جهاد کبير، در هندسة آراء امام خامنه اي

نفوذ، انقلابي گري و جهاد کبير، سه کليدواژه اساسي و به بيان دقيق نوع خاصي از گفتمان سازي در ادبيات انقلاب اسلامي مي باشد که حضرت امام خامنه اي (مد ظله العالي) در طول قريب به يک سال گذشته در بيانات مختلف شان با توجه به دغدغه هايي که در دوران پسا برجام در برخي حوزه ها ايجاد شده است، آن ها را مورد اشاره قرار داده و اهتمام ويژه اي نسبت به تبيين و تأمل و تحقق آن ها داشته اند.

يکي از نکات قابل توجه و تأمل برانگيز در خصوص استعمال واژگان مذکور، ترتيب و توالي خاصي است که رهبر فرزانه انقلاب در اين زمينه رعايت نموده اند که از دل آن مي توان مسائل متعددي را مورد کنکاش قرار داد. به اين معنا که بلافاصله پس از برجام رهبر کبير انقلاب اسلامي ضمن تبيين اين موضوع که مبادا برجام را به معناي پايان خصومت ورزي دشمن تلقي نمود، از «نفوذ» به عنوان پروژه اي جديد و راهبردي نوين و نرم افزاري که عمدتاً در قامت «تعامل گرايي» خود را نشان مي دهد، ياد نموده و مردم و مسئولان را به هوشياري در مواجهه با اين موضوع که حوزه هاي مختلف سياسي، اقتصادي، فرهنگي و امنيتي را به عنوان موضوعات مورد هدف قرار داده اند، فراخواندند.

انقلابي گري و جهاد کبير، دو اصطلاح بعدي است که رهبر فرزانه انقلاب همزمان و پس از تبيين پروژه نفوذ دشمن بر آنها انگشت تأکيد نهاده و اين دو را مورد تبيين قرار داده اند. نکته قابل توجهي که اينجا وجود دارد، انطباق مفهومي اصطلاحات مذکور است. به اين معنا که با اندکي تأمل در بيانات رهبر معظم انقلاب به خوبي مي‌توان دريافت که معظم‌له براي مواجهه با شکل جديد از تهديد تحت عنوان «نفوذ» که با ماهيت نرم خود را نشان داده است، دو راهبرد مهم با ماهيت نرم و خنثي کننده يعني «انقلابي گري» و «جهاد کبير» جهت مقابله با تهديد فوق، معرفي مي‌کند. به بيان ديگر رهبر معظم انقلاب ضمن شناسايي دقيق تهديد، متناسب با مقتضيات زمانه و ماهيتي که تهديد از آن برخوردار است، به معرفي و اتخاذ راهبرد مبادرت مي ورزد که اين مسئله نه تنها حاکي از تدبير و درايت عميق معظم له در حوزه دشمن شناسي است بلکه افزون بر آن برخورداري از نگاه ژرف، حکيمانه و دورانديشانه در مقابله با تهديدات دشمن توسط ايشان را نيز نشان مي دهد.

با توجه به اينکه در دو مقاله اخير از اين يادداشت به واکاوي مفهوم نفوذ و انقلابي گري پرداختيم، در مقالة پيش رو به بررسي جهاد کبير با تکيه انديشه هاي امام خامنه اي مي پردازيم..

جهاد کبير

پس از شناسايي سناريوي نفوذ به عنوان راهبرد جديد دشمن در مواجهه با انقلاب اسلامي که در بيانات رهبر معظم انقلاب مورد تبيين قرار گرفته است، و متعاقب آن تأکيد معظم له بر عمل به تکليف و وظيفه انقلابي گري آن هم در شرايط کنوني که قريب به چهار دهه از عمر انقلاب اسلامي مي گذرد، جهاد کبير سومين کليدواژه در سخنان رهبر انقلاب مي باشد که طي ماه هاي گذشته مورد توجه رهبر فرزانه انقلاب قرار گرفته، ضمن اينکه با کنکاش در بيانات معظم به به خوبي مي توان به کارويژه هاي اين مفهوم راهبردي نيز که همچون انقلابي گري مي‌تواند نه به سدي در مقابل پروژه نفوذ دشمن محسوب شده و به انقلاب اسلامي در مقابل تهديدات خارجي و داخلي مصونيت بخشد نمي‌برد.

در اين خصوص بايد گفت، در حالي برقراري رابطه با کشورهاي سلطه طلب از جمله آمريکا از جانب برخي به عنوان کليد حل مشکلات داخلي و خارجي کشور معرفي مي شود که در سيره نظري و عملي حضرت امام خميني (ره)، رابطه با استکبار جهاني امري مذموم شمرده شده و تحريم ها را براي پيشرفت و آباداني کشور و رسيدن به خودکفايي، تحفه آسماني معرفي مي کند. ضمن اينکه بر اساس آيات قرآني از جمله آيه «نفي سبيل» نيز داشتن رابطه با کشورهايي که در صدد بسط نظام استعماري و استثماري و سلطه بر ممالک اسلامي هستند نهي گرديد است. حال در اين شرايط بهتر مي توان به علل و چرايي طرح «جهاد کبير» از جانب رهبر معظم انقلاب پي برد. لذا به نظر مي رسد تکليف جهاد کبير و چرايي سخت تر بودن آن از جنگ نظامي مشخص است.

تفسير رهبر معظم انقلاب از مفهوم «جهاد کبير»

رهبر فرزانه انقلاب اسلامي از ابتدا تاکنون هرجا واژه «جهاد» را تعريف کرده اند به دو جنبه اصلي آن اشاره داشته اند. از نظر معظم له هر کوشش و تلاشي را نمي توان جهاد تلقي کرد، بلکه آن حرکتي را مي توان جهاد دانست که در مقابل با دشمن باشد. به تعبيري ديگر رهبر معظم انقلاب اسلامي جهاد را همان «مبارزه» به معناي متعارف فارسي تعريف مي کنند. در جهادکبير هم، از نظر رهبر معظم انقلاب آن تلاشي که در مقابل دشمن صورت مي گيرد وجهه نظامي ندارد، خواستگاه اين واژه در قران کريم به دوراني برمي گردد که پيامبر اکرم (ص) در مکه حضور داشتند و طبعاً دوران روشنگري و ايستادگي و مقاومت است.

استناد رهبر معظم انقلاب در خصوص جهاد کبير، به قرآن کريم است خداوند متعال در آنجا به پيامبر (ص) توصيه مي‌کند: «فَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَادًا كَبِيرًا؛ پس هرگز از کافران اطاعت نکن و به وسيله قرآن با آنان جهادي بزرگ نما»(سوره فرقان، آيه 52) و يا اين دستور خداوند در آيه اول سوره احزاب به پيامبر اکرم (ص) به نوعي ديگر ارائه مي‌شود که «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ؛ اي پيامبر تقوي الهي پيشه كن و از كافران و منافقان اطاعت منما، خداوند عالم و حكيم است». اين آيات نشان مي‌دهد يکي از مراحل تقوا تبعيت و اطاعت نکردن از کافران است و همچنان که رهبر معظم انقلاب نيز بر آن تأکيد دارند، از طريق جهاد کبير قابل تحقق است.

به بيان ديگر رهبر معظم انقلاب با به خدمت گرفتن عبارت قرآني «جهاد کبير»، تفسيري ظريف و بلند از آن ارائه مي کنند که مقوم يکي از اصول اساسي انقلاب اسلامي يعني عدم تبعيت از دشمن و به عبارت دقيق تر «مقابله با مستکبران و کافران» است. لذا همانطور که اشاره شد ايشان درباره آيه شريفه «فَلا تُطِعِ الکافِرينَ وَ جاهِدهُم بِه‌ جِهادًا کَبيرًا»، و در حالي که برخي مفسران از جمله علامه طباطبايي و مرحوم طبرسي، «به» را به «قرآن» ارجاع مي‌دادند، در تفسيري جالب، نوآورانه و بلندنظرانه، جهاد کبير را به عدم اطاعت از کافران تفسير مي کنند؛ گزاره‌اي که مشخص است اهميت بالايي دارد که رهبر فرزانه انقلاب، در سخنراني 14 خرداد 1395 در حرم مطهر امام (ره) نيز مجدد آن را تکرار کرده و به شرح و بسط آن پرداختند.

در تبيين بيانات رهبر معظم انقلاب در خصوص جهاد کبير، بايد گفت جهاد كبير همچنان که در قرآن نيز آمده است، يكي از انواع جهاد و يكي از دستورهاي مهم خداوند به پيامبر(ص) است. در مكه و پس از به قدرت رسيدن مسلمانان، كفار به طرق مختلف به دنبال آن بودند كه پيامبر خدا و مسلمانان را به تبعيت از خود وادار كنند. در چنين فضا و شرايطي بود كه خداوند خطاب به پيامبر عظيم‌الشأن اسلام به طور مكرر توصيه و امر مي‌فرمود: «يا ايها النبي اتق الله و لاتطع الكافرين». اين آيه امر است و در درون خود هشدار به پيامبر مي‌دهد. اي پيامبر تقوا داشته باش و از كافران تبعيت نكن و در ادامه همين آيات است كه خداوند به پيامبر(ص) دستور مي‌دهد: «بنابراين از كافران (در هيچ زمينه‌اي) اطاعت مكن و به وسيله قرآن با آنها جهاد بزرگي بنما». با توجه به بيانات رهبر معظم انقلاب، «جهاد کبير» به معناي استقامت در مقابل خواسته‌ها و فشارهاي دشمن در همه سطوح و عرصه‌ها و پيروي نکردن از آن بوده و رکن اساسي و مؤلفه اصلي براي حرکت به جامعه و نظام اسلامي به سمت توسعه و پيشرفت و تأسيس تمدن نوين اسلامي است.

از اين رو بدون جهاد کبير و تکيه بر هويت ديني و انقلابي خود نمي‌توان به رشد و توسعه مطلوب دست يافت و تمدن نوين اسلامي را پي‌ريزي کرد، چرا که دشمن در عرصه‌هاي فرهنگي، سياسي و اقتصادي به دنبال تحميل الگو و سبک زندگي خاص خود است که با الگوي ارزشي و اسلامي امت اسلام در تعارض است و مقابله با اين الگوها جز با روحيه جهادي برگرفته از مدل جهاد قرآني که همان «جهاد کبير» است امکان ندارد.

ويراني نداشتن جهاد کبير حتماً مزيت بسيار مهمي نسبت به جهاد نظامي است. اکنون با نگاهي به سوريه و عراق مي توان به خوبي معناي اين کلام رهبر معظم انقلاب را درک نمود. با اين وجود، شاخصه هاي جهاد کبير در نظر رهبر فرزانه انقلاب، به صورت صريح تري نيز بيان شده است. آنجا که در تبيين معناي دقيق آيه 52 سوره فرقان مي فرمايند:

«اين آيه در مکه نازل شده. درست توجه کنند جوان هاي عزيز! در مکه جنگ نظامي مطرح نبود؛ پيغمبر و مسلمان ها مأمور به جنگ نظامي نبودند، کاري که آنها مي کردند کار ديگري بود؛ همان کار ديگر است که خداي متعال در اين آيه شريفه مي گويد: وَ جاهِدهُم بِه‌ جِهادًا کَبيرًا... آن کارِ ديگر چيست؟ آن کار ديگر، ايستادگي و مقاومت و عدم تبعيت است. فَلا تُطِعِ الکافِرينَ وَ جاهِدهُم بِه‌ جِهادًا کَبيرًا؛ از مشرکين اطاعت نکن. اطاعت نکردن از کفّار همان چيزي است که خداي متعال به آن گفته جهاد کبير... «جهاد کبير» يعني چه؟ يعني اطاعت نکردن از دشمن، از کافر؛ از خصمي که در ميدان مبارزه با تو قرار گرفته اطاعت نکن. اطاعت يعني چه؟ يعني تبعيت؛ تبعيت نکن. تبعيت نکردن در کجا؟ در ميدان هاي مختلف؛ تبعيت در ميدان سياست، در ميدان اقتصاد، در ميدان فرهنگ، در ميدان هنر. در ميدان هاي مختلف از دشمن تبعيت نکن؛ اين شد جهاد کبير».( بيانات در دانشگاه امام حسين (ع)، 3 خرداد 1395)

بر اين اساس، آنچه قرار است در جريان جهاد کبير با آن مبارزه شود، تمايل زايدالوصف غربگرايان به تبعيت از آمريکا است. طبيعتاً در اين زمينه، مشکل اين نيست که ما بخواهيم با آمريکا در باب مسئله هسته اي گفتگو داشته يا نداشته باشيم، بلکه آنچه مسئله اساسي و ريشه اي به شمار مي رود، تبعيت کردن يا نکردن از غرب در مسير اداره کشور در حوزه هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و ... است. اين مسئله آنجا اهميت مضاعف مي يابد که بدانيم، بر اساس يک اصل جامعه شناسي در بيانات حکمت آميز اميرالمومنين علي(ع)، «مردم بيش از پدران شان به حاکمان خود شباهت دارند!»( تحف العقول، ابن شعبه حراني، صفحه 144) لذا عدم تبعيت مردم از دشمن در فضاي زندگي شخصي و اجتماعي شان، ارتباط مستقيمي با تفکرات و نوع عملکرد مسئولين در اداره کشور خواهد داشت. از اين منظر اولويت اصلي جهاد کبير، طبيعتاً در حوزه رفتار، تفکرات و عملکرد مسئولين تجلي خواهد يافت. امر به معروف و نهي از منکر مسئولين در اين حوزه، يکي از مصاديق بارز جهاد کبير خواهد بود.