رياض و كاسه صبر ايران

«به عادل‌الجبير هشدار مي‌دهيم كه صبر جمهوري اسلامي ايران را نيازمايد.» اين جمله‌اي است كه حسين اميرعبداللهيان، معاون عربي و آفريقاي وزارت امور خارجه در واكنش به تازه‌ترين ادعاهاي وزير امور خارجه عربستان بر زبان راند؛ تندترين واكنش رسمي و علني يك مقام ايراني به اظهارات رييس دستگاه ديپلماسي عربستان پس از نشست سوريه در وين. عادل الجبير تنها يك روز پس از بازگشت وزراي امور خارجه ١٧ كشور به پايتخت‌هاي‌شان از وين، در سخناني تكراري و البته تند و تيز ايران را به قاچاق سلاح به بحرين و عربستان متهم كرد؛ اتهامي كه اميرعبداللهيان آن را بي‌پايه و اساس مي‌خواند.

معاون وزير خارجه كشورمان كه ديپلماتي بود كه به همراه محمد جواد ظريف در نشست سوريه در وين شركت كرد، در ادامه گفت: وزير خارجه عربستان به‌جاي اتهام‌زني و فرافكني به مسووليت كشورش در فاجعه منا بپردازد و از حمايت آشكار و پنهان خود از تروريست‌ها در يمن، عراق و سوريه و منطقه دست بردارد و كشورهاي كوچكي چون بحرين را بازيچه سياست‌هاي غلط خود قرار ندهد. تهران رابطه طبيعي با سعودي را هيچگاه نفي نكرده و از شروع به كار دولت آقاي روحاني توپ در زمين سعودي است، اما معلوم نيست چه كسي در سعودي تصميم‌گيرنده است.

عادل الجبير كه منزوي‌ترين وزير امور خارجه حاضر در جمع ١٨ وزير شركت‌كننده در نشست وين بود در گفت‌وگو با روزنامه الرياض موضعي دوگانه در قبال ايران اتخاذ كرد. وي هم از توافق هسته‌اي ١+٥ با ايران استقبال كرد و هم ادعاهاي ضد و نقيضي را در خصوص ايران تكرار كرد. الجبير كه از زمان حضور در سفارت عربستان در امريكا با طرح ادعاي نقشه ايران براي ترور وي سياست ايران‌ستيزانه خود را ثابت كرده بود در اين گفت‌وگو تاكيد كرد كه توافق هسته‌اي فرصت خوبي براي اين است كه ايران حسن‌نيت خود را ثابت كند. وزير امور خارجه رياض در حالي از اثبات حسن نيت ايران حرف مي‌زند كه حسن روحاني، رييس دولت يازدهم به محض پيروزي در انتخابات رياست‌جمهوري ايران از عربستان سعودي به اسم نام برده و اعلام كرد كه تهران به دنبال تعامل با همسايگان خود است. آن تعامل در حرف و عمل ايران از دو سال پيش تا به امروز با برخوردهاي تند و تيز رياض، گلايه‌گذاري‌ها، اتهام‌زني‌ها و اخيرا سوءمديريت در ماجراي كشته شدن بيش از ٤٠٠ نفر از حجاح ايراني در منا روبه رو شده است.

ايران مي‌گويد توپ در زمين عربستان سعودي است و الجبير هم اين توپ را به زمين تهران حواله مي‌دهد. وي با طرح اين ادعا كه ايران در امور داخلي همسايگانش دخالت مي‌كند، مي‌گويد: «كشورهاي خليج [فارس] براي تقويت امنيت در منطقه تلاش مي‌كنند و دست [همكاري] خود را به سوي ايراني دراز كردند كه تلاش مي‌كند به بحرين و عربستان سلاح قاچاق كند.» رياض در حالي ايران را به دخالت در امور داخلي ديگر كشورها متهم مي‌كند كه از زمان آغاز خيزش‌هاي مردمي در سال ٢٠١١ تا به امروز اين عربستان بوده است كه يك روز انقلاب در مصر را با حمايت از ديكتاتوري نظامي به انحراف كشاند و روز ديگر با عنوان پرطمطراق كمك به دولت مركزي در بحرين نيروهاي نظامي خود را به منامه اعزام كرد. همين عربستان از ابتداي آغاز بحران در سوريه در حالي كه كنترل امور داخلي اين كشور با اصلاحات ممكن بود اقدام به تجهيز مخالفاني كرد كه سمت و سوي سياسي آنها مشخص نبود.

اوايل سال جاري هم آل‌سعود با اين ادعا كه دولت مركزي يمن از ما كمك خواسته است اقدام به حملات نظامي بي‌امان و بي‌هدف به صنعا و ديگر مناطق يمن كرد. اين دخالت‌هاي نظامي آشكار آل‌سعود به دليل پيوندهاي سياسي و استراتژيك رياض با واشنگتن و كشورهاي اروپايي عملا با سكوت مراجع بين‌المللي روبه‌رو شده است. عادل الجبير در اين گفت‌وگو در خصوص برنامه هسته‌اي ايران گفت: اين توافق فقط يك مشكل را دور مي‌كند و ساير چالش‌هايي را كه منطقه با آن مواجه است حل نمي‌كند؛ چالش‌هايي مانند تداوم درگيري اسراييل و فلسطين، مساله سوريه، رخدادهاي يمن و عراق، تروريسم و مداخلات ايران در امور منطقه كه همچنان ادامه دارد. اميدوارم ايران سياست‌هاي خود را در قبال كشورهاي منطقه تغيير دهد و سياست حسن همجواري و عدم مداخله در كشورها را در پيش بگيرد تا همگي براي ايجاد امنيت و ثبات در منطقه به روابط خوبي دست يابيم.

اين مساله نيز در دور كردن بسياري از تنش‌ها و ناآرامي‌هايي سهيم خواهد بود كه منطقه در حال حاضر شاهد آن است. اين اظهارات عادل الجبير پس از تلاش‌هاي ١٨ كشور و دو نهاد اتحاديه اروپا و سازمان ملل براي بازكردن گره سوريه در وين انجام شد. نشستي كه به گفته اميرعبداللهيان در جريان آن نيز عادل الجبير رفتاري دون شأن يك وزير خارجه را بروز داده بود. اميرعبداللهيان در خصوص آنچه در اين جلسه گذشت مي‌گويد: بيانيه پاياني نشست وين در چارچوب اصول ما، روسيه و سوريه و در چارچوب حقوق بين‌الملل جمع‌بندي شد. در طول مدت اين نشست هيات ايراني تلاش كرد وارد چالش با عربستان نشود و روي راه‌حل سياسي موضوع سوريه تمركز كند اما عادل الجبير، وزير امور خارجه عربستان اظهاراتي نامتوازن و بي‌اساس مطرح كرد و رفتاري دون شأن وزير خارجه يك كشور را بروز داد كه با واكنش تند محمدجواد ظريف مواجه شد.

اميرعبداللهيان با بيان اينكه عادل الجبير با اين نيت وارد جلسه شده بود كه از آن جدول زماني كوتاه‌مدت خارج شود كه رييس‌جمهور سوريه از قدرت كنار برود، افزود: وزير خارجه عربستان اصلا در پي‌مفاهيمي همچون حق و اراده مردم سوريه براي تعيين سرنوشت‌شان نبود و اظهارات نادرستي را بيان كرد. ظريف در زمان رسمي جلسه يك بار با بي‌اعتنايي به اظهارات عادل الجبير و بار ديگر با صراحت اتهامات بي‌اساس او را رد و اقدامات نادرست عربستان در قبال سوريه و برخي مسائل منطقه را بيان كرد.

سياست‌هاي عربستان از لنز ايران

عدنان طباطبايي، تحليلگر مسائل ايران در نوشتاري تحليلي در لوبلاگ به بررسي رابطه ايران و عربستان در چند سال اخير پرداخته و مي‌نويسد: خصومت ميان ايران و عربستان امسال شدت بيشتري گرفته است. جنگ‌ها در سوريه، عراق و يمن، توافق هسته‌اي ايران با ١+٥ و همچنين فاجعه منا به رابطه تهران و رياض صدمات جدي وارد كرده است. ركود در روابط ميان ايران و عربستان به اندازه‌اي جدي و علني بوده است كه برخي كشورهاي اروپايي و همچنين برخي كشورهاي منطقه‌اي مانند عمان اعلام كرده‌اند كه مايل به ميانجيگري ميان مقام‌هاي ايران و عربستان هستند.

فرانك والتر اشتاين ماير، وزير امور خارجه آلمان نيز در سفر اخير خود به تهران با مقام‌هاي تصميم‌گيرنده در دستگاه‌هاي ديپلماسي هر دو كشور ديدار و تلاش كرد آنها را متقاعد كند كه گفت‌وگوي ميان اين دو همسايه گريزناپذير و واجب است. انتخاب حسن روحاني به عنوان رييس‌جمهور ايران در سال ٩٢ اين اميدواري را به وجود آورده بود كه شايد رابطه دوجانبه ايران و عربستان بهبود پيدا كند. روحاني كابينه‌اي با جمعي از وزرايي را تشكيل داد كه همه آنها در دولت ايران در دهه ٩٠ كه رابطه ميان ايران و رياض بهتر از امروز بود، حضور داشتند. اما تحولات منطقه‌اي و مرگ ملك عبدالله اين دورنماي مثبت را هم كمرنگ كرد.

نياز به درك يكديگر

شكل گرفتن هر گفت‌وگويي ميان ايران و عربستان اول از همه نيازمند اين درك است كه هركدام از طرفين مناقشه، چگونه به هم نگاه مي‌كنند و چه برداشتي از رفتارهاي هم دارند. يكي از برداشت‌هايي كه در ايران در خصوص رفتار عربستان وجود دارد مبتني بر اين پيش‌فرض است كه عربستاني‌ها براي تلافي با توافق هسته‌اي ايران با ١+٥ مخالفت مي‌كنند. بر اين اساس ايران مخالفت عربستان با توافق هسته‌اي در گذشته را استراتژي سياسي مي‌داند كه ابتدا به دنبال به تعويق انداختن اجراي اين توافق بود و در مرحله دوم هم به دنبال رساندن اين پيام به غرب بود كه موافقت با اين توافق بهايي دارد كه بايد پرداخته شود. بر اساس اين پيش‌فرض، رياض به دنبال تلافي اين موافقت از سوي غرب با حمايت‌هاي سياسي و انتقال تجهيزات نظامي براي پيشبرد عمليات‌هاي منطقه‌اي خود است.

ايراني‌ها اعتقاد دارند كه با اجراي اين توافق، عربستان سعودي مواضع خود را نرم‌تر خواهد كرد و به سمت گفت‌وگو با ايران پيش خواهد رفت. برداشت ديگري در داخل ايران مبتني بر اين است كه رياض، تهران را تهديدي براي خود مي‌داند. بر اساس اين پيش‌فرض، عربستان سعودي گمان مي‌كند كه نفوذ ايران به خصوص در كشورهاي همسايه عربستان مانند عراق و يمن، تهديدي براي حاكميت ارضي و منافع ملي اين كشور است. رياض ارتباط برخي گروه‌ها مانند حوثي‌ها در يمن و بدر در عراق با تهران را شاهدي براي اين ادعاي خود مي‌داند. در پيش‌فرض ديگري برخي تحليلگران ايراني اعتقاد دارند كه آل‌سعود از بحران مشروعيت داخلي رنج مي‌برد. اين بحران با به راه افتادن جريان موسوم به بهار عربي و خيزش جنبش‌هاي اسلامي در تونس و اخوان‌المسلمين در مصر جدي‌تر شد. اين حركت‌ها حمايت قوي از پروسه انتخابات را نشان مي‌دهد. بر اساس اين پيش‌فرض ايراني‌ها اعتقاد دارند كه آل‌سعود نگران رفتار مشابهي در صحنه داخلي خود هستند.

عربستان براي فرار از چنين واهمه‌اي از ابزار شيعه‌ستيزي استفاده مي‌كند و به همين دليل است كه رفتارهاي شيعه‌ستيزانه عربستان بسيار شدت يافته است. پيش‌فرض چهارم حاكم بر اين است كه عربستان به دنبال تبديل خيزش‌هاي منطقه‌اي به مناقشه‌هاي قومي است. عربستان با توسل به چنين ادعاهايي ايران را به دخالت در امور يمن و بحرين متهم مي‌كند. در داخل ايران تمام تحليل‌گران متفق‌القول بر دو نكته در مواجهه با عربستان اعتقاد دارند: نخست آنكه عربستان با بحران‌هاي پيچيده‌اي دست در گريبان است و به همين دليل در منطقه رفتار تهاجمي از خود نشان مي‌دهد. دوم آنكه ثبات در منطقه تنها با ثبات در پادشاهي آل‌سعود ممكن است. هيچ‌كس در ايران به دنبال اين نيست كه عربستان را گرفتار بحران‌هاي جدي‌تر كند. تلاش‌ها براي بهبود آب و هواي جوي رابطه ايران و عربستان بايد در جوامع هر دو كشور جاسازي شود.

http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=29282

ش.د9404292