پس از ۵ سال بحران، نشست ژنو ۳ در حال برگزاری است؛ نشستی که در آن چشم‌ها به تصمیم‌گیری معارضان و عربستان دوخته شده است و به بیان دیگر توپ در زمین آنان است که به حداقل امتیازات راضی شوند و یا قاعده بازی را تماماً به هم بریزند.
مذاکره «ژنو-3» رسما از شب گذشته (دوشنبه) با نشست بین معارضان ریاض و «استیفان دی میستورا» نماینده سازمان ملل در امور سوریه، آغاز شد.
معارضان که با تأخیر چهار روزه در این نشست شرکت کردند، حاضر شدند پیش شرط‌های خود را کنار گذاشته و مطالباتشان را در میز گفتوگو مطرح کنند.
گزارش پیش رو به وضعیت سیاسی و میدانی سوریه و فضای مذاکرات و زوایای مختلف آن می‌پردازد.
در ابتدا باید گفت، پذیرش راه حل‌های سیاسی در سوریه در واقع از زمانی کلید خورد که روسیه وارد عرصه میدانی در تحولات سوریه شد. در واقع با تغییر معادلات میدانی به نفع سوریه، هم پیمانان معارضان صراحتاً اعلام کردند که بحران سوریه راه‌حل نظامی ندارد.
معنای این امر، حرکت به سمت تلاش‌های سیاسی در قالب اجلاس ژنو 2و3 بود. روس‌ها از همان موقع رایزنی‌ها با گروههای معارض سوری را آغاز کردند. هدف روس‌ها تثبیت موفقیت‌های میدانی از طریق راهکار سیاسی بود. به پیشنهاد مسکو، ایران و مصر و عراق نیز می‌بایست در مذاکرات حل بحران سوریه مشارکت می‌کردند.
وضعیت میدانی پیش از آغاز مذاکرات ژنو-3
هر دو طرف درگیر در صحنه تحولات سوریه دارای نقاط ضعف و قوتی هستند که بالطبع نقطه قوت یکی ضعف دیگری محسوب می‌شود. در شرایط کنونی نقاط قوت نظام سوریه بر معارضان برتری بیشتری دارد.
الف) نقاط قوت محور مقاومت
- تحت فشارگذاشتن تروریستها در مناطق محاصره شده داخل از طریق عملیاتهای شدید هوایی و پیش روی های زمینی
- عملیات هوایی و زمینی پر شدت علیه افراد مسلح در جغرافیایی گسترده که ظرفیت انسانی و تسلیحاتی تروریست ها به شدت فرسوده کرده
- مسدود کردن راههای امداد و لجستیک گروههای مسلح در مرزهای ترکیه و لبنان و تا حدودی اردن
مجموع این اقدامات به لحاظ روانی و تسلیحاتی، گروههای مسلح معارض را بشدت فرسایش داده تا جائیکه در آستانه ژنو 3 مهمترین مطالبه گروههای مسلح، رفع محاصره و آتش بس در مناطق حضور آنان توسط ارتش سوریه است.
ب) نقاط ضعف محور مقاومت
مهمترین نقطه ضعف محور مقاومت در تحولات سوریه، گستردگی محورهای عملیاتی و گروههای ریز و درشتی است که به صورت قارچ‌گونه در شهرها، شهرک‌ها و روستاها سر برآورده‌اند، است و در حال حاضر نیروها بر مناطق اولویت دار متمرکز هستند.
به عنوان مثال حومه غربی، جنوبی و شرقی حلب برای یکسره سازی نیازمند نیروی کافی است.
ج) مناطق تحت سیطره افراد مسلح
- بخش شرقی شهر حلب
- نوار چسبیده به مرز شمال حلب (بخشی از این قسمت در اختیار دولت سوریه است)
- استان ادلب
- بخشی از ریف حماه و بخشی از ریف حمص
- قنیطره و ریف قنیطره
- بخشی از ریف درعا
- نیمی از شهر دیرالزور و ریف دیرالزور
- استان رقه
- بخش کوچکی از استان حسکه
- ریف دمشق (غوطه شرقی و غربی که تحت محاصره دولت است)
د) وضعیت روانی و نظامی گروههای تروریست
فشار عملیات هوایی و زمینی روسیه و سوریه و گروههای مقاومت در هدف قرار دادن مراکز تسلیحاتی ، تجمع نیرو، مراکز فرماندهی، راههای مواصلاتی و لجستیک و.. موجب شده است که گروههای تروریست و مسلح در شرایط فرسایش روانی و نظامی قرار گرفته و امکان مقاومت جدی در مقابل عملیاتهای بعدی را نداشته باشد و لذا مشاهده شده که گروههای تروریست در مناطق میانی کشور سوریه عمدتا آماده پذیرش طرح‌های جابجایی به مناطق نزدیک مرز ترکیه یا مراکز حضور قوی‌تر گروههای تروریست هستند.
به عنوان مثال می‌توان به زبدانی، مضایا ، غوطه غربی دمشق، حمص اشاره کرد.
* اغلب مناطق تحت سیطره تروریست ها در محاصره ارتش سوریه و نیروهای مقاومت است
ترکیب گروههای معارض در مذاکرات ژنو
در حال حاضر دو تیم مذاکراتی به عنوان معارضان سوری در ژنو حاضر هستند.
نخست ؛ تیم مذاکراتی ریاض تحت حمایت قطر و ترکیه و عربستان که شامل 15 نفر عضو اصلی و 15عضو مشاور می‌باشد. به دلیل مخالفت روسیه و ایران و تروریست دانستن برخی گروهها مانند جیش الاسلام و احرار الشام، آمریکا پذیرفته که احرارالشام به عنوان تروریست محسوب شود ولی اصرار روسیه و ایران در مورد جیش الاسلام که نباید در ترکیب تیم مذاکراتی باشند مجموعه مورد حمایت ریاض را تحت فشار قرار داده است. چرا که عربستان سعودی برحضور نماینده جیش الاسلام اصرار دارد. برخی منابع هم می‌گویند جیش الاسلام در این مذاکرات پذیرفته شده است.
مشاوران در واقع چهره‌هایی هستند که روس‌ها و حتی آمریکایی‌ها آنها را جزء تروریستها محسوب می‌کنند؛ که معمولا از جیش الاسلام و احرارالشام گزینش شده‌اند و تحت حمایت ترکیه وسعودی‌ها هستند.
اعضای اصلی شامل ارتش آزاد و ائتلاف موسوم به استانبول که در شمال وجنوب سوریه فعالیت می‌کنند و گروههای سلفی و غیر سلفی فعال در جنوب که از سوی سعودی‌ها حمایت می‌شود. رئیس هیات مذاکراتی اول با «اسعد زعبی» می‌باشد.
* اعضای تیم ریاض شامل افراد زیر است:
ژنرال اسعد الزعبی (فزمانده ارتش آزاد جنوب سوریه وابسته به عربستان- رئیس هیئت مذاکره کننده)
* محمد مصطفی عَلُوش (مذاکره کننده ارشد، پسرعموی زهران علوش و نماینده جیش الاسلام- وابسته به عربستان به نمایندگی جببه نظامی دمشق که احرارالشام را هم در بر می گیرد)
* سرهنگ عبدالباسط الطویل (نماینده جبهه شمالی از سوی همه گروهها از عناصر ارتش آزاد و وابسته به ترکیه)
* سرگرد محمد العبود (فرمانده جبهه شرقی ارتش آزاد در دیرالزور و حسکه- نماینده گروههای مسلح وابسته به ترکیه و قطر).
جبهه میانی و ساحل تروریستها شامل جبهه النصره و احرارالشام، نماینده‌ای در تیم ریاض ندارند.
دوم ؛ تیم مذاکراتی 5 نفره موسوم به گروههای لائیک سوریه: این تیم هم حمایت روسیه را با خود دارد و هم مورد تایید آمریکاست، اما ترکها به شدت با حضور این تیم در مذاکرات ژنو 3 مخالف هستند. چرا که یکی از گروههای تشکیل دهنده این گروه از کردهای شمال سوریه هستند. افراد شناخته شده این تیم شامل قدری جمیل دبیرکل حزب اراده مردمی، هیثم مناع و الهام احمد به عنوان ریاست مشترک از شورای دموکراتیک سوریه، رنده قسیس از جنبش مجتمع متکثر (تعددی) و صالح مسلم رئیس حزب کردی اتحاد دموکراتیک.
این تیم قرار است یا در تیم واحد مذاکراتی با تیم ریاض قرار گیرد و یا هم طراز تیم ریاض یکی از هیات‌های مذاکراتی با دولت سوریه را تشکیل دهد.
تیم مذاکراتی ریاض که در بدترین شرایط به سر می‌برد و فاقد کارت بازی میدانی و اوراق چانه زنی است پیش شرط آتش بس و توقف درگیریها را شرط ورود به مذاکرات اعلام کرده است و این درحالی است که باید در چارچوب برنامه مذاکرات ژنو به این مسئله پرداخته شود.
مطالبات گروههای معارض
آتش بس، توقف درگیریها، امداد رسانی به مناطق محاصره شده از طریق سازمان ملل. تشکیل دولت انتقالی از خواسته‌های این گروه است که در ژنو 3 به تشکیل حکومت وحدت ملی تنزل یافته است.
جمع بندی‌ها و چشم‌انداز مذاکرات ژنو 3
حضور تیم مذاکراتی دوم که تحت حمایت روس‌ها است انسجام تیم مذاکراتی ریاض در ژنو 3 را به هم ریخته و پروژه ریاض در سوریه را با انفعال شدید مواجه می‌کند.
پذیرش ژنو 3 گزینه تلخ و اجباری است تا از سرعت فروپاشی تروریستها بکاهد. پذیرش مذاکره برای حامیان گروههای معارض تولید وقت خواهد کرد تا از سرعت تحولات کاسته و در زمانی مناسب وضعیت خود را ساماندهی کنند.
شرایط نظامی و سیاسی برتر در دست حکومت سوریه موجب شده تا تشکیل حکومت انتقالی به تشکیل حکومت وحدت ملی تنزل یابد، که حتی اگر مورد قبول گروههای مسلح و حامیان آن قرار نگیرد ولی به عنوان یک رویه در ژنو 3 ثبت خواهد شد و گروههای مسلح اهرم خاصی برای مخالفت در دست ندارند.
در حال حاضر حیاتی‌ترین مطالبه برای گروههای معارض که در صحنه میدانی کارتی برای چانه زنی ندارند توقف درگیریهاست.
پیش بینی می‌شود به شکل تاکتیکی بخشی از این مطالبه برای معارضان در مذاکرات ژنو 3 محقق گردد اما تضمینی برای سایر گروههای تروریست وجود ندارد و درگیری ادامه خواهد یافت. دولت سوریه نیز از این شرایط بهره مند خواهد شد و با انرژی کمتری قابلیت عملیات بر تروریست ها را خواهد داشت.
در پی تحولات میدانی دو ماه اخیر و با محدودتر شدن جغرافیای تحرک تروریستها و یا خطوط امداد مالی و تسلیحاتی و لجستیکی ، جنگ و درگیری بین لایه‌های مختلف گروههای تروریست در سوریه شدت یافته، این وضع بر مواضع گروههای مختلف در آستانه مذاکرات ژنو تاثیرخواهد داشت.
درگیریهای داعش و النصره در کوههای عرسال، درگیری احرارالشام و النصره در شهرک حارم نزدیک مرز ترکیه و در شهر حلب و درگیری هشت گروه سلفی تکفیری وابسته به عربستان با داعش در جنوب سوریه نمونه‌هایی از این درگیری در بین گروههای تروریستی است که به دلیل محدود شدن جغرافیای تحرک و مسدود شدن راههای لجستیکی از مرزهای ترکیه و اردن می‌باشد.
با توجه به شرایط ضعیف مذاکراتی حامیان تروریسم و ترویستها در داخل سوریه و دست برتر حامیان اسد چندان امیدی به تحقق دستورکارهای ژنو-3 وجود ندارد چرا که طرف‌های ضعیف ناچار به امتیاز دهی و پذیرش قاعده بازی تحمیلی از سوی حامیان سوریه دارند لذا انتظار می رود که بیشتر دست به مانور سیاسی و تبلیغاتی بزنند و بخش محدودی از دستور کارهای ژنو3 طبق برنامه ریزی اعلام شده محقق شود.
نکته مهم آخر اینکه، مجموع این شرایط نشان می‌دهد که اکنون بهترین زمان برای حل و فصل بحران سوریه است، اگر به دو سال گذشته و یا اوایل بحران نگاه کنیم، مشاهده می‌کنیم که عربستان و آمریکا سرسختانه به دنبال براندازی نظام سوریه بودند. اما اتفاقی که افتاده، این است که در سه سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی طرف‌های درگیر به لزوم حل و فصل بحران از طریق سیاسی و پشت میزهای گفت‌و گو تأکید می‌کنند.
در سطح داخلی عمده معارضان حتی جیش الاسلام و احرار الشام که مشی سلفی و تکفیری دارند نیز گفتوگو را پذیرفته‌اند.
در سطح منطقه‌ای عربستان به نسبت سال‌های گذشته با توجه به بحران‌های متعددی که به آن دچار شده خواستار حل سریع بحران است، طولانی شدن بحران یمن، کاهش قیمت نفت و از همه مهم‌تر توافق هسته‌ای ایران و 1+5 تماما گزینه نظامی و رسیدن به حداکثر خواسته‌ها با باخت حداکثری رقیب را از ذهن حکام سعودی به دور کرده است. در سطح بین‌المللی نیز آمریکا و روسیه بر سر حل وفصل دیپلماتیک بحران توافق دارند و حتی آمریکا معارضان را برای شرکت بدون پیش شرط در نشست ژنو تحت فشار شدید قرار داد.
منبع: فارس
