بیوتروریسم در دنیای مدرن _ 1

در بين جنگ‌افزارهای نوين، سلاح‏‌ها و فناوری‌های ميكروبی بيش‏تر از سايرين مورد توجه تشكل‏‌های تروريستی و تروريست دولتی ابرقدرت‏‌ها قرار گرفته است. شايد بتوان به جرأت گفت كه سلاح‏‌های هسته‌ای ديگر يك خطر بالفعل نيستند و تنها يك قدرت بازدارنده بالقوه محسوب می‌شوند.

پایگاه بصیرت / جواد میرزایی

حماسه و جهاد / بر اساس داده های تاریخی، ترور و ناامنی از گذشته های بسیار دور ، یکی از موانع جدی و مهم بر سر راه تثبیت حاکمیت دولت ها و تحکیم امنیت جوامع بوده است. یکی از معضلات جوامع امروزی که دولت ها و نوع بشر به ویژه در سده اخیر با آن درگیر بوده و در تاریخ اسلام نیز بسیاری از بزرگان از جمله امامان معصوم(علیهم السلام) و عده کثیری از رهروان راستین آن ها قربانی این پدیده شوم شدند؛ اقدامات ناجوانمردانه و به تعبیر امروز، اقدامات تروریستی بوده است.

ارائه یک تعریف دقیق و کامل از مفهوم تروریسم کار تقریبا بسیار دشوار و مشکلی است؛ چرا که این واژه ارتباط مستقیمی با جهان‌بینی افراد و ایدئولوژی حاکم بر نظام‌های سیاسی دارد. اما آنچه مسلم است این که بعد از دوران استعمار، تروریسم در خدمت اهداف مادی و منافع اسعمارگران غربی و شرقی قرار گرفت و امروزه دولت‌های غربی، بدون یک نگاه اخلاقی و انسانی، از واژه تروریسم جهت سرکوب هرگونه حرکتی که خواهان نفی سلطه‌گری آن‌ها باشد؛ استفاده می کنند.

بعد از حادثه 11 سپتامبر، که طی آن برج های دوقلوی آمریکا توسط دست پرورده‌های آن، یعنی القاعده و عناصر مشکوک دیگری منفجر شد؛ دولت آمریکا با تفسیر تروریسم طبق ملاک‌های سلطه‌گرایانه خود، به اشغال افغانستان و سپس عراق اقدام کرد و ذیل ادعای مبارزه با تروریسم، بسیاری از افراد بی‌گناه را در این کشورها قتل عام کرد و این روند همچنان ادامه دارد.

ظهور گروهک‌های تروریستی مثل داعش در عراق، محصول بمباران‌های مناطق سنی نشین عراق توسط آمریکاست؛ اما آمریکائی‌ها با دلارهای نفتی عربستان توانستند خشم این تروریست‌ها را از خود برگردانده و متوجه جهان اسلام کنند.

بنابراین واژه تروریسم در دنیای امروز دچار انحرافات زیادی شده و به شدّت از سوی کشورهای حامی تروریسم، علیه کشورهای قربانی تروریسم، همچون ایران استفاده می‌شود. مثال بارز دیگر در این باره این که دولت آمریکا، گروه مردمی و صلح‌طلبی همچون حزب الله لبنان را که کارنامه درخشانی در حفظ تمامیت ارضی کشورش دارد را تروریسم می‌نامد و در مقابل از رژیم تروریستی صهیونیسم و آل سعود حمایت می‌کند.

در حالی که تروریسم دچار انحراف معنایی زیادی شده است؛ جنس آن نیز با پیشرفت تکنولوژی وجوه و انواع مختلفی پیدا کرده است. یکی از این انواع، بیوتروریسم است و با توجه به این که کشور ما در معرض انواع حملات تروریستی قرار داشته و همچنان جزء نقاط هدف دشمن محسوب می شود؛ آگاهی از این نوع تروریسم ضرورت دارد. بنابراین طی سه مقاله به بررسی ابعاد مختلف این بحث خواهیم پرداخت.

بيوتروريسم به معناي رهاسازي عمدي ويروس‌ها، باكتري‌ها و ساير ارگانيسم‌ها است كه باعث مرگ، در مردم ، گياهان و يا حيوانات می‌شود.

در بين جنگ‌افزارهاي نوين، سلاح‏ها و فن‏آوري ميكروبي بيش‏تر از سايرين مورد توجه تشكل‏هاي تروريستي و تروريست دولتي ابرقدرت‏ها قرار گرفته است. شايد بتوان به جرأت گفت كه سلاح‏هاي هسته‌اي ديگر يك خطر بالفعل نيستند و تنها يك قدرت بازدارنده بالقوه محسوب مي‌شوند.

كشورهاي صاحب اين سلاح‏ها هرگز نخواهند توانست به راحتي از آن‏ها عليه دشمنان خود استفاده کنند؛ زيرا تبعات به كارگيري چنين سلاح‏هايي آن‏چنان گسترده است كه قسمت بزرگي از جهان را در بر خواهد گرفت. اشعه‌هاي راديواكتيو، گردوغبار اتمي، طوفان اتمي و اشعه‌هاي يونيزان در قالب مرزهاي جغرافيايي نخواهند گنجيد و حوزه وسيعي را آلوده خواهند كرد. طبعاً در اين موقع كشور بكار برنده اين سلاح ها بايد پاسخ‏گوي كشورهاي همسايه نيز باشد.

از اين رو سلاح‏هاي ميكروبي، چه در عرصه جنگي و چه در عرصه تروريستي، وسيله‌اي بسيار مطلوب براي دشمنان شده است. توان توليد بالا، نگهداري راحت، قابليت انتشار، قابليت مصون سازي نيروي خودي، قابليت تكثير براي عوامل ميكروبي زنده، دشواري بسيار در رديابي فرد يا افراد متخاصم، گستردگي عملكرد از انسان تا دام و محصولات كشاورزي و بسيار محسنات ديگر، موجب شده تشكل‏هاي تروريستي به اين فن‏آوري جديد به شدت كشش يابند؛ بدون آن‏كه بتوان گناهي را متوجه آن‏ها نمود.

آمریکا حامی اصلی بیو‌تروریسم

سلاح‏هاي ميكروبي به‏خصوص در عرصه تروريسم دولتي و عليه ساختارهاي صنعتي ـ كشاورزي در ساليان اخير بسيار به‏ كار رفته است. اگرچه كشور هدف هرگز نتوانسته ادعا خود را عليه دشمنش به اثبات برساند. اروپا شيوع جنون گاوي را متوجه سازمان‏هاي جاسوسي امريكا و استراليا مي‌داند كه با هدف ضربه اقتصادي به صادرات گوشت اروپا انجام شده است.

چين در شيوع سارس امريكا را مقصر مي‌داند كه باعث شد چين در آستانه شكوفايي اقتصادي، سال‏ها از گردونه رقابت توليد ارزان قيمت ـ به‏واسطه تعطيلي كارخانه‏هايش ـ عقب بيفتد. كره شمالي شيوع وبا در پيونگ يانگ را در اواخر دهه 80 نتيجه فعاليت جاسوس‏هاي امريكايي مي‌داند كه با هدف مجبور كردن اين كشور به پذيرش شرايط دول اروپايي ـ امريكايي، براي قطع آزمايشات هسته‌اي انجام شده است.

تمامي اين اتهامات در حد اتهامي باقي مي‌ماند. ولي آنچه مسلم است این است كه هر روز بسياري از مناطق جهان در معرض خطر يك حمله بيوتروريستي هستند . بديهي است كه نيروهاي نظامي، تنها جمعيت در معرض خطر براي حملات بيولوژيك نيستند؛ بلكه اقشار مختلف در معرض خطر خواهند بود.

بيوتروريسم با حملات شيميايي ، اتمي و يا تشعشعي متفاوت است . اين حملات با آتش سوزي ـ انفجار و تخريب همراه هستند؛ در صورتيكه حملات بيوتروريستي فاقد اينگونه علائم و نشانه‌ها بوده، در نتيجه مدت زماني طول مي‌كشد تا شبكه‌هاي بهداشتي متوجه شوند كه يك بيماري خاص در حال شيوع در منطقه است .

عوامل و مواد استفاده شده دراين حملات، معمولاً در طبيعت يافت مي‌شوند؛ اما ممكن است در توانايي بيماري‌زايي آنها تغييراتي ايجاد شود؛ تا بيماري‌زاتر شده و نسبت به داروها و درمان‌هاي رايج مقاوم گردند و يا قدرت آنها در مورد انتشار سريع در محيط افزايش يابد. اين عوامل بيولوژيكي مي‌توانند از راه هوا ـ آب و غذا در محيط پخش شوند .

علت استفاده از مواد بيولوژيكي در حملات تروريستي اين است كه تشخيص اين‌گونه عوامل بسيار مشكل است و ممكن است چند ساعت تا چند روز وقت لازم باشد تا بيماريي كه به وسيله آنها ايجاد شده است؛ بروز نمايد .

بعضي از مواد به كار برده شده براي اعمال تروريستي مثل آبله مي‌تواند از شخصي به شخص ديگر منتقل شوند و برخي مثل عامل سياه زخم توان انتقال متقاطع را ندارند. يعني از فردي به فردي ديگر سرايت نمي‌كنند.

سلاح‌های بیولوژیک از کجا آمدند؟

كاربرد سلاح هاي بيولوژيك به قرن‌ها پيش باز می‌گردد. يكي از اولين گزارشات مربوط به قرن ششم پيش از ميلاد است. وقتي كه آشوريان چاه‌ها و مزارع دشمنان خود را با سم ارگوت كه بر روي گندم سياه(چاودار) توليد شده بود؛ مسموم كردند. در سال ١٣٤٦ میلادی هنگاميكه لشكر تاتارها شهر كافا( اين شهر در شبه جزيره كريمه فعلي قرار داشت) را محاصره كرده بودند؛ براي از بين بردن مقاومت مردم، وسايل و لباس افرادي را كه از طاعون مرده بودند را از ديوارهاي شهر به داخل شهر پرتاب كردند و به اين ترتيب بيماري طاعون در داخل شهر شيوع پيدا كرد. بعد از شكسته شدن محاصره شهر و با خروج افراد مبتلا به طاعون از شهر، بيماري طاعون در تمام اروپا شيوع گسترده‌اي پيدا كرد. بيش از سيصد سال قبل از ميلاد مسيح رومي‌ها چاه‌هاي اطراف شهر را توسط لاشه‌هاي حيوانات مرده آلوده مي‌كردند تا سربازان دشمن از آنها نوشيده، بيمار و يا تلف شوند. در دهه‌های اخیر نیز در طي جنگ جهاني اول، ارتش آلمان به آلوده كردن علوفه حيوانات و احشامي پرداخت كه براي متفقين ارسال مي‌شد.

اغلب کشورهای بيشرفته و در راس آنها آمریکا، انگلستان، فرانسه، روسیه, ژاپن وکانادا انواع سلاح‌های بیولوژیک را تولید و بعضا مورد استفاده نیز قرار داده‌اند و این در حالی است که منع توليد سلاح‌هاي بيولوژيكي در معاهده ژنو در17 ژوئن 1925 به امضاء كشورهاي عضو رسید.

امتيازات سلاح‌های بیولوژیک نسبت به ديگر سلاح‌هاي كشتار جمعي

تشخيص و شناسايي عوامل بيولوژيك به آساني مقدور نيست و با حواس پنجگانه قابل دريافت نيستند. عوامل بيولوژيك در مقادير بسيار كم، به مقدار زياد كشنده مي‌باشند . به راحتي مي‌توان آنها را پنهان كرد و به سادگي منتقل نمود.

دفاع در برابر عوامل بيولوژيك بسيار مشكل است؛ اين مشكل در كشورهايي كه از نظر سازماندهي و سرويس‌هاي بهداشتي _ درماني در درجات پايين قرار دارند(كشورهاي در حال توسعه) بسيار حادتر است.

پخش عوامل بيولوژيك توسط نيروهاي نفوذي (ستون پنجم) در عمليات خرابكارانه براحتي امكان پذير مي‌باشد.

براي ساخت، ‌توليد و انبار و ذخيره‌سازي سلاح‌هاي بیولوژیک نياز به وجود تاسيسات بزرگ نمي‌باشد و می‌تواند در خفا و تحت پوشش تحقيقات آزمايشگاهي، ‌بيولوژيكي، ميكروب‌شناسي و غيره انجام شود.

اثر عوامل بيولوژيك آني و فوري نمي‌باشد‌. اين دوره كمون يك برتري را براي اين سلاح‌ها به وجود آورده از اين نظر كه هدف‌هاي مورد اصابت‌، ‌تا مدت‌ها بعد از حمله مشخص نخواهد شد. همين فاصله زماني امكان رديابي مهاجم را از دستگاه‌ها امنيتي مي‌گيرد و به تروريست‌ها اين اجازه را مي‌دهد تا ردپاهاي خود را پاك و از صحنه خطر دور شوند.

سلاح‌هاي بيولوژيك مي‌توانند (نه ضرورتاً) اثرات ثانويه‌اي را به دنبال داشته باشند. مثلاً يك عمليات كوچك بر عليه يك هدف موضعي و محلي مي‌تواند يك بيماري فراگیر و گسترده را موجب شود.

عوامل مورد استفاده در سلاح هاي بيولوژيك را مي‌توان به سه دسته زير تقسيم كرد:

گروه اول

انتشار آسان يا انتقال آسان فرد به فرد

ايجاد موارد مرگ زياد و نتيجتاً اثرات مهم بر بهداشت عمومي

ايجاد وحشت عمومي و از هم پاشيدگي جامعه

نياز به عمليات ويژه جهت جبران صدمات بهداشتي ناشي از آنها و سازماندهي مجدد سيستم بهداشتي

گروه دوم

انتشار با سهولت نسبي

ايجاد بيماري با شدت متوسط و مرگ و مير پايين

نياز به اقدامات تشخيصي خاص و نظارت بعدي

گروه سوم

پاتوژن‌هاي جديدي كه با بهره‌گيري از مهندسي ژنتيك قابليت تغيير به منظور توليد انبوه و انتشار وسيع را دارا مي‌باشند.