فرشاد مؤمنی گفت: هنوز چیزی به‌نام برنامه ششم عرضه نشده و فقط رجزخوانی در این زمینه زیاد شنیده‌ایم. این سند که به‌تصریح خود مسئولان دولتی برنامه توسعه نیست، باید هرچه زودتر پس گرفته و در حد توان دولت یک برنامه توسعه به مجلس ارائه شود.
فرشاد مؤمنی، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی شب گذشته با حضور در برنامه پایش اظهار کرد: برخورد دولت با دلارهای آزاد شده از تحریم، کوته نظرانه بوده است.به دولت توصیه می‌کنم تک تک دلارهای نفتی مان را ذخیره استراتژیک بدانیم و اولویت‌ها را تعیین کنیم.
در کدام تحقیق یا برنامه خرید هواپیما اولویت بوده است.
وی ادامه داد: الآن که دولت با عجله اقدام به خرید هواپیما کرده، هیچ برنامه ای ندیدیم که در آن اولویت سنجی علمی انجام شده و بر اساس آن خرید هواپیما نسبت به ایجاد شغل یا مثلاً ارتقای بنیه تولیدی یا مهار بحران آب و از این قبیل اولویت دارد. به دولت پیشنهاد می‌کنم، به اعتبار شرایط خطیر و بسیار پیچیده اقتصادی که ایران دارد باید تک تک دلارهای نفتی و غیر نفتی را به عنوان ذخیره استراتژی اعلام کنیم و بعد از بررسی‌های کافی و جدی در ارتباط با تخصیص هر یک دانه دلار تصمیم بگیریم.
این استاد دانشگاه گفت : خطرناک‌تر این است که این بی احتیاطی را از طریق ایجاد تعهد ارزی برای کشور دنبال کرده باشیم. یعنی تخصیص‌های بدون برنامه در مورد ارز به صورت وام گیری و عدم توجه به اینکه وقتی می‌خواهیم اصل و فرع آن‌ها را برگردانیم باید به دلار برگردانیم و در شرایطی که درآمد نفتی رو به سراشیبی دارد خدا نکند دچار اضطرارهایی بشویم که آن وقت امتیازهایی بدهیم برای دلارهای این ماجرا.بزرگ‌ترین ظلم این است که دولت مردم را تشویق به مصرف کند.
مؤمنی همچنین افزود: با خرید و یا تجهیز بخش‌های مختلف کشور مخالف نیستم ولی اعتقاد من این است که اول اندیشه بعد برنامه ریزی بر محور تعیین اولویت‌ها و بعد انتخاب مناسب‌ترین؛ هیچ کشوری از قرن 19 تا الآن به توسعه نرسیده الا اینکه ابتدا اولویت را به حمل و نقل ریلی داده که هم از نظر انرژِی برای، آلودگی، ارز بری و حتی وسعت مخاطبان می‌تواند برای کشور ثمربخش‌تر باشد. بنابراین مسئله اساسی این است که با اندیشه و برنامه ریزی اولویت‌های خود را با نگرش دور مدت تعیین کنیم و بعد تخصیص منابع بدهیم چون بی شمار دلار که نداریم. بزرگ‌ترین ظلم این است که دولت مردم را تشویق به مصرف کند.
این استاد دانشگاه بیان کرد: بر احوال افرادی که به جای تلاش، بالندگی و تقویت تولید اقدام به تشویق برای بهره‌مند شدن کنند، باید گریست. این کشور با چنین اندیشه‌هایی عاقبت خیری نخواهد داشت. بزرگ‌ترین ظلم این است که در شرایط فعلی تشویق به مصرف را در کشور در اولویت قرار بدهیم. به جای اینکه به کسی ماهی بدهیم بهتر است که ماهیگیری به وی یاد بدهیم.به تحولات اقتصادی دوره شاه صفر و صد نگاه نکنیم.
وی با این کنایه که از دل جهان بینی رانتی مگر چه چیزی قرار است بیرون بیاید، گفت: کاش این امکان فراهم می‌شد که ما یک مقدار حیطه دانایی‌های تحلیلی مردم را در خصوص فروپاشی رژیم پهلوی ارتقا می‌دادیم و به جایی اینکه صفر و 100 نگاه کنیم و بدیهی‌ترین اتفاقات مثبتی که در آن دوره در کشور رخ داده را نبینیم و از این قبیل، بیایم واقعیت را آن هم به صورت تحلیلی اعلام کنیم.
مؤمنی ادامه داد: به همه کسانی که دوست دارند تحلیلی و پژوهشگرانه به مسائل نگاه کنند توصیه می‌کنم کیهان سوم آبان 1355 را مطالعه کنند. سوم آبان شب تولد شاه بوده و متداول هم این بود که هر سال با یک روزنامه ای مصاحبه کرده و تحلیل‌های خود را از آنچه گذاشته و راهبردهایش را برای آینده مطرح می‌کرد. سوم آبان 1355 شاه با کیهان مصاحبه کرده و این تعبیر را به کار برده است (اگر بار دیگر چنین فرصتی نصیبمان شود دیگر پول‌های خود را آتش نخواهیم زد) گزارش‌های رسمی می‌گوید که از کل آن دلارها 85 درصد صرف کالاهای واسطه ای و سرمایه ای و همچنین 15 درصد صرف کالاهای مصرفی شده است.
وی گفت : زمانی که در نخست وزیری بودم، با بررسی در ارتباط با پروژه های بزرگ متوجه شدیم مثلاً در فولاد اهواز 10 سال پیش از آن افتتاح می‌شد ولی هنوز بلااستفاده بود ولی بعد از بررسی متوجه شدیم که ظاهر ماجرا این است که یک چیز زیربنایی و تولیدی وارد شده و آنجا سه کوره ذوب از سه کارخانه و سه کشور متفاوت آورده بودند که با هم سازگار نبوده و هماهنگ کردن آن‌ها خیلی کار می‌برد.
وی افزود : در واقع به عناوین زیبا پول‌ها را تخصیص می‌دادند ولی پشت پرده این بود که هر فردی که با کشور آمریکا، فرانسه، انگلیس و غیره ارتباط دارد، سهم خودش را از آن‌ها بگیرد. در حقیقت سرمایه گذاری تولیدی محملی بود برای اینکه هر کسی به حساب و کتاب‌های شخصی خودش رسیدگی کند. فقط پول را باید تخصیص بدهید به حیطه‌هایی که بر اساس برنامه اولویت دار تشخیص داده شده و محرز شده باشد که مهم‌ترین تنگنا برای رسیدن به هدف در آن زمینه ارز باشد. شاه فرد شماره یک بود و وقتی اوضاع خیلی بهم می‌ریزد این فرد اعلام می‌کند که همه آرام باشید و خودتان را کنترل کنید چرا که ما دوباره دست به دست هم می‌دهیم و مسائل خود را حل می‌کنیم.
این اقتصاددان گفت : باید معلوم شود گزارش‌هایی که از کارهای خواهر و برادر شاه به وی می‌دادند چه ذهنیتی برای فرد شماره یک ایجاد کرده باشد که او بیاید و علنی به همه مردم اعلام کند که تحت هر عنوانی که این پول‌ها خرج شده باشد کارکرد واقعی‌اش این است که آتش زدن پول‌ها محسوب می‌شود. آن چیزی که تحت عنوان بیماری هلندی یا نفرین منابع صورت بندی نظری شده در واقع همین است که اگر شما بستری برای ارتقای عرضه کل ایجاد نکرده باشید شوک تقاضا از هر کانالی وارد کنید اقتصاد را بهم می‌زند ولو اینکه عناوینش به همین زیبایی و جذابی باشد.
مؤمنی در خصوص تهییج مردم به خرید بلیط‌های بخت آزمایی در دوره پهلوی گفت: در اقتصادهای توسعه نیافته رانتی یک اشتباه راهبردی وجود دارد که ریشه همه گرفتاری‌های بعدی می‌شود و آن هم این است که مصرف بدون تلاش و زحمت و ایجاد و خلق ارزش افزوده ترویج شود. ما اگر به تاریخ نگاه می‌کنیم یک موقع در مقام مرده باد و زنده باد و یک موقع هم به خاطر درس گرفتن صادقانه و صمیمانه و ساختن آینده بهتر و روشن‌تر است.
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: به گمان من اگر از این زاویه اخیر دنبال تاریخ برویم به مخزن‌الاسراری برمی خوریم که می‌تواند برای ما خیلی گره گشا باشد. در 10 ساله گذشته در دانشکده خود حدود 50 پایان نامه را روی این موضوع هدایت کردیم که چرا از اشتباهات سیاسی رخ داده در دوران 52 تا 56 بیش از 85 درصدش عیناً در دوره 84 تا 90 تکرار شده، این در حالی است که در این فاصله زمانی تعداد دانشکده های اقتصادی کشور چند 10 برابر شده و تعداد اساتید و دانشجوهایی اقتصاد هم به همین صورت رشد داشته، یعنی یک ذخیره دانایی وجود داشت و به هر دلیل نتوانستیم از آن استفاده کنیم.
وی افزود : برآیند نظام تصمیم گیری یک هویت جمعی دارد و باید بر سه رکن متمرکز شوید تا تعارض مدرک تحصیلی مسئولان کشور را با سایر کشورها توضیح بدهید. یکی از آن‌ها سازه های ذهنی است یعنی در ذهن ما آن طور که در دوران قبل از انقلاب مشاهده شده و خیلی هم برای آن سر و صدا شد این بود که در ذهن شاه تصور شد که اگر ارز یا ریال داشته باشیم می‌توانیم هر کاری که می‌خواهیم انجام بدهیم؛ اسم این را سازه ذهنی منبع محور گذاشته‌ام.
مؤمنی گفت : با قید هزاران بلا تشبیه برخی از مقامات اقتصادی کشور تا به آن‌ها می‌گویی اقتصاد باید سمت نرخ رشد هشت درصدی برود، اعلام می‌کنند که سالانه 200 میلیارد دلار به ما بدهید تا این کار را انجام بدهیم در حالی که الفبای بیماری هلندی و نفرین منابع به ما می‌گوید که تنگنای اصلی ما ارز و ریال نیست یک نظام تصمیم گیری ناکارآمد و یک ساختار نهادی و نظام پاداش دهی کژ کارکرد وجود دارد که از ترکیب این سه (سازه های ذهنی، نظام قاعده گذاری و نظام توزیع منافع) همانی حاصل می‌شود که از قول شاه در سوم آبان سال 55 اعلام شد.
مؤمنی همچنین گفت: امسال با مشارکت یکی از دوستان کتابی را تحت عنوان اقتصاد ایران در دوران دولت ملی به چاپ رساندم و با اسلوب مرحوم مصدق نشان دادیم که اگر یک اقدام اصلاحی بنیادی در بخش کشاورزی ایران بخواهد صورت بگیرد، مستلزم چه دقت‌هایی و در چه حیطه‌هایی است. با یکی از پژوهشگران خیلی خوب کشورمان نیز یک کار خیلی خوبی انجام دادیم که به عنوان رساله دانشگاهی وی بود و امیدوارم آن هم روزی منتشر شود. در این رساله تجربه اصلاحات ارضی قبل از انقلاب را با تجربه اصلاحات ارضی بعد از انقلاب به صورت تطبیقی بررسی کردیم. امام راحل یک هیئت سه نفره شهید بهشتی، آیت الله مشکینی و آیت الله منتظری را برای اصلاحات ارضی منصوب کردند.
مؤمنی ادامه داد: بر خلاف تجربه اصلاحات ارضی قبل از انقلاب که در دنیا جزو نوادر بود و پس از این اصلاحات ارضی تولید کشاورزی کاهش پیدا کرده بود ولی در دوره بعد از انقلاب که پنج استان کشور یا مستقیماً معرکه جنگ بود یا خدمات پشتیبانی جبهه را داشت و بخش مهمی از اراضی کشاورزی هم اشغال شده بود، تولید محصولات کشاورزی در ایران بعد از اصلاحات ارزی بعد انقلاب افزایش پیدا کرد.
او همچنین گفت: باید با بینش و به صورت تحلیلی مسئله را جلو ببریم. باید مسائل دنیای آن روز را و جهان دو قطبی و اینکه بیخ گوش اتحاد شوروی و مورد اهمیت برای آمریکا بودیم، بنابراین به این اعتبار که می‌توان برای امروز هم از آن درس گرفت (گسترش و تعمیق فقر بهترین خواستگاه برای رشد اندیشه های رادیکال است).
او اظهار کرد: در چارچوب آن مناسبات اصلاحات ارضی بر اساس حل و فصل مناسبات جنگ سرد طراحی شده و تمام هدف‌هایش از آن زاویه هم رسید. اما بحث ما این است که اصلاحات ارضی برای پیشبرد اهداف ملی هم جزو لوازم کلیدی است. در نیمه دوم قرن بیستم یک تجربه توسعه یافته موفق نداریم که ابتدا یک کار جدی روی بقا بنیه تولیدی بخش کشاورزی انجام نداده باشند. اساس ماجرا این است که اصلاحات ارضی روی انگیزش‌ها باید تأثیر بگذارد و بنیه تولیدی را ارتقا دهد که در تجربه قبل انقلاب این کار انجام نشده و در تجربه بعد از انقلاب نیز یک موفقیت‌هایی ظاهر شد که کشاورزی به حاشیه رانده شده و فعالیت‌های رانتی در اولویت قرار گرفت. آن پروژه الآن در ایران ناتمام است و به نظر من یکی از کانون‌های اصلی بهبود اوضاع ایران همین است که به صورت توسعه گرا یک نگاه مجدد به بخش کشاورزی داشته باشیم و ارتقای بنیه تولید را در این بخش برنامه ریزی کنیم.
تقویت بنیه تولیدی بخش کشاورزی یک لوازمی دارد و یکی از آن‌ها این است که هزینه فرصت مفت خو ارگی را بالا ببرند و این‌طور نباشد که از طریق رانت، ربا و فساد بشود به سهولت درآمدهای غیر عادی را کسب کرد. یکی دیگر از لوازم طراحی برنامه ملی مبارزه با فساد است و سومی اینکه ساختار نهادی در جهت تشویق تولید ساماندهی کنیم.
وی گفت: وقتی مردم علاقمند به دریافت سود از حساب‌های بانکی هستند نشان می‌دهد که الآن هزینه فرصت مفت خو ارگی در کشور ایران اندک است. تا زمانی که یک تمهید نهایی برای تقویت بخش‌های مولد انجام ندادیم تمام این ارزها را نگه می‌داشتم. چرا در حالی که چین حدود سه هزار و 500 میلیارد دلار مازاد ارزی دارد هرگز از شهروندان نمی‌پرسد که آن‌ها را چطور هزینه کند بلکه می‌پرسد اگر شما بخواهید خلاقیت داشته و خلق ارزش افزوده کنید با چه موانعی روبرو هستید که ما منابعی مادی و انسانی را صرف برطرف کردن آن‌ها کنیم.
*ترویج فرهنگ گداپروری حتی در دین درست نیست
مؤمنی همچنین بیان کرد: از نظر دینی هم به ما می‌گویند به جای هبه کردن با کسی به وی قرض‌الحسنه بدهید ثواب چند برابر خواهد داشت. ترویج فرهنگ گداپروری هم حتی در دین درست نیست. فردوسی در کتاب شاهنامه این اعتقاد را دارد که اگر ساختار نهادی مشوق خود رأیی، استبداد و شخص محوری باشد و آن‌هایی که در ساخت قدرت هستند به کاسبی شخصی پرداخته و در گزینش افراد هم افراد تن مایه و بی ریشه را در اولویت قرار بدهند، موقعیت تاریخی عالی ایران را از دست خواهیم داد.
این استاد دانشگاه گفت : اگر ساختار قدرت را از سه مؤلفه فوق پرهیز بدهیم آن وقت قاعده گذاری‌هایی می‌کنند که تولید در آن تشویق شود، سفله پروری جای خودش را به رشد، بلوغ و تشویق مردم بدهد و حکومت گراها هم از چنگ انداختن به ثروت‌های ملی منصرف می‌شوند. تصمیم گیری بدون پشتوانه منطقی و علمی به ضد خودش تبلیغ می‌شود. امیدوارم دولت فعلی از آنچه که بر سر تصمیم گیری‌های شتاب زده قبلی آمده پیام بگیرد. نباید حیثیت و پرستیژ نهاد دولت را با تصمیم‌های غلط به گروگان گرفت چرا که کشور از این منظر ضربه می‌خورد.بانک‌ها بر علیه تولید ایرانی فعالیت می‌کنند.
اساس ماجرا این است که مسئله تولید داخلی و حمایت از آن تنها با غیرت حل نمی‌شود و مقداری خرد و برنامه و ساختار نهادی که به صورت سیستمی باید مشوق تولید باشد هم لازم است. من امیدوارم که یک برنامه جدی راجع به اینکه بانک‌ها به ویژه خصوصی در بهم ریختگی اقتصاد ایران طی 10 سال اخیر چقدر نقش داشته‌اند و در ساختن اوضاع و احوال اقتصادی چقدر نقش داشته‌اند. بدون تردید نظام قاعده گذاری اشتباهات فاحشی به نفع غیر مولدها داشت که از دلش این فرصت‌های دامن زدن به سوداگری مسکن و ساختمان و سکه و امثالهم پدیدار شد.
این‌ها که انحصار مالی بودند به جای اینکه به فکر مردم و توان اقتصادی کشور باشد متأسفانه آب را گل آلود کرد تا افراد خاص سود غیر عادی ببرند. دو روز گذشته یکی از مقامات مهم بانک مرکزی یک مصاحبه بسیار غم انگیز را انجام داد و از اینکه بانک‌ها مصوبه شورای پول و اعتبار را در زمینه کاهش نرخ بهره رعایت نکرده بودند به صورت تلویحی ابراز شادمانی کرده بود.
در حقیقت به بانک‌های به معنای واقعی ملی نیاز داریم. واقعاً یکی از کانون‌های اصلی نیازمند اصلاح نظام قاعده گذاری کشور در بازارهای پولی و مالی است. اشتباهات فاحشی در عرصه سیاست گذاری پولی و بانکی صورت گرفته و منافع گروه های غیر مولد به مصالح عامه مردم و تولیدکننده‌ها ترجیح داده شده و عاقبت چنین چیزی قاعدتاً شرایط بحرانی است ولی راه حل این نیست که ورشکسته شوند، راه نجات این است که اشتباهات خود را تصحیح کنیم. بانک‌ها به وضعیت غم انگیزی رسیده‌اند و برعلیه تولید ایرانی فعالیت می‌کنند.با این شیوه برنامه ریزی حالا حالاها به توسعه نمی‌رسیم.
مؤمنی در ارتباط با شروع برنامه ششم توسعه گفت: با این طرز برنامه ریزی که ما داریم انجام می‌دهیم برای رسیدن به یک کشور توسعه یافته حالا حالاها باید بدویم. حرف زدن و اینکه بتوانیم با یکدیگر با منطق برای رسیدن به راه حل صحبت کنیم واقعاً برای حل مشکلات لازم اما کافی نیست.
*دولت در برنامه ششم رجزخوانی کرده، لایحه را پس بگیرد
وی افزود : این ذهنیت که یک فردی باید آمده و این کارها را انجام و مشکلات را حل کند درست نیست. مسئله توسعه برای کل آحاد ایران است و همگی برای خود در این زمینه باید متناسب مسئولیت و وظیفه ای تعریف کنیم.
مؤمنی تصریح کرد : ما خوشبختانه ذخیره دانایی موجودمان در اندازه ای است که بتوانیم یک برنامه راهگشا برای کشور بریزیم ولی ناهنجاری‌هایی در سازه های ذهنی، نظام قاعده گذاری و نظام توزیع منافع هست که باعث می‌شود تا آن چیزی که به عنوان برنامه هویت جمعی پیدا می‌کند به یک موجود بی یال و دم شبیه شود. هنوز چیزی به نام برنامه ششم عرضه نشده و فقط رجزخوانی در این زمینه زیاد شنیده‌ایم. این سند که به تصریح خود مسئولان دولتی برنامه توسعه نیست هرچه زودتر پس گرفته شده و در حد توان دولت یک برنامه توسعه به مجلس ارائه شود.
*تبلیغات انتخاباتی نمایندگان را از بررسی بودجه بازندارد / لایحه بودجه نواقص بسیار زیادی دارد
این اقتصاددان گفت : در مورد بودجه باید خیلی صریح به نمایندگان گرامی این مسئله را گوشزد بکنم که لطف کنند به اندازه انتخابات اوایل اسفند به سرنوشت ساز این سند (بودجه) توجه بکنند، کاستی‌ها و نواقص بسیار جدی در بودجه وجود دارد و ما در موسسه دین و اقتصاد به تدریج کاستی‌های این سند را با ذکر جزئیات با مردم و نمایندگان در میان خواهیم گذاشت، فقط امیدوارم که به قاعده ای که در سیکل‌های سیاسی متداول هست منافع ملی تحت شعاع منافع شخصی، منطقه ای و باندی قرار نگیرد.
منبع: تسنیم
