آل‌سعود در پیله خود تنیده

(روزنامه جمهوري اسلامي – 1395/06/15 – شماره 10682 – صفحه 10)

رژیم سعودی این روزها به دلیل سیاست‌های تنش‌زا و بحران آفرین رهبران تازه به تخت نشسته در ریاض، به بازیگری ناسازگار در منطقه تبدیل شده است که ادامه این روند به انزوای کامل این کشور منجر خواهد شد.

این روزها رژیم سعودی با سرعتی فزاینده به سمت ناسازگاری و انزوا پیش می‌رود. گویی تحولات خاورمیانه نیز سر سازگاری با امیدها و آرزوهای آل سعود را ندارد. حاکمان تازه عربستان، طی یک سال و چند ماه گذشته، پرتنش‌ترین دوره روابط خارجی را برای این کشور، چه در سطح منطقه و چه در سطح بین‌المللی رقم زده‌اند.

حدود چهار ماه پیش، «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه کهنسال عربستان، با هدف بهبود روابط آنکارا و قاهره که در پی کودتای نظامیان علیه دولت «محمد المرسی» رئیس جمهوری پیشین مصر در سال 1392 تنش آلود شد، به مصر و سپس ترکیه سفر کرد. بسیاری نیت اصلی وی از این دوره گردی منطقه‌ای را تقویت جبهه ضد سوری و ضد ایرانی در منطقه و سنگین کردن کفه ترازوی معادلات منطقه‌ای به نفع ریاض ارزیابی کردند اما به رغم تلاش سعودی‌ها، رابطه سرد ترکیه و مصر گرم نشد و ژنرال «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهوری مصر در نشست «سازمان همکاری اسلامی» در ترکیه شرکت نکرد.

یکی از تازه‌ترین تحولاتی که این روزها سبب نگرانی و در نتیجه تنهاتر شدن عربستان در منطقه شده است، چرخش در سیاست خارجی آنکارا است. به نظر می‌رسد ترکیه در حال حل و فصل اختلافات منطقه‌ای خود با ایران و روسیه است. ترکیه که از ابتدای بحران سوریه در کنار کشورهایی همچون عربستان، خواهان برکناری «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه بود، از صف مخالفان سرسخت دولت دمشق پا پس می‌کشد و از حامیان گروه‌های معارض و تروریستی فعال در سوریه فاصل می‌گیرد.

پویش‌های دیپلماتیک چند هفته گذشته در منطقه مانند سفر «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه به روسیه که نخستین سفر خارجی وی پس از کودتای نافرجام 25 تیرماه بود، دیدار رئیسان جمهوری ایران و روسیه در حاشیه نشست سه جانبه در پایتخت جمهوری آذربایجان، سفر «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران به ترکیه و پاسخ بی‌درنگ «مولود چاووش اوغلو» همتای ترک وی با سفر به تهران، همه و همه از شکل گیری نوعی همکاری یا به عبارت بهتر رسیدن به شکلی از تفاهم برای حل مسایل و بحران‌های منطقه‌ای به ویژه بحران پیچیده سوریه نشان دارد.

به گزارش ایرنا، سفر هفته گذشته «جو بایدن» معاون رئیس جمهوری آمریکا به ترکیه نیز رخدادی برآمده از تلاش واشنگتن برای ترمیم روابط با آنکارا در پی تنش‌های پدید آمده در فضای پساکودتا بود. شماری از تحلیلگران بر این باورند که دیدگاه‌های ترکیه و آمریکا با ایران و روسیه در مورد آینده سوریه به هم نزدیکتر شده است. از این رو، به نظر می‌رسد بر سر ماندن اسد تا پایان دوره ریاست جمهوری و سپس حرکت سوریه به سمت تشکیل دولتی مشترک از نظام کنونی سوریه و مخالفان میانه رو، توافق‌های ضمنی صورت گرفته است. زمانی که در چنین معادله هایی، از عربستان سعودی به عنوان مدعی رهبری منطقه هیچ نامی به چشم نمی‌خورد، جز شروع دوره‌ای از انزوا در سیاست خارجی برای سعودی‌ها، چه معنای دیگری خواهد داشت؟

افزون بر این‌ها، برخی شواهد از تلاش‌های قطر برای گسترش رقابت با عربستان در منطقه حکایت دارد گویی برای قطر، قرار گرفتن کنار ترکیه، برتر و مهمتر از همراهی با عربستان است. در حالی که عربستان سعودی همچنان بر حمایت از مخالفان مسلح در سوریه تا سرنگونی نظام حاکم بر این کشور اصرار دارد، «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر به تازگی از ضرورت پایان یافتن جنگ در سوریه سخن گفته است. به نظر برخی تحلیلگران جهان عرب، این سخنان را می‌توان نوعی هماوردی با سعودی‌ها دانست. البته پیش از این نیز در شبِ کودتای نافرجام ترکیه، به رغم سکوت حاکمان سعودی، مقام‌های قطری به سرعت کودتا را محکوم کردند.

حال و روز رابطه عربستان با همسایه شمالی یعنی عراق نیز این روزها تعریفی ندارد. در تازه‌ترین چالش میان دو کشور، دولت عراق به دلیل آنچه دخالت سفیر سعودی در مسایل داخلی عراق خوانده، خواستار تعویض سفیر عربستان سعودی در این کشور شده است.

افزون بر این‌ها، یکی از مهم‌ترین بحران‌هایی که عربستان را مانند باتلاقی گرفتار کرده، جنگ یمن است. فروردین ماه سال 1394، عربستان به بهانه حمایت از «عبدربه منصور هادی» رئیس جمهوری مستعفی و فراری یمن، جنگی خانمان برانداز را علیه مردم فقیرترین کشور عربی شروع کرد. این بار نیز پیش بینی‌های نادرست و درپیش گرفتن سیاست‌های عجولانه، سعودی‌ها را گرفتار کرد. اکنون که حدود یک سال و نیم از این جنگ پرهزینه می‌گذرد، عربستان نه تنها به اهداف خود نرسیده، بلکه به واسطه کشتار غیرنظامیان و کودکان و تخریب بیش از 80 درصد زیرساخت‌های یمن، از جانب بسیاری از مجامع بین‌المللی محکوم شده است. گروه‌های حقوق بشری حتی در آمریکا و انگلیس نیز خواستار توقف فروش سلاح به عربستان شده‌اند. در آخرین اقدام هم شماری از نمایندگان دموکرات و جمهوریخواه مجلس نمایندگان آمریکا در نامه‌ای به «باراک اوباما» رئیس جمهوری این کشور، خواستار توقف فروش تسلیحات نظامی به آل سعود شده‌اند تا سخنان اوباما مبنی بر اینکه به سعودی‌ها در حمله به یمن چک سفید امضا نداده، نمود بیشتری پیدا کند.

همه موارد اشاره شده، تنها شرح بخشی از ناکامی‌های سیاست خارجی عربستان در بیش از یک سال گذشته بود. یکی از مهمترین نقاط عطف روند این ناکامی‌ها که به انزوای عربستان در منطقه شتاب بخشید، به تابستان سال گذشته و توافق هسته‌ای ایران با 1+5 بازمی گردد. هنگام مذاکرات، مقام‌های سعودی بارها در مسیر امضای برجام مانع تراشی کردند و از هیچ تلاشی برای شکست گفت وگوهای هسته‌ای فروگذار نکردند. اما به رغم خواست آنان، برجام به ثمر نشست و نقش ایران در معادلات منطقه‌ای پررنگ‌تر از پیش شد.

رهبران سعودی با سرخوردگی از سیاست کاخ سفید در مذاکرات هسته ای، با همراهی صهیونیست‌ها بر تلاش برای تقابل با ایران افزودند. دی ماه پارسال، عربستان سعودی در اقدامی هیجانی به دنبال شکل گیری برخی ناآرامی‌ها روبروی ساختمان سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد در اعتراض به اعدام شیخ «نمر باقر النمر» روحانی شیعه روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرد. این در حالی بود که حمله به نمایندگی‌های سیاسی عربستان از سوی دولت ایران محکوم و با عوامل آن برخورد شد. اگرچه حاکمان سعودی تلاش کردند در این مسیر، دیگر کشورهای عربی را با خود همراه سازند اما جز تعداد اندکی از کشورها کوچک و کم وزن در معادلات منطقه ای، دولت‌های دیگر حاضر به همراهی با سیاست‌های تنش آفرین عربستان نشدند.

همه موارد اشاره شده، شاهدی بر مدعای انزوای روزافزون آل سعود در منطقه است اما طنز تلخ ماجرا اینجا است که هیچ نشانه‌ای از تغییر در رویکرد و ادبیات این رژیم مشاهده نمی‌شود. به نظر می‌رسد، هنوز زمان تصمیم گیری عقلانی در ریاض فرا نرسیده است.

در این راستا، می‌توان به یکی از آخرین تحرکات زیانبار عربستان یعنی رفتن به چاه با طناب پوسیده گروهک منافقین اشاره کرد. حضور «ترکی الفیصل» از اعضای خانواده سلطنتی و رئیس سابق دستگاه اطلاعاتی عربستان در نشست سالانه گروهک تروریستی منافقین، اقدامی بود که بسیاری از ناظران و تحلیلگران را به شگفتی واداشت و این انگاره را تقویت کرد که آل سعود هیچ برنامه جایگزینی در سیاست خارجی خود ندارد و یک سیاست را هرچند اشتباه تا انتها ادامه می‌دهد. با تداوم این گونه تصمیم‌ها و اقدام‌های بحران‌زا این کشور سریعتر در مسیر انزوای خودساخته پیش خواهد رفت.

http://jomhourieslami.net/?newsid=104992

ش.د9501850