حادثه «منا» و ضرورت بازنگري در مديريت اماکن متبرکه در عربستان (بخش سوم و پاياني)

(روزنامه اطلاعات - 1394/07/11 - شماره 26268 - صفحه 12)

بهره‌برداري شاهزادگان سعودي ‌از حادثه منا

درگیری میان شاهزادگان سعودی بر سر قدرت پس از مرگ عبدالله ، موضوعی نیست که فرزندان و نوادگان عبدالعزیز قادر به پنهان ساختن آن باشند.خبری که در وب سایت لبنانی الدیار منتشر و در آن مقصر اصلی این حادثه محمدبن سلمان پسر پادشاه عربستان معرفی شد [پسر پادشاه عربستان عامل اصلی حادثه منا بود؟] و از قضا بازتاب زیادی در ایران و کشورهای منطقه داشت روزنه تازه‌ای به بحث درگیری های داخلی این کشور بر سر قدرت باز می کند.

پادشاه شدن سلمان پس از مرگ عبدالله، درحالیکه از بیماری آلزایمر رنج می برد و کنار زده شدن رقبای جدی دیگر مانند شاهزاده مقرن ولیعهد سابق سعودی و اعطای اختیارات و قدرت بی حد و حصر به محمد بن سلمان فرزند پادشاه، جانشین ولیعهد کشور و وزیر دفاع، همگی زمینه های لازم برای آغاز یک نوع رقابت زیر پوستی و پنهان میان شاهزادگان را فراهم ساخت. خاندان سلمان که در قدرت است از هر فرصتی برای تضعیف و از میدان به در کردن رقبای خود بهره برده خصوصا اینکه محتمل است برخی از آنها مانند محمدبن نایف ولیعهد کنونی پادشاه و حاکم مکه، از حمایت کشورهای قدرتمند غربی از جمله آمریکا نیز برخوردار باشند.

از سوی دیگر کنار زده شدگان از قدرت و مدعیانی که باور دارند امر حکومت و پادشاهی را بهتر از خاندان سلمان می دانند و به این امر اولی تر بوده اند نیز به نوبه خود از هیچ تلاشی در همین راستا مضایقه نمی‌کنند. یکی از این افراد محمدبن نایف است که خود را در جایگاه پادشاهی عربستان می داند و هم اکنون ولیعهد عربستان است و شدیداً به حمایت دموکرات‌های آمریکایی برای رسیدن به این جایگاه دل خوش کرده است.

از این رو یکی از اصلی ترین درگیری‌ها، میان خاندان سلمان و خاندان نایف و در واقع میان دو محمد است. یکی پسر نایف بن عبدالعزیز و دیگری پسر سلمان بن عبدالعزیز، آن یکی محمد بن نایف، ولیعهد عربستان ، امیر مکه و مسئول حج و دیگری محمد بن سلمان جانشین ولیعهد عربستان و وزیر دفاع این کشور.

محمد بن سلمان علاقمند است که خود ولیعهد پدر باشد تا اینکه جانشین ولیعهد او خصوصا اینکه عملا با وضعیت بیماری پادشاه، ولیعهد، عملا پادشاه کشور خواهد بود. از این رو محمد بن سلمان اختلاف و رقابت شدیدی با محمد بن نایف بر سر ولیعهدی دارد و بی میل نیست که با بی‌کفایت نشان دادن او سمت ولیعهدی را از وی گرفته و خود جانشین پدر شود.

برهمین اساس حوادث دردناک مسجدالحرام و منا که منجر به کشته شدن هزاران نفر از حجاج بیت الله الحرام از جمله حجاج عزیز ایرانی شد، سوای از اینکه رسوایی بزرگی برای دولت سعودی در صحنه بین المللی و در میان کشورهای اسلامی به بار می آورد، به شدت موقعیت محمدبن نایف را در معرض خطر قرار داده و حتی ممکن است به خلع او از مقام امیرالحاجی و امارت مکه و حتی تزلزل موقعیت ولیعهدی او شود. با توجه به مهیا بودن بسترهای رقابتی شدید میان این دو شاهزاده برای رسیدن به جایگاه پادشاهی، این احتمال که حوادث تلخ روی داده در این دور از مناسک حج توطئه ای از سوی محمد بن سلمان، برای بی اعتبار کردن و بی‌کفایت نشان دادن محمد بن نایف باشد، قوت می گیرد.

خصوصا اینکه در چندماه گذشته شایعات و اخباری چه در عربستان و چه در آمریکا نقل شده است که پادشاه ، قصد دارد پس از برگزاری مناسک حج از سمت خود کناره گیری و رسما پسرش محمد بن سلمان را جانشین خود کند اما مانع اصلی در محقق شدن این امر طرفداران بن نایف در داخل و طرفداران او در خارج و خصوصا در آمریکا هستند.

اما با رخدادهای فاجعه بار و دردناکی که همگی در حوزه نفوذ و مسئولیت محمدبن نایف رخ داده است، دیگر مجالی برای عرض‌اندام و دفاع از او باقی نمی ماند و لاجرم یکی از تبعات این حوادث ،حذف یا تضعیف شدید رقیب اصلی بن سلمان برای دست یابی به تاج پادشاهی خواهد بود.

اما خبری که توسط وب سایت الدیار لبنان درباره مقصر جلوه دادن محمد بن سلمان پسر پادشاه سعودی در حادثه ناگوار منا منتشر شد، می تواند اقدامی از سوی محمدبن نایف برای خنثی کردن توطئه رقیب تلقی شود. این سایت که گفته می شود به یک شاهزاده سعودی ناراضی تعلق دارد همچنین از صدور حکم اعدام از سوی پادشاه برای 28 مسئول خاطی خبر داده است که می تواند تعریضی زیرکانه به نقشه بن سلمان داشته باشد مبنی براینکه او قصد دارد به اسم مجازات خاطیان، در واقع بدون تحریک افکار عمومی، مخالفان و رقبای جدی خود در راه رسیدن به پادشاهی را از میان بردارد.

این حوادث دردناک چه ناشی از توطئه باشند یا صرفا تصادفی و ناشی از سهل انگاری مسئولان امر و چه منجر به حذف محمدبن نایف از گردونه قدرت بشوند یا نه، لکه ننگی بر پیشانی خاندان آل سعود خواهند بود.آنچه در این دور از مناسک حج رخ داد بدون شک مهر مردودی بر پای کارنامه عملکرد ضعیف ریاض است که صرفا نمایشی تراژیک از بی کفایتی در انجام بدیهی ترین وظیفه خود که حفظ جان حجاج بیت الله الحرام است را ارائه کرد.

اما اگر قراین مبنی بر توطئه بودن حوادث این دوره از مناسک حج به حد اثبات ادعا برسد، بیانگر روح کثیف حاکم برخاندان سعودی و خصوصا خاندان سلمان بن عبدالعزیز خواهد بود که برای دستیابی به قدرت، حتی از کشتار حجاج بیت الله الحرام و هتک حرمت حریم امن الهی نیز ابایی ندارند.

گاهشمار وقایع ناشی از بی کفایتی سعودی‌ها

بی کفایتی سعودی ها در برگزاری مناسک حج طی سال های اخیر بارها به بروز حوادث مرگبار انجامیده اما کشته و مجروح شدن بیش از ۳۳۰۰زائر بدترین فاجعه در ۴۰سال اخیر بوده است.رژیم عربستان سعودی کارنامه سیاهی در کشتار مسلمانانی دارد که برای زیارت خانه خدا به سرزمین حجاز سفر می کنند. طی سال‌های اخیر بی کفایتی و عدم مدیریت سعودی‌ها در برگزاری مراسم میلیونی حج بارها از سوی فعالان سیاسی و رسانه ای گوشزد شده است اما گویا تا زمانی که فاجعه ای بزرگ رخ ندهد، مقامات کشورهای اسلامی این هشدارها را جدی نمی گیرند.

هر چند حادثه اخیر در منا که به کشته شدن هزاران نفر از حجاج منجر شد، تنها حادثه از این دست طی این سال ها نیست اما بی شک فجیع ترین آنها است. این فاجعه تنها چند روز پس از سقوط یک جرثقیل در صحن مسجدالحرام رخ می دهد که طی آن ۱۰۷زائر خانه خدا در حرم امن الهی جان باختند.

وقوع این حوادث مرگبار که کفایت سعودی ها در میزبانی کنگره جهانی حج را به شدت زیر سوال برده در حالی است که مقامات این رژیم مدعی بودند امسال با به خدمت گرفتن بیش از ۱۰۰هزار نیروی امنیتی تلاش کرده اند مراسمی آرام و ایمن را برای زائران رقم بزنند.نگاهی به تاریخچه حوادث مرگبار در جریان برگزاری حج نشان می دهد طی ۴۰سال اخیر ۱۵مورد از این دست حوادث رخ داده که ۸مورد آن در جریان رفت و آمد حجاج به رمی جمرات در منا بوده است.

این امر به خوبی نشانگر بی تدبیری سعودی ها برای جلوگیری از وقوع چنین وقایع دردناکی است.گاهشمار وقایع مرگباری که در جریان برگزاری مناسک حج طی ۴دهه اخیر به وقوع پیوسته از این قرار است:

فجایعی که در منا رخ داده است

۲۰۱۵: در جریان ازدحام و شلوغی مناسک رمی جمرات بیش از 1500 نفر جان باختند

۲۰۰۶: کشته شدن ۳۶۴زائر به هنگام اجرای مراسم رمی جمرات

۲۰۰۴: درنخستین روز مناسک رمی‌جمرات ۲۵۱ نفر در ازدحام کشته شدند

۲۰۰۳: در مناسک رمی جمرات ۱۴نفر از جمله ۶زن جان باختند

۲۰۰۱: ازدحام در مناسک رمی جمرات به کشته شدن ۳۵زائر انجامید

۱۹۹۸: شلوغی و ازدحام در منا موجب کشته شدن ۱۱۸و جراحت ۱۸۰نفر شد

۱۹۹۴: ۲۷۰زائر قربانی ازدحام ناشی از برگزاری مناسک رمی جمرات شدند

۱۹۹۰: ازدحام در مناسک رمی جمرات در منا ۴۲۶کشته بر جا گذاشت

فجایعی که در حین برگزاری مراسم حج رخ داده است

۲۰۱۵: سقوط جرثقیل در صحن مسجدالحرام ۱۰۷کشته و ۲۳۸مجروح بر‌جا گذاشت

۲۰۰۶: بر اثر وقوع آتش سوزی در یکی از هتل های مکه ۷۶نفر کشته شدند

۱۹۹۷: آتش گرفتن چادر زائران در منا ۳۴۳کشته و ۵۰۰مجروح داشت

۱۹۸۹: در حمله مسلحانه به زائران در بیرون از مسجدالحرام یک نفر کشته و ۱۶نفر مجروح شدند

۱۹۸۷: حمله عوامل سعودی به حجاج ایرانی به شهادت ۲۷۵نفر و جراحت ۴۰۰نفر از آنان انجامید

۱۹۷۹: افراد مسلح مخالف نظام سعودی با گروگان گیری در مسجدالحرام موجب کشته شدن ۱۵۳زائر و مجروح شدن ۵۶۰نفر از آنان شدند

۱۹۷۵: در پی وقوع آتش سوزی در یکی از مراکز اسکان حجاج در نزدیکی مکه ۲۰۰نفر جان باختند این در حالی است که،خلدون شهید، روزنامه نگار پاکستانی، یکی از کسانی است که به حاکمیت غیرقانونی آل سعود بر حرمین شریفین شدیداً اعتراض دارد و حادثه منا باعث شده است که وی بدون ترس از مزدوران آل‌سعود که تعدادشان در پاکستان کم نیست، با انتشار مقاله ای کوبنده از مسلمانان جهان بخواهد که برای پایان بخشیدن به استيلای حکام وهابی آل سعود بر اماکن مقدس خود دست به کار شوند. آنچه در ادامه می خوانید، برگردان فارسی مقاله خلدون شهید در پایگاه خبری لفت فوت فوروارد (Left Foot Forward) است که توسط سایت شفقنا به رشته تحریر در آمده است:طبق آمارهای رسمی ارائه شده از سوی مسئولان سعودی، طی مراسم حج امسال، هزاران نفر از زائران بیت‌الله الحرام، مقدس ترین مکان مذهبی برای مسلمانان جهان، جان خود را طی دو حادثه جداگانه از دست داده اند.

در روز یازدهم سپتامبر، ۱۰۷نفر از زائران مسجد الحرام بر اثر سقوط یک جرثقیل عظیم در محوطه مسجد کشته شدند. روز پنج شنبه گذشته مصادف با عید سعید قربان نیز در جریان مراسم رمی جمرات در منا، هزاران نفر به دلیل ازدحام بیش از حد جمعیت، زیر دست و پا ماندند و جانشان را از دست دادند. بعد از آن نیز ۱۵۰۰نفر از زائران خانه خدا در پی وقوع یک آتش سوزی در هتل محل اقامتشان، مجبور به تخلیه هتل شدند که در این میان شماری از آنها نیز آسیب دیدند.

با نگاهی هرچند گذرا به اتفاقات ۲۵سال اخیر در ایام حج تمتع متوجه می شویم که آتش سوزی و ازدحام جمعیت در طی این سال ها جان چندین هزار زائر خانه خدا را گرفته است. حادثه اخیر، بعد از حادثه سال ۱۹۹۰که طی آن ۱۴۲۶نفر از حجاج بر اثر ازدحام جمعیت در منا کشته شدند، بیشترین آمار کشته های مراسم حج در ربع قرن اخیر را به خود اختصاص داده است.

از طرفی،تا پیش از سال ۱۹۹۷که ۳۴۳نفر از زائران بر اثر آتش سوزی در چادرهایشان زنده در آتش سوختند، دولت عربستان سعودی به فکر استفاده از چادرهای نسوز برای زائران نبود و هر ساله شماری از زائران نیز بر اثر آتش سوزی جان خود را از دست می دادند.پس از وقوع حادثه هولناک روز پنج شنبه گذشته در منا، دو سوال بزرگ اذهان بسیاری از مسلمانان را کم و بیش به خود مشغول کرده است.

اول: چقدر طول خواهد کشید تا رژیم آل سعود به جرم بی تفاوتی آشکار در قبال جان انسان ها، که در قالب مدیریت بسیار ضعیف آنها در کنترل و هدایت جمعیت در ایام حج نمود پیدا کرده است، به پای میز محاکمه کشیده شود؟

دوم: آیا سرانجام زمان آن نرسیده است که استیلا و قدرت تصمیم گیری بی چون و چرای خاندان آل سعود در مورد آیین های عبادی و میراث اسلامی زیر سوال رود؟

با توجه به نفوذ سعودی ها بر کشورهای سنی مذهب، که ۹۰درصد از کل جمعیت جهان اسلام را در بر می گیرند، به چالش کشیدن استیلای سعودی ها بر مراسم حج هنوز کار ساده ای نیست. با این وجود، حوادث غم انگیز امسال باعث شده است که صدای اعتراض مسلمانان بلند شود و مقامات کشورهای اسلامی از عربستان بخواهند که در قبال این اتفاقات پاسخگو باشد.

افزایش چشمگیر ساخت و سازها در محدوده مسجد الحرام که در راستای آنچه سعودی ها «بزرگترین اصلاحات شهری در مکه» می خوانند نیز بر شدت حساسیت جامعه اسلامی نسبت به حوادث اخیر افزوده است.حاکمان آل سعود به جای آن که به فکر فراهم کردن اسباب آسایش برای همه زائران خانه خدا باشند، همچنان به مانورهای خود ادامه می دهند تا مقدس ترین شهر جهان اسلام را به مکانی جدید بدل کنند و موجبات رضایت زائران عضو طبقه ثروتمند را فراهم آورند.

رویکرد کاپیتالیستی سعودی‌ها وقتی با تفکرات وهابی، که مشخصه اصلی آن بنیادگرایی مفرط و ترس آشکار از میراث تاریخی است، ترکیب می شود، محصولی به جز دشمنی عریان با فرهنگ به بار نمی آورد.طی چند دهه اخیر، ۹۵درصد از ساختمان های مکه مکرمه که بسیاری از آنها دارای اهمیت فرهنگی و تاریخی ویژه بوده اند، توسط سعودی‌ها تخریب شده‌اند.

خانه حضرت خدیجه (س) همسر پیامبر اکرم (ص)، با کمال تأسف تغییر کاربری پیدا کرده است. مسجد ابوبکر صدیق، اولین خلیفه مسلمانان به اعتقاد اهل سنت، اکنون یک بانک است و در آن دستگاه خودپرداز نصب شده است.خاندان آل سعود از حدود سه قرن پیش یعنی از سال ۱۷۴۴میلادی که محمد بن عبدالوهاب (پایه گذار فرقه وهابیت) و محمد بن سعود اولین حکومت سعودی را بنا نهادند، سنت دشمنی با میراث فرهنگی و تاریخی را حفظ کرده‌اند. پافشاری مقامات آل سعود در تخریب بناهای فرهنگی و تاریخی از یک سو و وضع مقررات علیه سایر مذاهب و فرقه های اسلامی در عربستان، نشان از اسلام هراسی خاندان سعودی دارد.

متولیان حرمین شریفین کاری کرده اند که هرگونه انتقاد از آنها مانند کفرگویی محسوب شود؛ سکوت کرکننده جوامع اسلامی در برابر آل سعود نشان از همین واقعیت تلخ دارد.رژیم آل سعود حجم عظیمی از دلارهای نفتی را به کشورهای جهان اسلام سرازیر کرده است تا از این طریق استیلای خود بر حرمین شریفین را تثبیت کند چرا که گردشگری مذهبی نیمی از روبنای اقتصادی عربستان را به خود اختصاص داده است.

بر خلاف رهبر کلیسای کاتولیک که انتصابش را می توان به اصل برتری اسقف اعظم روم نسبت داد، پشتوانه ادعای خاندان آل سعود در مورد تولیت حرمین شریفین، غصب این دو مکان مقدس توسط آنها در قرن هجدهم میلادی است. خاندان آل سعود در واقع هیچ حق الهی، تاریخی و فرهنگی بر حرمین شریفین و سایر میراث تاریخی و فرهنگی مسلمانان در سرزمین وحی ندارند.

آیا مسلمانان نمی توانند آنچه برای شهر مقدس مسیحیان یعنی واتیکان انجام می شود را برای مکه و مدینه انجام دهند تا انتصاب متولیان این دو مکان مقدس نیز محدود به دوره‌های چندساله باشد؟ اگر این کار صورت گیرد، بیش از 1/6 میلیارد مسلمان در سراسر جهان قادر خواهند بود در اتخاذ تصمیمات مربوط به مکان هایی که از لحاظ مذهبی، تاریخی و فرهنگی برایشان اهمیت بسیاری دارد، مشارکت فعال داشته باشند.

وقتی رژیم آل سعود حکم اعدام یک جوان شیعه به نام علی محمد باقر النمر (برادرزاده آیت الله نمر) را به دلیل شرکت در تظاهرات ضد دولتی صادر می کند و رائف بدوی را به اتهام وبلاگ‌نویسی در مورد سکولاریسم، در زندان نگاه می دارد، دیگر بر هیچ کس پوشیده نیست که این رژیم از کثرت گرایی مذهبی احساس تهدید می کند.معنای کثرت گرایی این است که مسلمانان غیروهابی اجازه داشته باشند ساخت ابراج کدی (بزرگترین هتل جهان که با صرف 3/5 میلیارد دلار هزینه در مکه مکرمه در حال احداث است) در نزدیکی خانه خدا، آن هم در شرایطی که امکانات در دسترس زائران عادی به شکل تأسف باری ناقص و ناکافی است، را به چالش بکشند.

یک معنای دیگرش این است که ما بتوانیم از آنها بپرسیم که چرا وقتی قادر به فراهم نمودن فضا و امکانات کافی برای جا دادن زائران بدون وقوع حوادث مرگبار نیستند، برای 2 میلیون زائر ویزا صادر می کنند.

اکنون وقت آن رسیده است که ما در برابر حاکمان آل سعود که امروز برای دفاع از منافع کاپیتالیستی خود، به پدرخوانده های میراث مذهبی مسلمانان تبدیل شده اند، قیام کنیم. ما باید از دولت های خود بخواهیم که حتی اگر در دلارهای نفتی آل سعود غرق شده و توانایی اتخاذ یک موضع قدرتمندانه در برابر آنها را ندارند، حداقل نحوه تصمیم‌گیری آنها در مورد اماکن اسلامی را زیر سوال ببرند.از طرفی،معارض سعودی و مدیر مرکز مطالعات خلیج فارس مستقر در واشنگتن اعلام کرد،نظامیان سعودی توانایی ساماندهی حجاج را ندارند و آنان به حجاج به دیده تهدید می‌نگرند.

«علی الاحمد» مدیر مرکز مطالعات خلیج فارس به حادثه جان باختن هزاران حاجی در منا اشاره کرد و در این خصوص گفت: سبک شمردن جان حجاج از سوی مقامات سعودی مسئله بسیار روشنی است و تازگی ندارد، می‌توانیم بگوییم دولت عربستان نه تنها جان حجاج بلکه جان تمام انسان‌ها را سبک می شمارد.وی با اشاره به حوادث فاجعه بار در مراسم رمی جمرات در منا گفت: سعودی‌ها هرگز مسئولیت هیچ یک از حوادث روی داده برای حجاج را نپذیرفته‌اند. حاکمیت عربستان متشکل از گروه‌هایی فاسد بوده و دولت همواره از این گروه‌ها پشتیبانی کرده است.

این معارض سعودی از نقص فنی قطار حامل حجاج به منا خبر داد و در این باره گفت: آنچه روی داد نشان دهنده فساد موجود در داخل آل‌سعود است، حادثه دیگری نیز روی داد که مقامات سعودی از آن صحبت نکردند، قطاری که حجاج را به مشاعر منتقل می‌کرد دچار نقص فنی شد و حجاج در آن محبوس شدند این مسئله باعث ایجاد رعب و وحشت میان حجاج و بروز عارضه خفگی در بسیاری از آنان شد .

این در حالی است که، سخنگوی وزارت کشور عربستان، بی‌نظمی و تداخل حرکت حجاج را عامل بروز حادثه منا دانست. "منصور الترکی" سخنگوی وزارت کشور سعودی در کنفرانسی خبری مسئولیت حادثه منا را متوجه حجاج دانست و گفت: حادثه امروز به دلیل تداخل حرکت حجاج بوده است.

علی الاحمد در ادامه افزود،این درحالی است که این قطار تنها ۵ روز در سال خدمت‌رسانی می‌کند، این حوادث تصویر واضحی از نحوه اداره مناسک حج و حاجیان ارائه می کند.وی با اشاره به بی‌کفایتی دستگاه‌های اجرایی و نظامی سعودی در برگزاری مراسم حج گفت: عربستان دستگاه امنیتی خود را مامور ساماندهی جمعیت حجاج کرده است و این دستگاه توانایی لازم برای اجرای این ماموریت را ندارد، آمار تلفات طی سالیان گذشته و تکرار شدن حوادث این مسئله را ثابت می‌کند. نظامیان سعودی به حجاج به دیده تهدید می‌نگرند.

http://www.ettelaat.com/new/index.asp?fname=2015\10\10-02\20-44-55.htm&storytitle=%C8%E5%D1%E5%9D%C8%D1%CF%C7%D1%ED%20%D4%C7%E5%D2%C7%CF%90%C7%E4%20%D3%DA%E6%CF%ED%20%9D%C7%D2%20%CD%C7%CF%CB%E5%20%E3%E4%C7

ش.د9402664