- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
(روزنامه اطلاعات – 1395/04/24 – شماره 26486 – صفحه 12)
بازي شطرنج ترکيه در خاورميانه
توافق عادي سازي روابط که بين اسرائيل و ترکيه به امضا رسيد، مي‌تواند شرايطي را ايجاد کند که تحت عنوان اصطلاح "عادي سازي جديد" قرار بگيرد.شبکه خبري بي بي سي در تحليلي به بررسي ابعاد مختلف توافق اخير عادي سازي روابط آنکارا و تل آويو پرداخته است: «مساله روشن اين است که شرايط هرگز شبيه روابط نزديک و استراتژيک اسرائيل و ترکيه در دهه 1990 و آن قراردادهاي بزرگ تسليحاتي نخواهد شد.
اين تحولات اخير را مي‌توان بهبود در روابط دو طرف توصيف کرد که به بازگشت سفرا منجر خواهد شد و اتفاقا با تلاش آنکارا براي آشتي با مسکو همزمان بوده است.رجب طيب اردوغان، رئيس جمهوري ترکيه از روسيه به دليل ساقط شدن جنگنده سوخو 24 اين کشور در مرز بين ترکيه و سوريه به دست نيروهاي ترک در نوامبر سال گذشته عذرخواهي کرد.سوال اکنون اينجاست که چه اتفاقي در حال وقوع است؟ چرا روابط ديپلماتيک ترکيه درحال تغيير است؟ اسرائيل و ترکيه از توافق اخير خود چه چيزي عايدشان مي‌شود؟ تمامي اين تحولات چه تاثيري در کل منطقه خواهند داشت؟
اسرائيل و ترکيه، هر دو به عنوان حاميان غرب و نزديکان به آمريکا، متحدان نظامي طبيعي تلقي مي‌شوند. پيش از اين سطح چشمگيري از همکاري‌ها بين تل‌آويو و آنکارا در جريان بود و ترکيه سيستم‌هاي تسليحاتي گسترده‌اي را از اسرائيل خريداري مي‌کرد و خلبان‌هاي نيروي هوايي دو دولت يکديگر را آموزش مي‌دادند.
اما اين کشتي مرمره در مه 2010 بود که همه چيز را تغيير داد؛ زماني که کماندوهاي دريايي اسرائيلي يک کشتي امدادرسان ترکيه‌اي را که با هدف نقض محاصره نوار غزه از سوي اسرائيل به اين منطقه در حرکت بود مورد هدف حملات خود قرار دادند. در درگيري‌هاي پس از آن 10 تن از امدادرسانان ترکيه‌اي کشته شدند.اما حقيقت اين است که روابط دو دولت از زمان روي کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 در ترکيه سردي خود را آغاز کرده بود.
اکنون چه چيزي تغيير کرده است؟
اسرائيل و ترکيه سال‌هاست که مذاکرات آشتي مجدد خود را آغاز کرده‌اند در حالي که بسياري از تحليلگران اسرائيلي معتقدند بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسرائيل زودتر از اين‌ها مي‌توانست به توافقي مشابه دست يابد. اما طي سال‌هاي اخير موضع ديپلماتيک ترکيه به شدت در منطقه تضعيف شده است.
گزارشگر بي بي سي در ادامه نوشته است:ديدارم با احمد داوداوغلو را مدت کوتاهي پس از روي کار آمدن عدالت و توسعه به ياد دارم. به عنوان يک عضو جامعه دانشگاهي و متفکر، با افتخار برخي از تاثيرگذارترين نوشته‌هايش را نشانم داد که طرح کلي آنها سياست خارجه‌اي جديد براي ترکيه بود که رشد اقتصادي سريعي را از طريق ابتکار عمل "تنش صفر" با همسايگان در پي داشته باشد.
در ميان آب گل آلود خاورميانه، شنيدن و ديدن چنين سياستي بسيار شيرين بود و رشد چشمگير اقتصادي آن هم به اندازه کافي حقيقي و چشمگير بود.
اکنون بحران سوريه ضربه‌هاي بسيار عميقي بر خواسته‌ها و آرزوهاي ترکيه وارد کرده است. ترکيه حامي فعال برکناري بشار اسد، رئيس جمهوري سوريه بوده وآنکارا گروه‌هاي متعددي از مخالفان سوري را براي رسيدن به اين هدف مسلح و حمايت کرده است. چنين فعاليتي از جانب اين کشور مسائلي را در روابط آن با آمريکايي ايجاد کرد که زماني قدرت و نفوذي در منطقه داشت اما حالا به هر حال برکناري اسد برايش از مقابله با گروه تروريستي داعش از اولويت کمتري برخوردار است.
علاوه بر اين واشنگتن از نيروهاي کرد به عنوان کارآمدترين نيروها در مقابله با داعش حمايت مي‌کند؛ مساله‌اي که زنگ هشدار را براي آنکارا به صدا درآورده است.از منظر سياست‌هاي متمرکز بر سوريه، دولت ترکيه اکنون در حال بازنگري در رويکردش در قبال اين کشور و متمرکز شدن برخواسته‌ها و آرزوهاي سياسي کردهاست. اگر ترکيه مي‌خواهد در تحولات منطقه تاثيرگذار باشد، به دوستاني نياز دارد.
اين چنين تلاش دولتمردان اين کشور براي آشتي با روسيه و توافق عادي سازي روابط با اسرائيل را مي‌توان به خوبي توجيه کرد. جداي از اين نمي‌توان تلاش‌هاي آتي پشت پرده آنکارا براي بهبود روابط با ساير بازيگران کليدي منطقه از جمله مصر را ناديده گرفت.از منظر روابط دو جانبه، روابط اقتصادي عميق اسرائيل و ترکيه اکنون رونق بيشتري خواهد داشت. حتي صحبت‌هايي از توافق لوله کشي گاز مديترانه در اين ميان مطرح شده است که به آن روابط قوت و شدت بيشتري خواهد داد. اسرائيل در همين حال اميدوار است با ارائه جايگاهي ويژه به ترکيه در تحولات نوار غزه، در حماس براي جلوگيري از ايجاد جنگي ديگر در جنوب نفوذ پيدا کند .در مجموع اما بازيابي اين روابط به هيچ وجه دور از انتظار نبود.
خاورميانه در آشوب است و تا آينده غير قابل پيش بيني هم در آشوب خواهد ماند. حتي اگر صلح هم در منطقه نمود پيدا کند مجموعه‌اي از کشورهاي شکست خورده و ورشکست شده سال‌ها زمان خواهند برد تا خود را به جريان بازسازي بياندازند.از آنجايي که بحران سوريه نقش روسيه را نيز در منطقه چندين برابر کرد، هم آنکارا و هم تل آويو تلاش دارند تا مسکو را نيز وارد روابط خود کنند در حالي که اعتماد به رويکرد واشنگتن در منطقه در پايين‌ترين سطح خود قرار گرفته است.
تحول در آنکارا، انفجار در استانبول
عمليات تروريستي در فرودگاه بين المللي استانبول رخدادي بود که بر تحولات روزهاي اخير اين کشور سايه انداخت؛ تحولاتي که خود از چرخشي آشکار در برخي رويکردهاي سياست خارجي آنکارا حکايت دارد. فرودگاه بين‌المللي «آتاتورک» در استانبول شاهد عملياتي تروريستي بود که 36 کشته و نزديک به 150 زخمي از اتباع ترکيه و برخي ديگر از کشورها بر جا گذاشت.
بنا بر اعلام «بينالي ييلدريم» نخست وزير ترکيه، مهاجمان سه نفر بودند که با يک تاکسي به فرودگاه آمدند و بعداز تيراندازي به سمت مردم، دست به اقدام انتحاري زدند .
کشتار و انفجارهاي تروريستي فرودگاه استانبول و شمار بالاي قربانيان اين عمليات تروريستي که مقام هاي ترکيه احتمال دست داشتن داعش را در آن پررنگ مي‌بينند از مهمترين کانون هاي توجه بين المللي بوده است.
با اين حال، اهميت تحولات اخير در سياست خارجي ترکيه مانع از اين نشد که در سخنراني ييلدريم اشاره اي به اين تحولات صورت نگيرد.ترکيه و رژيم صهيونيستي در بيانيه مشترکي از سرگيري روابط کامل ديپلماتيک و عادي سازي مناسبات خود را اعلام کردند.
اين بيانيه که در شهر «رم» پايتخت ايتاليا صادر شد پايان‌بخش 6 سال تنش و بحران در روابط 2 طرف به شمار مي رود.در بهار سال 2010 و پس از حمله نيروهاي امنيتي رژيم صهيونيستي به کشتي «مرمره» بود که روابط ترکيه و رژيم صهيونيستي متشنج شد. کشتي مرمره کمک هاي بشر دوستانه براي مردم غزه را که ماه‌ها در محاصره رژيم صهيونيستي قرار داشتند حمل مي کرد.
بر پايه بيانيه مشترک ترکيه و رژيم صهيونيستي، اين رژيم دو شرط ترکيه را که شامل پوزش خواهي و پرداخت غرامت به قربانيان حادثه مرمره است عملي مي کند و در برابر، ترکيه از شرط سوم خود که رفع حصر دريايي غزه بود، عدول کرده است. همچنين، بر پايه توافق هاي صورت گرفته، ترکيه به بازسازي زيربناي غزه و ساخت خانه و بيمارستان‌هاي متعدد در اين منطقه اقدام خواهد کرد.
همزمان با اعلام خبر بهبود روابط ترکيه و رژيم صهيونيستي، سخنگوي دفتر رييس جمهوري روسيه اعلام کرد «رجب طيب اردوغان» رييس جمهوري ترکيه طي نامه اي بابت سرنگوني جنگنده روسي در سوريه از دولت روسيه عذرخواهي کرده است.نگاهي به اين 2 اقدام سياسي مهم دولت ترکيه نشان مي دهد که ترکيه درصدد تغيير رويکرد سياست منطقه اي خود و تلاش براي جبران ناکامي‌هاي سياسي‌اش در سال‌هاي اخير است. اگر بخواهيم نگاهي به سياست خارجي ترکيه در سال هاي اخير داشته باشيم مي بينيم که رويکردهاي اين کشور بيش از آن که منافع ترکيه را در تحولات منطقه تامين کند، براي اين کشور هزينه هاي سياسي، امنيتي و اقتصادي در پي داشته است.
در اين پيوند بايد گفت روابط ترکيه و مصر پس از سرنگوني «محمد مرسي» رييس جمهوري عزل شده مصر رو به تيرگي گذاشته و 2 کشور يکي از پرچالش‌ترين دوره روابط سياسي خود را پشت سر مي‌گذارند. در سوريه نيز سياست هاي ترکيه دستاورد چنداني براي اين کشور به دنبال نداشته و به بن‌بست رسيده است.
جامعه جهاني نيز اين کشور را به هواداري از جريان هاي تروريست در سوريه متهم مي‌کند. سرنگوني جنگنده روسيه بر فراز خاک سوريه هم تيرگي روابط آنکارا و مسکو را به دنبال داشت که نه تنها دست ترکيه را براي اقدام نظامي مستقيم در سوريه بست، بلکه از نظر اقتصادي نيز اين تيرگي روابط زيان هاي بسياري را متوجه صنعت کشاورزي و گردشگري ترکيه کرد.
موضع گيري هاي اردوغان درباره اتحاديه اروپا و شرط هايي که اين اتحاديه براي عضويت ترکيه پيش روي اين کشور گذاشته هم بر دشواري هاي پيش روي آنکارا افزوده و سياست هاي ترکيه براي فشار بر اتحاديه اروپا از راه بازي با برگ پناهجويان را به بن بست کشانده است.
در چنين شرايطي، رهبران آنکارا احساس مي کنند دستاورد ملموسي در سياست خارجي چند سال گذشته خود نداشته‌اند و در شرايطي که فضا براي حل و فصل بحران‌هاي منطقه و به ويژه بحران سوريه در حال آماده شدن است، ترکيه سهم چنداني در معادلات پيش رو نخواهد داشت. ضمن اينکه ترکيه با توجه به رخدادهاي تروريستي اخير و ناامني هاي بسياري که از مناطق شرقي کردنشين تا قلب استانبول با آن روبرو است وضعيت بساماني را پيش روي خود نمي بيند.
به همين دليل تغيير مشي سياست خارجي در دستور کار سياستمداران ترک قرار گرفته است تا چالش هاي پيش روي آنکارا دست کم در حوزه روابط خارجي کاهش يابد.
داعش در 81 استان ترکيه داراي لانه‌هاي پنهان است
«محمدعلي دستمالي» کارشناس مسايل ترکيه در گفتگو با ايرنا به چالش هاي آنکارا در برخورد با داعش اشاره و تصريح کرد اين گروه تروريستي در همه استان هاي ترکيه داراي لانه هاي پنهان است که در صورت مواجهه با فشار، آنکارا، استانبول و ديگر مناطق ترکيه را درگير عمليات تروريستي خواهد کرد.شامگاه سه‌شنبه هشتم تيرماه، ترکيه بار ديگر شاهد يک حمله تروريستي در استانبول بود.
اين حمله که در فرودگاه بين‌المللي «آتاتورک» رخ داد منجر به کشته شدن 36 نفر و زخمي شدن نزديک به 150 تن ديگر شد. در اين حمله سه تروريست در فرودگاه به روي جمعيت آتش گشودند و سپس خود را منفجر کردند.هر چند تاکنون هيچ گروهي مسئوليت اين حمله ها را بر عهده نگرفته است اما «بينالي ييلدريم» نخست وزير ترکيه در يک مصاحبه مطبوعاتي اعلام کرد شواهد نشان مي دهد که گروه تروريستي داعش عامل اين حمله است .
براي بررسي ابعاد اين اقدام تروريستي، گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا با دستمالي کارشناس مسايل ترکيه به بحث و گفت وگو نشست.به باور دستمالي، اگر قطعي شود که حمله به فرودگاه آتاتورک کار داعش است مفهوم اوليه اين اقدام، تلاش جدي و قاطعانه داعش براي قرار دادن ترکيه در فهرست کشورهاي دشمن است.به نظر وي، ترکيه از روز نخست بحران سوريه پشتيباني هاي جدي را از برخي گروه هاي افراطي ديگر مانند «احرار الشام»، «جبهه النصره»، «جيش الاسلام» و «ارتش آزاد» به عمل آورد اما اين که تاکيد شود ترکيه از داعش پشتيباني مي‌کند يک فرضيه نادرست است.در ادامه، مشروح گفت وگوي ايرنا با دستمالي آمده است؛
* تحليل شما از رخدادهاي تروريستي فرودگاه آتاتورک در ترکيه چيست؟
** واقعيت اين است که ترکيه ناامن شده و معادلات امنيتي اين کشور دچار فراز ونشيب هاي جدي است. در چند ماه گذشته بسياري از عوامل داخلي همچون حمله هاي تروريستي «پ.ک.ک» عليه ترکيه، اقدامات ضدامنيتي شاگردان «فتح الله گولن» عليه دولت، فعاليت هاي گاه و بيگاه جبهه کمونيستي کوچک موسوم به «جبهه رستگاري خلق» (DHKPC) و نيز تهديدهاي داعش در مرزهاي ترکيه و سوريه باعث شده است ترکيه از لحاظ امنيتي دچار مشکل هاي جدي شود.
اگر قطعي شود که حمله به فرودگاه آتاتورک کار داعش است مفهوم اوليه اين اقدام آن است که داعش به صورت جدي در صدد گنجاندن ترکيه در فهرست کشورهاي دشمن است. با نگاهي اجمالي به تهديدهاي داعش در چند ماه گذشته، خواهيم ديد که به موازات فشاري که در عراق و سوريه بر داعش وارد مي شود اين گروه تروريستي تلاش مي کند حمله هاي خود را به پايتخت ها و کلان شهرهاي منطقه متمرکز کند. به همين دليل بايد گفت تهديد داعش براي همه کشورهاي منطقه يک تهديد جدي است و اين مساله يک بار ديگر نشان داد که کشورهاي منطقه چاره و راهکاري جز توافق جمعي براي مبارزه با تروريسم ندارند.
* اگر فرض را بر اين بگذاريم که انفجارهاي ترکيه کار داعش بوده است، با توجه به اين که آنکارا تاکنون برخي کمک هاي لجستيکي را به داعش ارايه داده است اين سوال پيش مي آيد که چرا داعش ترکيه را هدف قرار داده است؟
** ترکيه پشتيبان داعش نيست. ترکيه از روز نخست بحران سوريه پشتيباني هاي جدي را از برخي گروه هاي افراطي ديگر مانند احرار‌الشام، جبهه النصره، جيش‌الاسلام و ارتش آزاد به عمل آورد اما اين که تاکيد شود ترکيه از داعش پشتيباني مي کند يک فرض نادرست است.
انفجار اخير و ديگر حمله‌هاي تروريستي که داعش در ترکيه انجام داده است نشان مي دهد اين فرض مبناي واقعي ندارد. رسانه‌هاي ايراني در بسياري موارد در تحليل رابطه داعش و ترکيه در دام رسانه هاي روسي افتاده اند و ترکيه نيز به شکل قانع کننده و باورپذيري نتوانست ثابت کند که پشتيبان داعش نيست؛ در نتيجه، اين لکه روي دامن ترکيه باقي ماند. ترکيه تنها در برخي برهه‌ها با نيت و انگيزه از بين بردن دولت «بشار اسد» رييس جمهوري سوريه ممکن است در مرزهاي خود با سوريه چشم بر روي فعاليت هاي داعش بسته باشد اما دست کم در يک سال گذشته مقابله ترکيه با داعش خيلي جدي شده است.
از منظر امنيت ملي نيز بايد برخي از ترس ها و دغدغه‌هاي امنيتي اين کشور به داعش را خيلي روشن تر درک کنيم. ترکيه 900 کيلومتر با سوريه مرز مشترک دارد و کنترل اين مرزها بسيار دشوار و پرهزينه است. آنکارا به اين حقيقت پي برده است که داعش در 81 استان اين کشور لانه‌هاي پنهان دارد و اگر فشار جدي بر داعش بيايد نه تنها در استانبول و آنکارا بلکه در ديگر استان‌ها و مناطق صنعتي- گردشگري نيز شاهد حمله‌هاي تروريستي خواهيم بود.
* يعني جامعه ترکيه تا اين حد در برابر داعش نفوذپذير است؟
** داعش تنها يک پديده سياسي- امنيتي نيست بلکه ريشه مذهبي عميقي دارد. بسياري از ريشه هاي رشد اين گروه نتيجه اختلاف هاي مذهبي درون جهان اسلام است. در ترکيه برخي به هيچ عنوان حاضر به پذيرش تروريستي بودن گروه داعش نيستند و حتي برخي از آن ها معتقدند داعش يک گروه مبارز است.
* آيا مي توان ارتباطي ميان حمله داعش به فرودگاه آتاتورک و بهبود روابط ترکيه و رژيم صهيونيستي برقرار کرد؟
** با توجه به اين که داعش يک گروه پشتيبان فلسطين و اسلام سياسي نيست که بخواهد روابط ترکيه و رژيم صهيونيستي را به عنوان يک لکه ننگ ببيند، بعيد است ارتباطي ميان اين 2 حادثه وجود داشته باشد.
* نظر شما درباره ناامني ها در مناطق کردنشين ترکيه و ادامه جنگ ارتش با گروه پ.ک.ک چيست؟
** درگيري ها بين پ.ک.ک و ترکيه به يک جنگ بسيار وحشتناک تبديل شده است. پ.ک.ک راه خودش را گم کرده و رو به حمله هاي تروريستي آورده است. اين گروه از آن جايي که در مناطق کوهستاني و مناطق شهري شکست خورده، جنگ را به مناطق روستايي و کوهستان هاي اطراف مناطق کوهستاني کشانده است.
اين مساله باعث شده است دولت در اين مناطق حکومت نظامي اعلام کند. برخي از شهرهاي کوچک کردنشين به خاطر اين که پ.ک.ک نيروهاي نوجوان را مسلح کرد و جنگ خياباني به راه انداخت به تلي از خاکستر تبديل شده است.ما بايد اين واقعيت را بپذيريم که در ترکيه راهي جز سازش و گفت وگو وجود ندارد. پ.ک.ک از 40 سال پيش تاکنون نتوانسته با سلاح کارش را پيش ببرد و از اين به بعد نيز نمي تواند.
در مقابل، دولت ترکيه نيز هيچ گاه نتوانسته است با ابزارهاي خشونت آميز پ.ک.ک را شکست دهد. به همين دليل راهکار نظامي و خشونت آميز در مساله کردهاي ترکيه هيچ گاه به نتيجه نمي رسد و عاقلانه ترين راهکار اين است مذاکراتي که در سال 2013 آغاز شد و دستاوردهاي خوبي داشت، ادامه پيدا کند.
«رجب طيب اردوغان» رييس جمهوري ترکيه نيز بايد دست از لجاجت در برابر حزب کردي «دموکراتيک خلق ها» بر دارد و بپذيرد اگر چه برخي اعضاي اين حزب در مجلس ترکيه در پشتيباني از برخي اقدام هاي خشونت آميز پ.ک.ک دچار خطاهاي جدي شدند اما باز هم بهترين فرصت براي استقرار صلح در ترکيه، تکيه بر همين حزب است. اعضاي اين حزب با وجود اينکه افراد جواني هستند در کوتاه مدت توانستند دست به کار بزرگي بزنند و شعار برادري کرد و ترک را به يک شعار راهبردي تبديل کنند.
پ.ک.ک نمي خواست ابتکار عمل گفتگوهاي کردها با دولت به دست حزب دموکراتيک خلق‌ها بيفتد به همين دليل به درگيري‌ها با ارتش ادامه داد. ارتش و پ.ک.ک هر دو بايد اجازه دهند حزب دموکراتيک خلق ها به عنوان طرف اصلي گفتگو به ميز مذاکره برگردد. پ.ک.ک نيز بايد هر چه زودتر دست از اقدام هاي خشونت آميز خود بردارد. در مقابل، لازم است دولت هم حکومت نظامي در مناطق کردنشين را لغو کند. ادامه دارد...
ش.د9501171
