نجابت اسلامی «زکزاکی» در نیجریه

پایگاه بصیرت / احمدرضا روح الله زاد

پایگاه بصیرت: شیخ ابراهیم زاکزاکی در نیمه شعبان سال 1332 هجری شمسی (1953 میلادی) در شهر زاریا  به دنیا آمد. این شهر که زکزکو نیز نامیده می شود در شمال نیجریه قرار دارد. شیخ ابراهیم از یک خانواده مسلمان سنی با مذهب مالکی است. در همان قرن اول هجری قمری، اسلام از طریق بازرگانان به نیجریه وارد شد. مردم نیجریه مانند اکثر مردم افریقا بت پرست و توتم پرست بودند و هر قبیله برای خود، خدا و خدایانی  داشت. اسلام در آغاز در شمال نیجریه وارد شد. چند قرن بعد (اواخر قرن 12 و اوایل قرن 13) شخصی به نام عثمان دن فودیو که یک عالم دینی و بر مذهب مالکی بود، توانست  نخستین دولت اسلامی را در شمال نیجریه فعلی تشکیل دهد. عثمان به دلیل گرایش های عارفانه و در عین حال محبت به مهدی موعود(عج) توانست جمعیت زیادی را در نیجریه به اسلام دعوت کند. دولت اسلامی شیخ عثمان دن فودیو مالکی مذهب بود و بر همین اساس فقه مالکی در میان مسلمانان نیجریه تا امروز استمرار داشته است. در حال حاضر مسلمانان در نیجریه قریب 60 درصد جمعیت نیجریه را شامل می شوند.

با ورود استعمارگران اروپایی به نیجریه(پرتغال و بعد دیگر کشورهای اروپایی) دین مسیحی نیز در این کشور پیروانی پیدا کرد. بیشتر تمرکز مسیحیان در جنوب نیجریه است. مسیحیت  در برخی نقاط دیگر این کشور نیز گسترش یافته است. عمده مناطق نفت خیز نیجریه در جنوب آن قرار دارد. در حال حاضر چیزی نزدیک به 40 درصد جمعیت نیجریه مسیحی هستند. هر چند به دلیل وجود جمعیت های قبایلی و نبود سازمان آماری ، آمارهای ارائه شده دقیق نیستند و هر گروه و فرقه و دینی در ارائه آمار خود غلو می کند. کما اینکه تاکنون آمار دقیقی از میزان جمعیت این کشور نیز وجود ندارد. آخرین آمار، متعلق به سازمان امنیت و اطلاعات امریکا (سیا) است که اندکی بیش از 181 میلیون نفر اعلام شده است. ظاهرا نخستین بار شیعه از طریق تجار لبنانی به نیجریه وارد می شود. اما تلاش چندانی برای تبلیغ تشیع در این کشور صورت نمی گیرد. بر همین اساس آماری از شیعه در نیجریه وجود نداشت.

شیخ ابراهیم زاکزاکی نیز یک مسلمان مالکی مذهب بود. هر چند به دلیل حضور استعمار و تلاش آن جهت وابستگی فرهنگی، آنگونه که شیخ در مراسم گرامی داشت شهادت 3 فرزندش اعلام کرد؛ مردم مسلمان نیجریه چندان از گذشته اسلامی خود خبر نداشتند و به تعبیری صرفا اسمشان مسلمان بود.

وی تحصیلات اولیه خود را در زاریا به پایان رسانده و بعد، از سال 1971 تا 1975 به شهر کانو رفته  و در دانشگاه در رشته علوم سیاسی و اقتصاد تحصیل می کند . پس از آن به زاریا آمده و در دانشگاه احمد بلو ادامه تحصیل می دهد که همزمان با اوج گیری مبارزات مردم مسلمان ایران به رهبری امام خمینی(ره) علیه حکومت پهلوی است (1356 شمسی). وی در خاطرات خود از آن زمان می گوید: استاد در دانشگاه دو واژه قدرت و نفوذ یا تاثیر را تشریح می کرد و من، همانند بسیاری دیگر از دانشجویان، چندان فهمی از تشریح وی از این دو واژه پیدا نکردیم، لذا خواستار توضیح بیشتر با ذکرمصداق شدیم. استاد مثال از ایران زد و گفت دولت پهلوی یک دولت قدرتمند است. ظاهرا پنجمین ارتش مقتدر دنیا را دارد. ولی امام خمینی(ره) یک روحانی دینی است و فاقد هر گونه قدرت ظاهری است. اما حکومت پهلوی را به چالش کشیده و به نظر می رسد در این مبارزه شاه شکست خواهد خورد. این به دلیل همان حوزه نفوذ و تاثیری است که امام در جامعه ایران دارد.

شیخ زاکزاکی می گوید؛ پس از کلاس، ما تلاش زیادی کردیم تا اطلاعاتی در باره امام به دست آوریم، اما همه تلاش ما منحصر به عکسی شد که از ایشان در پشت جلد یک مجله فرانسوی چاپ شده بود. از آن عکس چند تایی تکثیر کردیم . به نمایندگی ایران در نیجریه مراجعه کردیم و از مسئولین آن خواستیم تا اطلاعاتی از امام و عکس هایی از وی را به ما بدهند، اما آنان اظهار کردند که اطلاعاتی از امام ندارند و کپی سیاه همان عکسی را که ما داشتیم به ما دادند که ما هم گفتیم از آن چند تایی داریم.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) موجی در جهان اسلام برای شناختن انقلاب اسلامی و رهبر دینی آن به راه می افتد و جوامع مسلمان تشنه شناختن خمینی بودند(آنگونه که شیخ زاکزاکی تاکید می کند). مردم مسلمان نیجریه نیز از این قافله مستثنی نبودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی شیخ زاکزاکی به ایران می آید ( در اولین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی) و به دیدار امام خمینی(ره) می رود. شیخ ابراهیم زاکزاکی در تعریف خود و اینکه چگونه شیعه شده و مسلمانان این کشور را به مذهب تشیع دعوت کرده، می گوید: زمان انقلاب اسلامی ایران در تصاویر و اخبار، به خصوص از رسانه‌های غربی رویدادهای این کشور را می‌دیدم. ما در دانشگاه به فعّالیت‌های اسلامی می‌پرداختیم و سازمانی به نام «انجمن اسلامی سوره نیجریّه» داشتیم که من دبیر کلّ این انجمن در دانشگاه خودم بودم. در اواخر دهه هفتاد، یعنی 1978 م. معاون امور بین‌الملل این انجمن نیز شدم. در فوریه 1980 م. برای اوّلین سالگرد انقلاب اسلامی به ایران آمدم. قبل از آمدن به ایران، به عنوان یک مسلمان به فعّالیت‌هایی مشغول بودم و آرزو داشتم کشور اسلامی داشته باشیم و بتوانیم کنترل کشور خود را به دست بگیریم؛ چون حکومت ما کمونیستی بود؛ امّا بعد از اینکه از ایران دیدن کردم، تمام دیدگاه‌هایم تغییر کرد. ما به یک الگوی ایرانی و تعلیمات امام خمینی(ره) احتیاج داشتیم. خُب الحمدالله در دهه هشتاد جنبش اسلامی در نیجریّه تاسیس شد. این جنبش از انجمن اسلامی سوره جدا شده بود و آنها وظیفه داشتند انجمن را به سوی جهان اسلام سوق دهند.

پس از آن به حوزه علمیه قم رفته و به تحصیل می پردازد.  در باره خودش گفته است: مردم نیجریه پیرو مذهب مالکی هستند. خود من تحصیلات سنّتی اسلامی را در حوزه محلّی که متعلّق به مذهب مالکی است، گذراندم و کتاب‌های مختلفی را در آنجا می‌خواندیم، از جمله: تفسیر، لغت، مقامات حریری، شرح ابن عقیل، الفیه ابن مالک و برخی شاخه‌های علم. بعد از این تحصیلات سنّتی فهم و مطالعه شیعه برای من آسان بود.

خود می گوید، پس از بازگشتم به نیجریه به توصیه امام در تبلیغ کتاب خدا و دین اسلام پرداختم. مردمِ تشنهِ شناختنِ امام، وقتی می شنیدند که منِ زاکزاکی که در ایران بوده ام و به دیدار امام رفته ام و می خواهم در باره انقلاب و امام صحبت کنم، برای دیدن من و شنیدن سخنانم کلیومتر ها راه را حتی پیاده، می پیمودند تا من از انقلاب اسلامی و امام انقلاب برای شان بگویم.

این موضوع سبب شد که مردم با اندیشه امام آشنا شوند و به اسلام و تشیع گرایش پیدا کنند. گرایش به مذهب شیعه چندان بود که بعضا در روز چندین گروه صد نفره برای گرویدن به اسلام و شیعه به زاریا  و به محضر شیخ زاکزاکی می رسیدند.

به موازات گرایش جامعه نیجریه به تشیع، جریان هایی در داخل کشور و در خارج احساس خطر می کردند که در راس این جریان ها رژیم صهیونیستی و دولت وهابی عربستان قرار دارند. اسرائیل با کشورهای افریقایی پیمان های متعدد اقتصادی و امنیتی منعقد کرده است. دولت نیجریه فقط در ابعاد نظامی، نیمی از صادرات اسلحه اسرائیل به افریقا را به خود اختصاص داده است. اسرائیل علاوه بر آن در حوزه های اقتصادی نیجریه مانند نفت و گاز، خدمات و غیره نیز سرمایه گذاری های زیادی کرده است و سود سرشاری را از نیجریه به دست می آورد. بر این اساس استقرار دولتی در این کشور که نسبت به اسرائیل حساسیت نداشته باشد به عنوان یک اولویت برای رژیم صهیونیستی محسوب می شود. از این جهت و به بهانه حفظ امنیت نیجریه، موفق شده تا قراردادهای امنیتی را هم با دولت نیجریه امضاء کند که بر اساس آن آموزش نیروهای امنیتی نیجریه را بر عهده گرفته است. از آن جائیکه در جهان اسلام، شیعیان نسبت به اشغال سرزمین فلسطین و تاسیس دولت صهیونیستی در آن حساسیت بیشتری از خود نشان می دهند و این موضوع پس از انقلاب اسلامی در ایران بیشتر هم شده است، اسرائیل از رشد فزاینده اسلام با گفتمان انقلاب اسلامی ایران در نیجریه احساس خطر می کند. بر این پایه است که در سال های اخیر سازمان های امنیتی و نظامی نیجریه رفتار مناسبی را با هواداران این گفتمان انتخاب نکرده اند و تا کنون در چند مرحله آنان را مورد تهاجم قرار داده اند. این اقدامات به خصوص با اعلام موضع هواداران زکزکی در نیجریه در حمایت از فلسطین و مخالفت با دولت نژاد پرست صهیونیستی، بخصوص در گرامیداشت روز جهانی قدس، تشدید نیز شده است. حمله نیروهای نظامی و امنیتی نیجریه به راهپیمایان روز جهانی قدس در سال 1393 شمسی، به دلیل همین احساس خطر از سوی اسرائیل بود. حمله ای که در آن تعداد زیادی از مسلمانان از جمله 3 فرزند شیخ ابراهیم زاکزاکی به شهادت رسیدند.

دولت وهابی عربستان نیز که گسترش چنین گفتمانی در افریقا را مساوی با گسترش حوزه نفوذ جمهوری اسلامی می داند، با تزریق پول های نفتی و تاسیس مدارس وهابی کوشید با ترویج تفکر وهابی( تفکری که مذاهب اسلامی آن را خارج از اسلام می دانند که توسط انگلیسی ها متولد شده است که بر این اساس بسیاری آن را دین انگلیسی می نامند و نه یکی از مذاهب اسلامی، همانگونه که بهایی گری در شیعه را نیز انگلیسی می دانند) به زعم خود به مقابله با روند رو به تزاید شیعه گرایی در نیجریه بپردازد. حاصل این اقدام دولت وهابی سعودی، تولد نا میمون پدیده ای تروریستی - تکفیری به نام بوکوحرام است. با توجه به عملکرد این پدیده و ناتوانی دولت مرکزی در تامین امنیت شهروندان نیجریه در مقابل وهابیون بوکوحرام، شیعیان نیز به تقویت نظامی خود پرداختند تا ناتوانی و احیانا کوتاهی ارتش و دولت نیجریه در این حوزه را  تا حدی جبران کنند. از این روی با آنکه شیعیان نیجریه به رهبری شیخ ابراهیم زاکزاکی از توان نظامی نسبتا مناسبی برخوردارند اما هر گز از این توان علیه ارتش و پلیس استفاده نکرده اند. با آنکه بارها از سوی آنها مورد حمله قرار گرفته و شهدای نیز تقدیم داشته اند.

در حمله اخیر ارتش نیجریه که طبق گزارش هایی، آمار کشته شدگان آن به بیش از 1000 نفر می رسد، به خود اجازه برخورد مسلحانه ندادند. هر چند ارتش از خمپاره و آر پی جی و تانک در این حملات استفاده کرده است. البته شاید عدم استفاده از سلاح از سوی شیعیان در مقابل حملات ارتش را برخی، نشانه ضعف این جامعه قلمداد کنند زیرا جامعه شیعه یک اقلیت در نیجریه محسوب می شود. کما اینکه چنین تصوری را به دیگر جوامع شیعه نیز تسری داده اند. حال آن که این تصوری کاملا غلط است. شیعه از امامان بزرگوار خویش آموخته است که با برادران دینی خود با مسامحه برخورد کند و تا ضرورت نباشد وارد برخورد سخت نشود.

 شیعه اساسا از مردن هراسی ندارد. زیرا معنای زندگی را در دو کلمه خلاصه کرده است؛ عقیده و جهاد. پس ترس و ذلت ناشی از آن در تفکر شیعه وجود ندارد. زیرا ترس هویت کسی است که فهم درستی از زندگی ندارد و البته این معنا با تقیه یکی نیست. شیعه در طول تاریخ نشان داده که برای زندگی یعنی عقیده و جهاد حاضر به فدا کردن  و فدا شدن است. حسینِ کربلا علیه السلام، نمونه بارزی از آن است و کسی در این باره نباید هیچ شکی داشته باشد. حسین بن علی(ع) در کربلا خود کشته شد و یاران و خانواده همه کشته شدند اما ذلت پذیر نشدند و فریاد هیهات منا الذله حسین(ع) هنوز از حنجره شیعیان شنیده می شود و اگر لازم باشد کربلا را تکرار خواهند کرد. یزید و یزیدیان کربلا را رقم زدند اما حسین و حسینیان ماندند و در بستر تاریخ ریشه دواندند. این گونه نیست که شیعه از تکرار کربلا بترسد،  بلکه برعکس کربلای مکرر، حیات اسلام است. اگر در نیجریه شیعیان را قتل عام می کنند، اینگونه نیست که شیعه در این کشور پایان یابد. شیعه با هر کربلا بالنده تر می شود. این سنت خدا است و برکتی است که در خون حسینِ زهرا(ع) نهاده شده است. بنابراین حکام جائرِ مدعی اسلامیت، صبر زیبا و هوشمندانه جوامع شیعه را نشانه ضعف ندانند . زیرا به گاه خود همه امت اسلام اعم از شیعه و سنی در ید واحده در برابر حاکمان جور صف خویش خواهند آراست و آن روز دیر نیست.