دیپلماسی ظریف

امروز هرکسی در ارتباط با مذاکرات هسته‌ای لب به سخن بگشاید، محال است که یاد ظرافت مرد ظریف این روزهای دستگاه دیپلماسی کشور نیفتد. دیپلماسی یک عرصه کاملا تخصصی است که ابزار و سلاح اصلی آن گفتگوست، در این جبهه، به جای شلیک گلوله‌های سربی این نوع و نحوه بیان واژه‌ها هستند که تعیین کننده نتیجه یک نبرد تمام عیار دیپلماتیک را رقم می‌زند. در سالهای 2014 و 2015 میلادی جهان شاهد چهره‌ای تازه و جدید از دیپلماسی در روابط بین الملل شد که ابداع کننده آن را باید به نام تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران ثبت کرد. دستگاه دیپلماسی کشور در دولت یازدهم شاهد حضور یک دیپلمات زبردست و پرقدرت به نام محمد جواد ظریف است که حقیقتا دارای یک چهره انسانی و دوست داشتنی و یک شخصیت حقوقی کاریزماتیک در عالم دیپلماسی است.

با پیروزی دکتر حسن روحانی در انتخابات دور یازدهم ریاست جمهوری امیدها برای تدبیرهای شیخ دیپلمات در راستای حل و فصل کردن یکی از پرچالش ترین و طولانی ترین پرونده‌های قرن اخیر بالا گرفت. روحانی که از همان ابتدای کار با یک رویکرد اعتدالی توام با عقلانیت و خرد به سیاست خارجی نگاه می‌کرد، با یک رویکرد تعاملی تنش زدایی را در دستور کار خود قرار داد. از این رو شاید پر بیراه نگفته باشیم که یکی از مهمترین اقدامات رئیس جمهور روحانی در سیاست خارجی انتخاب یک دیپلمات کارکشته و سخنوری چون دکتر محمد جواد ظریف به عنوان رئیس دستگاه دیپلماسی کشور بود.

اما محمدجواد ظریف کیست؟

محمد جواد ظریف ۱۷ دی ۱۳۳۸ در خانواده‌ای مذهبی در تهران متولد شد. مادرش فرزند یکی از تجار بزرگ تهران و پدرش از تجار به نام اصفهان بود. ظریف در دوران تحصیل در مدرسه علوی از طریق مطالعه آثار متفکرانی چون علی شریعتی و محمود طالقانی با اسلام انقلابی آشنا شد. ظریف دوران دبستان و دبیرستان خود را در آموزشگاه علوی تهران از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۵، دیپلم کالج مقدماتی درو سانفرانسیسکو از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۶، کارشناسی روابط بین‌الملل دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو، کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو، کارشناسی ارشد مطالعات بین‌المللی دانشگاه دنور و دکترای خود را نیز در رشته مطالعات بین‌المللی از دانشگاه دنور تحصیل کرد.

محمد جواد ظریف که سال 1355با ویزای دانشجویی به ایالات متحده آمریکا می‌رود، دقیقا زمانی که وی آزمون‌های جامع دکترایش را در "دانشگاه دنور" در سال 1364 می‌گذراند، اداره مهاجرت ایالات متحده، روادید او را باطل می‌کند و شانس‌های ظریف را برای تکمیل تحصیلاتش از بین می‌برد. ظریف پس از این اتفاق به این علت که قصد داشت حضورش در خاک آمریکا کاملا قانونی باشد به نیویورک سفر می‌کند و در نمایندگی ایران مشغول به‌کار می‌شود. او طی سه سال بعد و از راه دور، تحصیلاتش را تکمیل می‌کند و در طول آن مدت ارزش خود را برای دولت ایران به اثبات می‌رساند که همین مسئله باعث می‌شود تا با حضور او در وزارت خارجه موافقت شود.

از خداحافظی تلخ تا بازگشت باشکوه

دکتر محمدجواد ظریف در حالی جانشین دکتر علی‌اکبر صالحی در وزارت خارجه دولت یازدهم می‌شد که حدود هشت سال پیش با تلخکامی این وزارتخانه را ترک کرده بود. اگرچه ظریف در همان مراسم مهمانی خداحافظی او -پیش از بازگشت از آمریکا به ایران- که با حضور جمع زیادی از سفرا، روسای هیئت‌های نمایندگی، دیپلمات‌ها، مسئولان سازمان ملل، نمایندگان رسانه‌های همگانی و ... نیز ایرانی‌های مقیم و نمایندگان مراکز فکری و تحقیقاتی آمریکا با بی مهری مواجه شد، اما آینده‌ای روشن پیش روی ظریف قابل تصور بود که این تجسم با روی کار آمدن حسن روحانی به تصویری عینی و واقعی مبدل شد، بنابراین بازگشت محمدجواد ظریف به وزارت خارجه با دفعات قبل بسیار متفاوت بود، چرا که وی در دولت یازدهم و در کابینه حسن روحانی، قبای صدارت امورخارجه را بر تن می‌کرد و قرار بود که در ماراتن سخت و نفسگیر مذاکرات هسته‌ای روزهای باشکوهی را خلق کند.

سابقه ظریف

ظریف در کارنامه خود تا قبل از اینکه به عنوان وزیر امور خارجه دولت یازدهم و رئیس دستگاه دیپلماسی کشور انتخاب شود، عناوین ذیل را در کارنامه خود به یدک می‌کشید:

پنج سال نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، دستیار ارشد وزارت امور خارجه، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امورخارجه و مشاور سرکنسولگری در سانفرانسیسکو، ریاست کمیسیون فرهنگی یونسکو، ریاست کنفرانس آسیایی نژادپرستی و تبعیض نژادی، عضویت در گروه شخصیت‌های برجسته گفتگوی تمدن‌ها، ریاست کمیسیون خلع سلاح ملل متحد نیویورک، ریاست کمیته متخصصان گفتگوی تمدن‌ها ، جده، ریاست کمیته سیاسی دوازدهمین اجلاس سران عدم تعهد ، دوربان، عضویت گروه شخصیت‌های برجسته زمامداری جهانی، سخنگویی هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران، ریاست کارشناسان ارشد هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران، ریاست کمیته سیاسی هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران و ریاست کمیته حقوقی مجمع عمومی 47 ملل متحد ، نیویورک و ... ظریف را به عنوان یکی از مشهورترین دیپلمات‌های پر سابقه ایران معرفی می‌کند که قبای وزارت خارجه را در یک دولتی به تن می‌کرد که میانگین سواد اعضای کابینه آن از کابینه دولت وقت آمریکا بالاتر بود.

بنابراین می‌توان در پیشینه ظریف خدمات درخشانی دید که منشا خدمات بسیاری شده است که از آن نمونه می‌توان به این مورد اشاره داشت؛«آنگونه که در سال ۱۳۶۶ که جنگ ایران و عراق ماه‌های پایانی خود را سپری می‌کرد و فشارهای بین‌المللی بر ایران به منظور پذیرفتن متن اولیه قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت به اوج رسیده بود، تیم مذاکره‌کننده ایران تلاش کرد به جای درج مفادی که انتظارات ایران را برآورده نمی‌کرد، بندهایی از طرح اجرایی دبیرکل وقت سازمان ملل متحد را جایگزین کند. نوشتن نامه این درخواست رسمی به محمدجواد ظریف، تنها دیپلمات ایرانی وقت مسلط به زبان انگلیسی در نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد سپرده شد تا بتواند مفهوم مورد نظر ایران را به شفافی بیان کند.

ظریف نیز با انتخاب کلمات مناسب، توانست نامه موردنظر ایران را تنظیم و در بین کشورهای عضو منتشر کند. این درخواست که با افزودن آن به قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت موافقت شد، در وزارت امور خارجه ایران به «TantamounLetter» مشهور شد.

توانمندی ظریف

دکتر محمد جواد ظریف در حالی سکاندار دستگاه دیپلماسی کشور شد که ایران در حوزه سیاست خارجی با مشکلات عدیده‌ ای مواجه بود. ظریف که در دوران مسئولیتش به عنوان نماینده ایران در سازمان ملل تلاش همه‌جانبه‌ای برای صلح آمیز معرفی کردن پرونده هسته‌ ای ایران داشت، توانست دستاوردهای چشمگیری را در این زمینه داشته باشد. ظریف در آن مقطع تلاش زیادی برای معرفی ایران در سطح مجامع سیاسی، رسانه‌ای، علمی و فرهنگی آمریکا داشت که مورد استقبال دوستداران ایران و حتی پذیرش برخی مخالفان قرارگرفته بود، به نوعی که برخی تلاش می‌کردند برای خنثی‌سازی عملکرد موفق وی در معرفی چهره انسانی و اخلاقی نظام جمهوری اسلامی، او را جدا از نظام معرفی کرده و معیار نامناسبی برای ارزیابی جمهوری اسلامی بدانند، این درحالی بود که وی منشا خدمات بسیار زیادی در سیاست خارجی برای کشور بود.

در اینجا در وصف شایستگی ظریف خاطره‌ای از زبان خود وی که در جلسه رای اعتماد از مجلس برای نمایندگان محترم مجلس روایت کردند، می‌آوریم؛ به دنبال تصویب اولین قطعنامه ظالمانه شورای امنیت علیه برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران، به لطف خدا و به یاری امام زمان ارواحنا فداه سخنرانی مستدلی را در اثبات حقانیت کشور به شکلی در شورای امنیت ارائه کردم که سفیر انگلیس در جلسه فردای سفارتش به همکارانش گفت این سخنرانی را باید در کلاسهای دیپلماسی برای دیپلمات‌های انگلیسی تدریس نمایند تا بفهمند که چگونه باید از منافع ملی شان دفاع کنند. همان سخنرانی وقتی به استحضار مقام معظم رهبری رسید، فرمودند؛ "به وزارت خارجه بگویید از طرف من به آقای ظریف گفته شود، خسته نباشید، بسیار خوب و ظریف تهیه کردید و ان شاءالله موفق باشید."

دکتر ظریف جزء دیپلمات‌هایی است که به نزدیک بودن به رهبری مشهور هستند. مقام معظم رهبری همواره نظر مثبتی نسبت به وی داشته اند و برهمین اساس ظریف به عنوان نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل انتخاب شدند. عملکرد خیره کننده دکتر ظریف در سازمان ملل به گونه‌ای بود که اعتراف دشمنان را هم به توانمندی این فرزند شایسته ایرانی درپی دارد تا وارن هوگ، یکی از نویسندگان روزنامه هرالدتریبون روزنامه انگلیسی‌زبان بین‌المللی که در ۳۵ منطقه در سراسر جهان چاپ و در بیش از ۱۸۰ کشور فروخته می‌شود طی مقاله‌ای با عنوان "صدای ایران در سازمان ملل با لهجه آمریکایی سخن می‌گوید"، به تحسین عملکرد محمد جواد ظریف در سازمان ملل متحد بپردازد.

این نویسنده مشهور در مقاله خود درباره شخصیت و عملکرد ظریف می‌نویسد: "محمد جواد ظریف چنان زیاد در دانشگاه‌ها، مجامع سیاسی و اجتماعی و باشگاه‌های سیاسی برای سخنرانی حضور پیدا می‌کند که لیسا آندرسون، رئیس موسسه امورعمومی و بین‌المللی دانشگاه کلمبیا اخیرا به طور کنایه‌آمیزی از او پرسید که آیا قرار است در رقابت‌های انتخاباتی در آمریکا شرکت کند؟!" ظریف که بخش عمده زندگی بزرگسالی خود را در ایالات متحده گذرانده بود محاوره‌ای انگلیسی را با لهجه آمریکایی صحبت می‌کرد. ظریف آنقدر در صحنه‌های بین المللی به خوبی و با منطق بالا ظاهر شد که غربی‌ها از او با نام دشمن قابل احترام یاد می‌کنند.

اعتراف غربی‌ها به توانمندی ظریف تنها به دوران قبل از صدارت او بر کرسی وزارت خارجه بر نمی‌گردد بلکه در حین مذاکرات هسته‌ای در دولت تدبیر و امید، وندی شرمن معاون وزیر امور خارجه آمریکا درباره او چنین می‌گوید:"مثل ما حرف می‌زند، با فرهنگ ما کاملا آشناست، فنون ما رو خوب می‌شناسد و برای همین عجیب به او احساس نزدیکی می‌کنیم...! اما در قاطعیت مثل قاسم سلیمانی عمل می‌کند، آدم خطرناکی است...!" جان کری وزیر امور خارجه آمریکا و همتای ظریف در مذاکرات هسته‌ای درباره وی نیز چنین اظهار می‌کند: "ظریف یک مذاکره کننده سرسخت است، می‌داند که چه می‌خواهد و با صراحت اعلام می‌کند."

هفته نامه نیویورکر آمریکا که در گزارشی 9 صفحه‌ای به تبیین زندگی و دیدگاه‌های محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران پرداخته است، در قسمتی از مطلب خود به نقل از هنری کسینجر ، دیپلمات معروف و مشاور سابق امنیت ملی ایالات متحده آمریکا، درباره ظریف آورده است: "وی باهوش، مودب، منظم و صحبت با وی جالب است." نیویورکر در آخر گزارش خود را با این نقل قول از ظریف به پایان می‎رساند: "باید مواظب باشم. می‎خواهم گام‎هایم را یک به یک بردارم. نمی‎خواهم آینده را پیش‎بینی کنم تا این کارم خود مانعی بر سر تحقق آن باشد."

ظریف، دیپلمات باهوش

دیدگاه‌های محمدجواد ظریف در سیاست خارجی وی را به عنوان دیپلماتی باهوش و زیرک در قبال مسئولیت‌هایی که داشته، نشان داده است که خوب می‌داند در صحنه‌های حساس دیپلماسی چگونه عمل بکند. از این رو ظریف را باید یک استاد به تمام معنا و یک چهره کاریزماتیک در عالم دیپلماسی به حساب آورد که به گفتار و رفتار دیپلماتیک در سطح حرفه‌ای مسلط است. او لبخند برلب در کوران سخت و دشوار مذاکرات هسته‌ای نشان داد برای ایجاد یک گفتگوی نتیجه بخش نیازی به درهم کشیدن خم ابروها نیست بلکه باید از تمامی ابزارهای موجود در مذاکره استفاده کرد تا اول ارتباطی بر اساس احترام متقابل شکل گیرد بعد بتوان انتظار یک منطق درست در گفتگوها را داشت.

از این حیث ظریف در طریق ایستادن، نشستن، دست دادن، حالات چهره، سبک سخن گفتن و همه و همه کلاسی بالا از رفتار دیپلماتیک حرفه‌ای همراه با ادب و تواضع در عالم دیپلماسی به نمایش گذاشت. مجموعه‌ای از این ویژگی‌های ممتاز باعث شد تا ایشان بتوانند در مقابل کنش و واکنش‌های طرف مقابل و در برابر شرایط سخت و دشوار مذاکرات بهترین پاسخ‌ها را ارائه دهد و هیچ گاه تحت فشار شرایط موجود، احساسی و هیجانی تصمیم نگیرد. در اینجا حیف است از این جمله به یاد ماندنی ظریف یاد نشود که در هنگامه‌ای ایراد می‌گردد که غربی‌ها می‌خواهند در لحظات حساس و پایانی مذاکرات هسته‌ای با عجله و شتاب تیم مذاکره کننده ما را تحت فشار قرار دهند، اما ظریف چنین قاعده بازی را به رقبا می‌آموزد؛ "شما نمی‌توانید اسب‌ها را وسط مسابقه عوض کنید."

رای اعتماد از مجلس نهم

دفاع منطقی ظریف در جلسه رای اعتماد در تاریخ سه شنبه 22 مرداد 92 تدبیرهای امیدبخش این دیپلمات حرفه‌ای و کهنه کار را در خانه ملت به نمایش گذاشت به طوریکه تحسین نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی را نیز درپی داشت. در اینجا خلاصه‌ای از این دفاعیه به یادماندنی آورده می‌شود؛ خود باوری و اعتماد به نفس ظریف را در این جمله آغازین او می‌توان به نظاره نشست؛ "ایران اسلامی ‏قدرتمند است، قدرت ایران را باور کنید." ما باید این قدرت بی نظیر را باور کنیم نه در شعار در عمل باور کنیم و با این ‏خودباوری و اعتماد به نفس در صحنه‌های بین المللی حضوری فعال، سازنده و تاثیرگذار داشته باشیم. وی به همیشه در صحنه بودن مردم ایران اشاره می‌کند و مشارکت گسترده مردم در انتخابات دور یازدهم ریاست جمهوری و پذیرش رویکرد رئیس جمهور اعتدالگرا را حامل پیامی روشن برای ‏تمامی مردم جهان می‌داند.

پیامی که حاکی از عزم ملت بزرگ ایران برای تعامل عزتمند با جهان بدون ذره‌ای ‏کوتاه آمدن از حقوق حقه ملت ایران و بر اساس اصل عزت حکمت و مصلحت است. ظریف سپس یک نکته مهم را یادآوری می‌کند و آن سخن حکیمانه و بلند مقام معظم رهبری بود که رای مردم را "حق الناس" تلقی نمودند که به عقیده وی، این مهم بعد ‏جدید و بی نظیری را بر مفاهیم مردم سالاری و حقوق بشر افزود و مسئولیت در برابر خالق قادر،علاوه بر پاسخگویی و شفافیت در برابر مردم را به ادبیات این حوزه مهم علوم انسانی اضافه کرد. ایشان در ادامه از رویکرد اعتدال در سیاست خارجی دفاع می‌کند و آن را مبتنی بر واقع بینی ،‌خودباوری و خود آگاهی می‌داند و تاکید می‌کند که این سه اصل مهم ضمن اینکه افزایش ظرفیت‌های کشور را در عرصه‌های مختلف در پی خواهد داشت آرمان ها، منافع و امنیت ملی را مورد توجه قرار می‌دهد.

به عبارتی ظریف هدف سیاست خارجی را دفاع عزتمندانه، خودباورانه، هوشمندانه از منافع و مصالح کشور با زبانی متقاعد کننده و با رفتاری متین و حکمت آمیز می‌داند. دکتر ظریف در این جلسه اعتدال را حاصل خودباوری و اعتمادبه‌نفس و تندروی را نمود بارز ضعف و ترس تلقی می‌کند. وی سپس به تز دولت تدبیر و امید در سیاست خارجی اشاره می‌کند و می‌گوید: دولت اعتدال با سیاست اعتدالی خود و با ایجاد فرصت‌ها و کاهش تهدید‌ها دایره دوستی‌ها را در منطقه و جهان گسترش می‌دهد. در این سخنرانی ظریف اعتقاد دارد که سیاست استقلال طلبانه و رویکرد عزتمدارانه جمهوری اسلامی ایران، نقش بسیار برجسته‌ای در جهان به ایران عزیز داده است که برای ایفای این نقش، سیاست خارجی باید ملی، فراجناحی و بر اساس قانون اساسی تحت نظارت مستقیم مقام معظم رهبری باشد.

ظریف که خود یک دیپلمات با تجربه 25ساله در وزارت خارجه است سیاست خارجی را حیطه دوراندیشی، صبوری و قاطعیت می‌بیند و تاکید می‌کند که در این راه خطیر باید از هیجانات روزمره و ادعاهای هزینه‌دار پرهیز شود. وی همچنین از اهمیت سیاست خارجی سخن به میان می‌آورد و آن را در حیطه مقام معظم رهبری می‌داند تا از دعواهای جناحی و درگیری‌های داخلی به دور باشد. از این‌رو ادعا می‌کند که دولت باید فقط یک سیاست خارجی داشته باشد و هیچ دولتی نمی‌تواند با بیش از یک سیاست خارجی کارش را در این دنیای پرآشوب پیش ببرد. وی دوران کنونی را در روابط بین المللی، دوران انتقالی و گذار می‌داند و آن را از حساس‌ترین، مخاطره آمیز ترین و سرنوشت ساز ترین دوران تاریخ نظام بین المللی قلمداد می‌کند.

ظریف یکی از پیچیده‌ترین علل این تحول را تحول در مفهوم قدرت می‌داند و ابراز می‌دارد که با گذر از تمرکز بر قدرت نظامی به دیگر جنبه‌های نوظهور قدرت چون اصالت فرهنگی، نقش و جایگاه جمهوری اسلامی در شکل دهی نظام‌های بین‌المللی را بیش از پیش حائز اهمیت کرده است تا فرصتی بی نظیر برای کنشگرانی مانند جمهوری اسلامی به طرزی بی سابقه باز شده باشد.

ظریف برای اثبات این ادعا اشاره‌ای به طرح نظریه‌های پایان تاریخ و برخورد تمدن‌ها درکنار تلاش‌های سیاسی برای اسلام هراسی و ایران هراسی می‌کند و آنها را نشانگر نگرانی از قدرت روزافزون جمهوری اسلامی می‌داند. وی در ادامه به انتقاد برخی نمایندگان به حضور وی در آمریکا پاسخ می‌دهد و می‌گوید: افتخار دارم در دوران تحصیلم هر دو رساله خودم را در مورد مسائل مورد نیاز ایران نوشته‌ام؛ اولی در مورد تحریم‌های بین‌المللی و دومی در مورد تجاوز و دفاع درباره مسئولیت عراق درجنگ تحمیلی بوده که از افتخارات بزرگ زندگی بنده است و بر اساس آن توانسته‌ام با تلاش به شکل علمی، سیاسی و میدانی مسئولیت عراق در جنگ تحمیلی را از دبیر کل سازمان ملل بگیرم.

بازتاب انتخاب ظریف

با حضور ظریف در راس دستگاه دیپلماسی کشور مذاکرات هسته‌ای در ایران را از یک فاز امنیتی -شورای عالی امنیت ملی کشور- به فاز سیاسی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تغییر داد که این خود نشان از نگاه متفاوت دولت یازدهم در بحث پرونده هسته‌ای دارد. تحلیلگران جایگزینی وزارت امور خارجه - به جای شورای عالی امنیت ملی - برای پیشبرد مذاکرات هسته‌ای را به منزله علامت مثبتی تلقی می‌کنند که نشان می‌دهد دولت جدید احتمالا تمایل بیشتری به تفاهم با غرب بر سر مسئله پرونده هسته‌ای دارد. انتخاب ظریف به عنوان وزیر امور خارجه و حمایت بی سابقه رهبر معظم انقلاب اسلامی از وی مادامی که که هنوز کار خود را در وزارت امور خارجه و دولت جدید آغاز نکرده بود و اتکا به سخنان مقام معظم رهبری پشتوانه عظیمی را برای دکتر ظریف در سطح بین المللی ایجاد کرده بود و این مهم باعث شده بود که کشورهای گروه 1+ 5نگاه خود را به مذاکرات هسته‌ای با ایران تغییر بدهند.

از این رو این انتخاب آگاهانه درکشورهای غربی به ویژه در آمریکا بازتاب گسترده‌ای داشت، چرا که آمریکایی‌ها و خصوصا روزنامه‌نگاران و خبرنگاران آمریکایی شناخت خوبی از ظریف داشتند، به نحوی که یکی از روزنامه‌نگاران آمریکایی درباره وی نوشته بود: "در مجامع عمومی به او با احترام گوش داده می‌شود و به گرمی تشویق می‌شود. خبرگزاری رویترز هم درباره ظریف چنین می‌نویسد: "ظریف به عنوان کسی که انگلیسی را روان صحبت می‌کند و دکترای خود را از دانشگاه دنور گرفته است، محور اصلی چند مرتبه مذاکرات محرمانه بوده تا بتواند بر 35 سال دوری واشنگتن با تهران فائق شود." نویسنده مقاله نیویورک تایمز هم این واقعیت را مورد اشاره قرار می‌دهد که "ظریف یک مدافع سرسخت برای ایران است." وی علیرغم حضور طولانی مدت در آمریکا، "گرین کارت" ندارد و هرگز خود را متعهد به الزامات آن نکرده است.

گام‌های ظریف در مذاکرات هسته‌ای

ایران و 1+5در هشتمین و آخرین دور از مذاکرات هسته ای در وین، ماراتن ١٨روزه ای را پیش بردند که در نهایت به حصول نخستین توافق جامع و مدت دار میان ایران و غرب تحت عنوان "برجام" پس از ١٢ سال مذاکره منتهی شد. از این رو جهان با تصویب قطعنامه "2231" در نشست 7488 شورای امنیت سازمان ملل در روز دوشنبه تاریخ 29 تیر 1394( 20 ژوئیه 2015) به فصل پایان تهدید ایران "آری" گفت و لب به تکریم مردمان این سرزمین بزرگ گشود، بنابراین شورای امنیت سازمان ملل با ١۵رای مثبت اعضای خود، تمام ٧ قطعنامه قبلی را لغو کرد تا ایران را بدون جنگ از فصل هفتم منشور سازمان ملل خارج و توافق هسته ای در وین را تایید کند.

اما اولین مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5پس از به قدرت رسیدن دکتر حسن روحانی در خلال سفر هیئت ایرانی برای شرکت در شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ 31 شهریور 92 (22 سپتامبر 2013) انجام شد. اگرچه این دور از مذاکرات در مدت کوتاهی و در سطح وزرای خارجه انجام شد اما آبستن حوادث خبر سازی شد و از آن نمونه می‌توان به برگزاری جلسه خصوصی بین جان کری و محمد جواد ظریف وزیران امور خارجه آمریکا و ایران اشاره کرد که برای اولین بار در تاریخ انقلاب اسلامی صورت می‌پذیرفت که بسیار مورد توجه رسانه‌های خبری جهان قرار گرفت. دولت تدبیر و امید که مسئله پرونده هسته‌ای را در اولویت کاری دستگاه دیپلماسی قرار داده بود برای حل و فصل کردن این پرونده مهم سه گام بسیار مهم و اساسی برداشت که در اینجا به طور خلاصه تشریح می‌شود؛

گام اول: دولت تدبیر و امید با مدیریت ظریف گام اول و مهم خود را در توافق ژنو در تاریخ ۳ آذر ۱۳۹۲ (۲۴ نوامبر ۲۰۱۳) در ژنو سوئیس دشت کرد که می‌توان از آن به عنوان نقطه عطفی در مذاکرات ایران با قدرت‌های جهانی بر سر مسئله پرونده هسته ای طی یک دهه سال اخیر قلمداد کرد که از آن به عنوان یک توافق تاریخی یاد می‌شود. هدف این مذاکرات رسیدن به یک راه‌حل جامع مورد توافق و بلند مدت بود به نحوی که برنامه هسته‌ای ایران را به‌صورت کاملاً صلح آمیز تضمین می‌کرد. در این توافقنامه ایران اعلام می‌کند تحت هیچ شرایطی به دنبال دستیابی یا گسترش سلاح هسته‌ای نیست. راه‌حل‌های جامع در این توافق شامل یک فرآیند متقابل و قدم به قدم است که سرانجام به رفع همه جانبه تمامی تحریم‌های شورای امنیت، تحریم‌های چندجانبه و تحریم‌های ملی مربوط به برنامه هسته‌ای ایران می‌انجامد.

دراینجا به طور خلاصه به برخی از ابعاد این توافقنامه اشاره می‌شود:

- توقف غنی سازی 20 درصد و اجازه غنی سازی 5درصدی

- ادامه کار تاسیسات هسته‌ای در ایران بدون آنکه ایران توسعه جدیدی در آنها ایجاد کند

- پذیرش بازرسی‌های بیشتر آژانس بین المللی انرژی اتمی

- عدم اعمال تحریم جدید

- تعلیق برخی تحریم‌ها

- محدود نکردن سطح فروش نفت ایران از وضعیت کنونی

- مسترد کردن چهار میلیارد و 200 میلیون دلار از پول‌های مسدود شده ایران در خارج از کشور

گام دوم: گام دوم در مذاکرات لوزان سوئیس ظریف و یارانش در تاریخ 13 فروردین 94 (2 آوریل2015) برداشتند جایی که منتهی به بیانیه لوزان شد. در بیانه لوزان تصمیم گرفته شد که مبانی مورد توافق برای متن نهایی برجام پایه ریزی شود. در این بیانیه آمده است که همچنان که ایران برنامه صلح آمیز هسته‌ای خود را دنبال می‌کند، سطح و ظرفیت غنی سازی و میزان ذخایر ایران برای دوره‌های زمانی مشخص، محدود خواهد شد و نطنز تنها مرکز غنی سازی ایران خواهد بود. تحقیق و توسعه غنی سازی در ایران روی سانتریفیوژها بر اساس یک جدول زمانی و سطح توافق شده، انجام خواهد شد. فوردو از یک سایت غنی سازی به یک مرکز هسته‌ای، فیزیک و فناوری تبدیل خواهد شد. رآکتور تحقیقاتی پیشرفته آب سنگین در اراک با همکاری مشترک بین المللی بازطراحی و نوسازی خواهد شد به گونه‌ای که پلوتونیوم با قابلیت تسلیحاتی در آن تولید نشود.

اتحادیه اروپایی، اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با هسته‌ای خود را خاتمه خواهد داد و ایالات متحده نیز اجرای تحریم‌های مالی و اقتصادی ثانویه مرتبط با هسته‌ای را، همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته‌ای ایران به نحوی که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد کرد. و ... با پایان یافتن این مرحله از مذاکرات، قرار شد پیش نویس برنامه جامع اقدام مشترک تا بازه زمانی ۱۰ تیر 94 تدوین شود. با نهایی شدن متن، برنامه جامع اقدام مشترک در قالب قطعنامه‌ای در شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد تایید قرار خواهد گرفت. جهت لازم الاجرا شدن برنامه جامع اقدام مشترک برای تمامی کشورهای عضو سازمان ملل متحد، این قطعنامه همچون قطعنامه‌هایی که علیه ایران تصویب شده بودند تحت ماده ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد تصویب خواهد شد تا بتواند قطعنامه‌های قبلی را لغو کند.

گام سوم. دولت تدبیر و امید گام نهایی خود را در "وین" اتریش برداشت جایی که ظریف و همکارانش در ماراتنی سخت و نفسگیر بعد از وقت‌های اضافه سرانجام در 23تیرماه94 (14 جولای 2015) با "برنامه جامع اقدام مشترک" یا برجام مقدمات توافق نهایی یکی از طولانی ترین و تاریخی‌ترین پرونده‌های قرن را آماده کردند که در اینجا به برخی از پارامترهای آن اشاره می‌گردد:

- قدرت‌های جهانی برنامه صلح آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخته و اعمال حقوق هسته‌ای ملت ایران را در چارچوب معاهدات بین المللی محترم می‌شمارند.

- برنامه هسته‌ای ایران که به‌ناحق به‌عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی معرفی شده بود، اکنون به موضوعی برای همکاری بین المللی با سایر کشورها در قالب استانداردهای بین المللی تبدیل می‌گردد.

- ایران به‌عنوان یک قدرت دارای فناوری هسته‌ای و برخوردار از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز، از جمله چرخه کامل سوخت و غنی سازی، توسط سازمان ملل متحد مورد شناسایی قرار می‌گیرد.

- قطعنامه‌های تحریمی ناعادلانه شورای امنیت سازمان ملل متحد، شامل کلیه تحریم‌های اقتصادی و مالی تحمیل شده علیه کشورمان، در قالب یک چارچوب مورد تفاهم و از طریق صدور یک قطعنامه جدید به‌یک‌باره لغو خواهند شد.

- با صدور قطعنامه جدید ذیل ماده 25 منشور ملل متحد، ضمن اشاره به ماده 41 منشور صرفاً در بندهای مربوط به لغو تحریم‌های گذشته، تحول ماهوی در نحوه برخورد شورای امنیت با ایران ایجاد خواهد شد.

- همه تاسیسات و مراکز هسته‌ای ایران به کار خود ادامه خواهند داد.

- برنامه غنی‌سازی ایران ادامه خواهد یافت.

- زیرساخت هسته‌ای ایران حفظ خواهد شد.

- رآکتور آب سنگین اراک به‌عنوان یک رآکتور آب سنگین باقی مانده و مدرن سازی می‌شود.

- ایران به‌عنوان یک تولید کننده محصولات هسته‌ای، به‌خصوص دو محصول راهبردی "اورانیوم غنی‌شده" و "آب سنگین"، وارد بازارهای جهانی خواهد شد و تحریم‌ها و محدودیت‌ها علیه صادرات و واردات مواد هسته‌ای ( که بعضاً 35 سال در جریان بود ) بی‌تاثیر می‌گردد.

- تحریم‌های اقتصادی و مالی در حوزه‌های مختلف در ابتدای اجرای برجام به‌طور یک‌جا لغو می‌شوند.

- تحریم تسلیحاتی ایران لغو و با برخی محدودیت‌ها جایگزین خواهد شد و سپس این محدودیت‌ها نیز بعد از 5 سال به‌طور کامل لغو خواهد شد.

- برای اولین بار پس از سه دهه تحریم غیرعادلانه، ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع و امکان بازسازی ناوگان هوایی کشور و ارتقای ایمنی پروازها فراهم خواهد گشت.

- ده‌ها میلیارد دلار از درآمدهای ایران که طی چند سال گذشته به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه در خارج از کشور مسدود شده است آزاد خواهد شد.

- دسترسی بیشتر ایران به حوزه‌های تجاری، فناوری، مالی و انرژی تسهیل خواهد شد.

- ممنوعیت یا محدودیت همکاری‌های اقتصادی با ایران در تمامی عرصه‌ها از جمله سرمایه گذاری در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی، و سایر زمینه‌ها مرتفع خواهد شد.

- و بالاخره در حوزه انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای زمینه همکاری‌های گسترده بین المللی با ایران در حوزه ساخت نیروگاه‌های جدید هسته‌ای، راکتورهای تحقیقاتی و پیشرفته‌ترین حوزه‌های صنعت هسته‌ای ایجاد می‌گردد.

دفاع ظریف از برجام

پس از "مذاکرات وین" و تدوین برنامه جامع اقدام مشترک گمانه زنی‌های طرفین درگیر در مذاکرات در ارتباط با "برجام" شروع شد و از آنجایی که این برنامه می‌بایست به تصویب کنگره آمریکا برسد از طرف دیگر در ایران نیز مجلس شورای اسلامی وارد کار شد تا پس از نقد و بررسی در کمیسیون ویژه مجلس، نمایندگان نیز نظر خود را اعلام نمایند. در این راستا پس از بحث و گفتگو و حاشیه‌هایی -ورود تیم مذاکره کننده دولت قبل و اظهارات سعید جلیلی در بررسی برجام -سرانجام با دفاع قاطع ظریف و اعضای تیم مذاکره کننده در پاسخگویی به شبهات و سوال‌های موجود مجلس شورای اسلامی در تاریخ 19 مهر 94 کلیات و در تاریخ 21 مهر 94 جزئیات برجام را تصویب کرد. نکته جالب توجه در کش و قوس‌های این روزهای مجلس برخورد احساسی چند تن از نمایندگان با دکتر ظریف و دکتر صالحی بود تا با تهدید کردن آنان شدت مخالفت خود را با دستاوردهای بزرگ هسته‌ای بیش از پیش آشکار سازند.

با این همه سرانجام رهبر معظم انقلاب اسلامی در نامه‌ای به آقای روحانی رئیس‌جمهور و رئیس شورای‌عالی امنیت ملی، با اشاره به بررسی‌های دقیق و مسئولانه برجام در مجلس شورای اسلامی و شورای‌ عالی امنیت ملی و عبور این موافقتنامه از مجاری قانونی، دستورات مهمی را در خصوص رعایت و حفظ منافع ملی و مصالح عالیه کشور صادر نمودند و با برشمردن تاکیدات و الزامات ۹ گانه‌ای در اجرای برجام، مصوبه جلسه ۶۳۴ مورخ 15/۵/94 شورای عالی امنیت ملی در خصوص برجام را با رعایت موارد و الزامات ذکر شده، تایید کردند.

در اینجا به طور خلاصه باید گفت که ظریف در مدت زمان کوتاه دو ساله در مذاکرات هسته‌ای چنان موفق ظاهر شد و انتظارات و امیدهای پیش رو را بارور کرد که امروز ایرانیان از او به عنوان یک قهرمان ملی یاد می‌کنند، رقیبان از او بعنوان دشمن قابل احترام یاد می‌کنند و عالم دیپلماسی او را یک چهره کاریزماتیک می‌شناسد که فصلی نوین را پیش روی روابط بین الملل گشود.

درپایان لازم است این نکته را بیان کنیم که درباره مردی سخن گفتیم که بعدها تاریخ درباره او سخن‌های بسیار دارد. اگر چه امروز عملکرد این دیپلمات خندان عین کوه یخ می‌ماند اما دیری نخواهد پایید که تاریخ به احترام این مرد قد کوتاه اما بلند همت می‌ایستد. تاریخ به خاطر نقش تاثیر گذار او در گشودن راهی نو روی عالم دیپلماسی که ارمغان صلح و ثبات جهانی سر می‌دهد، شیرین سخن خواهد گفت و ... نگارنده این مبحث شیرین را با این جمله تاریخی از مرد غیرتمند ایرانی در آوردگاه دیپلماسی به پایان می‌رساند که باعث غرور همه ایرانیان در سراسر عالم شد:

"هرگز یک ایرانی را تهدید نکنید!"

http://aftabeyazd.ir/?newsid=21146

ش.د9404606