آمريكا برهم‌زننده رقابت در شبه ‌قاره

(روزنامه جوان – 1395/03/22 – شماره 4833 – صفحه 6)

نارندا مودي، ‌نخست‌وزير هند، چهارمين سفر خود به امريكا را از زمان به قدرت رسيدنش در دو سال گذشته انجام داد و جدا از استقبال گرم كاخ سفيد، كنگره امريكا هم جلسه‌اي مشترك از دو مجلس تشكيل داد تا او در آن جلسه سخنراني كند. او در سخنراني خود كه از سوي نمايندگان امريكايي چندين بار مورد تشويق قرار گرفت بر روابط نزديك و منافع مشترك دو كشور امريكا و هند تأكيد داشت و گفت: «همكاري امنيتي گسترده‌تر امريكا و هند بايد هر كسي را منزوي كند كه به تروريست‌ها پناه مي‌دهد و از آنها حمايت يا به آنها كمك مي‌كند.» منظور نخست‌وزير هند روشن بود چراكه كشور او همواره پاكستان را متهم به حمايت از گروه‌هاي تروريستي مي‌كند و اشاره او به حمله تروريستي 2008 بمبئي هم براي اين بود كه شك و ترديدي در اين مورد باقي نگذارد. اين اشاره مودي مي‌تواند خوشايند برخي از نمايندگان امريكايي باشد كه معتقدند پاكستان در زمينه مبارزه با تروريسم جديت لازم را ندارد و به همين دليل هم در مورد قرارداد فروش 8 جنگنده ‌اف‌16 به پاكستان سنگ‌اندازي كردند. در مقابل، پاكستان نمي‌تواند نسبت به اين حد از هم‌نوايي امريكا با رقيب ديرينه‌اش بي‌تفاوت بماند و از حالا تحرك سياسي قابل توجهي را به راه انداخته است.

متحد استراتژيك

پاكستان از ابتداي تشكيل خود در سال 1947 روابط نزديكي با امريكا داشت و با عضويت در سازمان‌هايي نظير پيمان آسياي جنوب شرقي، سيتو، در 1954 و سازمان پيمان مركزي، سنتو، در 1955 به زودي در شمار اقمار امريكا در قالب جنگ سرد و در برابر شوروي و كشورهاي اقماري آن قرار گرفت. اين نوع نزديكي دو كشور با اشغال افغانستان توسط شوروي در 1979 معنايي جدي‌تر پيدا كرد و پاكستان مبدل به مركزي براي كمك‌هاي امريكا به گروه‌هاي جهادي عليه حكومت تحت حمايت شوروي در افغانستان شد. با وقوع حوادث يازدهم سپتامبر و اعلام جنگ امريكا به طالبان حاكم بر افغانستان بار ديگر اهميت كمك پاكستان نمودار شد تا آن حد كه مي‌توان گفت امريكا بدون اين كمك نمي‌توانست آن گونه حكومت طالبان را سرنگون كرده و دست به تعقيب عناصر طالبان بزند. شايد به نظر برسد كه اين تاريخ طولاني از همكاري دو كشور باعث مي‌شود تا پاكستان از جمله متحدان استراتژيك امريكا باشد اما با پايان جنگ سرد، معلوم شد پاكستان با وجود تمام روابط نزديك گذشته‌اش با امريكا نه تنها متحد استراتژيك اين كشور نيست بلكه واشنگتن در دوران بعد جنگ سرد به دنبال متحد ديگري است و در اين مورد به رقيب ديرينه پاكستان چشم دوخته است.

هر چند كه بيل كلينتون، رئيس‌جمهور پيشين امريكا، در دهه 90 گام‌هاي نخست براي نزديك شدن به هند را برداشت و جورج بوش پسر هم اين مسير را ادامه داد اما بايد گفت كه باراك اوباما نقش تعيين‌كننده‌اي در اين مسير داشته است. اوباما در سفر ژانويه سال گذشته به هند نخستين رئيس‌جمهور امريكا بود كه در جشن سالگرد استقلال آن كشور شركت مي‌كرد كه همين موضوع از سوي تحليل‌گران به معناي توجه خاص واشنگتن به هند تفسير شد. جدا از توافقات گسترده دو كشور در زمينه‌هاي مختلف انرژي هسته‌اي، تغييرات آب و هوايي، ‌انرژي پاك، رزمايش مشترك دو كشور به همراه ژاپن آن هم چند روز بعد از ورود مودي به واشنگتن نشان مي‌دهد كه روابط نزديك دو كشور تنها خلاصه در همكاري‌هاي اقتصادي يا تجاري و علمي نمي‌شود بلكه ابعاد گسترده نظامي نيز دارد. دريادار هري هريس، ‌فرمانده نيروي دريايي امريكا در اقيانوسيه، از عادي شدن همكاري نيروهاي دريايي امريكا و هند در آينده نزديك مي‌گويد تا به گفته وي، ‌آزادي گشت‌زني در درياها تضمين شود. به طور مشخص منظور او درياي جنوبي چين است كه به نظر مي‌رسد امريكا مي‌خواهد از هند به عنوان متحد نزديك خود مقابل چين در اين حوزه استفاده كند.

باشگاه هسته‌اي

روابط نزديك هند با امريكا آن قدر پيش رفته كه واشنگتن از درخواست هند براي عضويت در كشورهاي عضو گروه تأمين‌كننده هسته‌اي حمايت مي‌كند و اوباما در ديدار خود با نخست‌وزير هند به صراحت اين حمايت را اعلام كرد كه البته باعث خشنودي هيئت هندي هم شد. بايد توجه كرد كه گروه تأمين‌كنندگان هسته‌اي، Nuclear Suppliers Group) NSG)، از 48 كشور تشكيل شده و نكته جالب توجه اينجا است كه تشكيل اين گروه پاسخ به آزمايش هسته‌اي هند در نوامبر 1975 بود چراكه آن آزمايش نشان داد تا چه ميزان توانايي غيرنظامي هسته‌اي مي‌تواند به سوي اهداف نظامي تغيير جهت بدهد. براي كنترل چنين تغيير هدفي اين گروه تشكيل شد تا تأمين هسته‌اي در جهت اهداف صلح‌آميز باشد و به همين جهت است كه تمام 48 عضو گروه معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي، NPT، را امضا كرده‌اند. حالا هند قصد عضويت در اين گروه را دارد و اوباما هم قول حمايت داده در حالي كه نه هند و نه پاكستان اين معاهده را امضا نكرده‌اند. در واقع، هند قصد دارد با اتكا به رابطه ‌نزديكش با امريكا و حمايت رئيس‌جمهور اين كشور وارد بزرگ‌ترين باشگاه هسته‌اي شود در حالي كه به توسعه و تقويت زرادخانه هسته‌اي خود ادامه مي‌دهد و حاضر به پذيرفتن محدوديتي نيز نيست.

مارك تونر، ‌سخنگوي وزارت خارجه امريكا، با اين بهانه كه عضويت هند در NSG نه در مورد رقابت تسليحاتي و نه در مورد تسليحات هسته‌اي بلكه در مورد استفاده صلح‌آميز هسته‌اي است، سعي در توجيه حمايت كشورش از عضويت هند در اين گروه را دارد اما معلوم است كه اين توجيه نه براي پاكستان و نه براي برخي قدرت‌هاي هسته‌اي نظير چين قابل پذيرش نيست. پاكستان معتقد است حتي اگر اين توجيه درست هم باشد باز حمايت امريكا تبعيض‌آميز است و سرتاج عزيز، رئيس دستگاه ديپلماسي پاكستان، سعي كرده در برابر اين رفتار تبعيض‌آميز امريكا تماس‌هايي با همتايان خود در كشورهاي روسيه‌، نيوزيلند و كره جنوبي داشته باشد و وزراي خارجه اين كشور‌ها هم طبق بيانيه وزارت خارجه پاكستان، بر رفتار غير تبعيض‌آميز براي عضويت در NSG تأكيد كرده‌اند. پاكستان علاوه بر اين موضوع، نگران حمايت امريكا از عضويت دائم هند در شوراي امنيت سازمان ملل نيز هست و به همين جهت بود كه مليحه لودي، نماينده دائم پاكستان در سازمان ملل، روز سوم ژوئن مخالفت شديد خود با بيشتر شدن اعضاي دائم شوراي امنيت را به گوش ديگر كشورها رساند.

باخت در ميدان رقابت

سرتاج عزيز مي‌گويد: «امريكا هر وقت به پاكستان نياز دارد، به ما نزديك مي‌شود و هر وقت نياز ندارد، ما را فراموش مي‌كند. نوع نگاه امريكا به پاكستان در 60 سال گذشته، چنين نگاهي بوده است.» او اين حرف را بعد از سفر مودي به امريكا و استقبال گرم امريكايي‌ها از نخست‌وزير هند گفته تا ميزان نگراني كشورش نسبت به اين موضوع را نشان داده باشد و در اين ميان هم خط و نشاني براي امريكا بكشد كه «اسلام‌آباد ممكن است به دليل تحولات اخير، در نوع روابط خود با واشنگتن بازنگري كند.»

واقعيت اين است كه پاكستان از رابطه چندين دهه خود با امريكا نه تنها سودي در ميدان رقابت با هند نبرده بلكه حالا بايد شاهد حمايت امريكا از هند در حساس‌ترين مسئله اين ميدان باشد. شايد سرتاج عزيز بخواهد تنها از زبان ديپلماسي براي تغيير نظر امريكايي‌ها استفاده بكند اما بايد گفت كه واشنگتن رابطه ويژه با هند را در افقي بسيار كلان‌تر از رقابت اسلام‌آباد با دهلي‌نو ارزيابي مي‌كند و اين زبان براي تغيير افق واشنگتن كارآيي ندارد. بنابر اين، ‌اگر پاكستان بخواهد بازنده ميدان رقابت نباشد بايد يك بازنگري اساسي از حمايت‌هاي بين‌المللي در اين ميدان داشته باشد تا با يارگيري تازه بتواند توان خود را براي ادامه رقابت با هند ادامه بدهد.

http://javanonline.ir/fa/news/790587

ش.د9500649