورد اولیه این بود با توجه به آنکه توافقنامه موقت ژنو تا پایان روز دوشنبه ١٣جولای تمدید شده است دو طرف به نخستین دقایق روز چهاردهم در حالی وارد خواهند شد که خبر توافق را اعلام می‌کنند. قرار بود این توافقنامه هم مانند تمام توافقنامه‌هایی که در تاریخ سیاسی مذاکرات ایران و امریکا حک شده است، نیمه‌شب اعلام شود.

پنج بامداد روز سه‌شنبه نخستین ساعت اعلام شده بود. فضای مجازی اعم از توییتر در حال انفجار خبری بود. بازار گرم گمانه‌زنی‌ها با توییت‌های خبرنگاران ایرانی و خارج مستقر در خیمه‌گاه مقابل کوبرگ، داغ‌تر هم شده بود. ١٣ سال مذاکره میان ایران و غرب یک سو و ١٨ روز چانه‌زنی‌های فشرده از سوی دیگر، دو طرف را به مرز مذاکرات فرسایشی کشانده بود. نشانه‌ها در نیمه شب دوشنبه حاکی از این بود که توافق انجام شده است اما هیچ منبعی حصول به توافق قرن را اعلام نمی‌کرد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه برای بازگشت به مسکو عجله داشت و همین مساله این گمانه‌زنی را تقویت می‌کرد که ساعت اعلام توافق پیش از شش بامداد خواهد بود.

با این‌همه وزرای امور خارجه شش کشور دیگر حاضر در مذاکرات لاوروف را راضی کردند چند ساعتی بیشتر در وین بماند تا صبح توافق محقق شود. لاوروف در حالی که خستگی و کلافه بودن از چهره‌اش هویدا بود از کوبرگ خارج شده و در جواب خبرنگاران گفت: می‌روم بخوابم. بار بعدی که خبرنگاران وزیر امور خارجه سرد چهره روسیه را دیدند هنگام شرکت در آخرین نشست هماهنگی وزرای ایران و ١+٥ و پیش از عزیمت به قرائت بیانیه در مقر مرکز خبری نمایندگی سازمان ملل در ایران بود.

ساعت هشت صبح به وقت وین بود که نشست‌های کارشناسی، مدیران سیاسی و وزرای امور خارجه ایران و ١+٥ از سر گرفته شد. دو ساعت و نیم بعد وزرای هفت کشور دور هم جمع شدند و در حالی که چشم‌های آنها خبر توافق را پیش از لب‌های‌شان می‌داد عکس یادگاری گرفته و در مقابل خبرنگاران برای نخستین‌بار اعلام کردند که: بله، انجام شد.

نخستین عبارات این بود: محمد جواد ظریف گفت: به راه‌حل برد – برد رسیده‌ایم. افق‌های تازه برای برخورد با مسائل جدی آغاز شده است. فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در حالی که لبخند عمیقی بر لب داشت، گفت: توافق فقط مربوط به برنامه هسته‌ای ایران نیست بلکه به همکاری‌های بین‌المللی هم منجر خواهد شد.

آغاز غیر هسته‌ای برای اعلام توافقی هسته‌ای. جملاتی که نشان می‌داد ایران و ١+٥ برای رسیدن به این توافق از چه تصمیم‌های سیاسی عبور کرده‌اند و چه تهدیدهای غیرهسته‌ای را مد نظر قرار داده‌اند. در گردونه این مذاکرات، ایران و امریکایی بودند که میان آنها نه تنها از رفاقت سیاسی خبری نیست که دیواری از بی‌اعتمادی برای چندین دهه بالا رفته است. در این گردونه روسیه و امریکایی‌ حضور دارند که در یک سال اخیر رابطه آنها به دلیل مسائل اوکراین و سوریه به‌شدت تیره و تار شده است. با وجود این حاشیه‌های تلخ، هفت کشور عزم خود را جزم کردند که به قول جان کری به جهان بگویند اگر دیپلماسی شکست بخورد در جنگ چه اتفاق‌هایی که رخ نخواهد داد.

امریکا می‌گوید راه‌های رسیدن ایران به بمب اتم را مسدود کرده است، ایران هم می‌گوید که از شر تمام تحریم‌ها‌ رهایی یافته و فصل جدید اقتصادی، سیاسی و فنی را تجربه خواهد کرد. باراک اوباما و جان کری می‌گویند در سایه این توافق اعتماد نکرده‌اند و تنها با اتکای به سیستم‌های راستی‌آزمایی است که کار را پیش برده‌اند. ایران هم می‌گوید که تمام راه‌های سوءاستفاده را بسته است و متن به گونه‌ای از نظر حقوقی و سیاسی با دقت نوشته شده است که مو لای درز برداشته شدن تحریم‌ها نخواهد رفت. ایران می‌گوید به هدف خود در مذاکرات رسیده است و برنامه هسته‌ای این کشور حفظ شده و در سال‌های آتی مسیر صعودی خود را طی خواهد کرد و تحریم‌های این کشور هم از میان برداشته خواهد شد.

ایران و ١+٥، در نوامبر ٢٠١٣ به توافقنامه موقت ژنو دست یافتند. در دو سال گذشته دو طرف بارها در مسیر رسیدن به توافقنامه جامع زمین خورده و بلند شدند. بارها رسیدن به این برجام غیرممکن به نظر رسید اما سرانجام ١٤ جولای رسید.

داریل کیمبال، کارشناس خلع سلاح در این خصوص به گاردین می‌گوید: این توافق در میان یکی از پیچیده‌ترین و پرتبعات‌ترین توافق‌های هسته‌ای قرن است. دو سال مذاکره فشرده هفت کشور را در برگرفته که در میان آنها دو کشور با سابقه خصومت وجود دارد.

بسیاری اعتقاد دارند که این توافق هسته‌ای هنوز در ابتدای مسیر است و باید از چند خوان عبور کند. با این‌همه به نظر می‌رسد که دولت‌های ایران و ١+٥ از پس چالش‌های آتی هم برخواهند آمد و بازی را به مخالفان واگذار نخواهند کرد.