- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
(روزنامه اطلاعات – 1395/06/01 – شماره 26518 – صفحه 12)
سفر رييس جمهوري ترکيه به روسيه براي بسياري از ناظران نمودي برجسته از دگرگوني‌هايي آشکار در سياست خارجي ترکيه به ويژه در منطقه خاورميانه است؛ رخدادي که مي تواند پيامدهايي ملموس در تحولات منطقه از جمله در بحران سوريه برجاي گذارد.
رجب طيب اردوغان رييس جمهوري ترکيه حدود هشت ماه پس از اينکه جنگنده‌هاي اين کشور با سرنگوني جنگنده سوخو 24 روسيه سبب ساز تيرگي روابط 2 کشور شدند، به ديدار «ولاديمير پوتين» همتاي روس خود رفت. در اين ديدار که در شهر «سن پترزبورگ» صورت گرفت، پوتين و اردوغان بر احياي روابط و همکاري‌هاي اقتصادي و بازرگاني تاکيد کردند.روابط روسيه و ترکيه پس از سرنگوني جنگنده روسي به شدت تيره شد.
در پي اين رخداد، پوتين روابط بازرگاني روسيه به ويژه در بخش کشاورزي و روابط گردشگري با ترکيه را قطع کرد. اين مساله باعث کاهش چندميليارد دلاري حجم روابط تجاري ترکيه و روسيه و تشديد رقابت‌هاي سياسي- اقتصادي دو کشور شد.با گذشت ماه‌ها از اين حادثه، سير تحولات منطقه اي و تحولات داخلي ترکيه موجب فراهم شدن زمينه‌هاي رفع تنش و نزديکي دوباره آنکارا و مسکو شد. در اين زمينه، هفتم تيرماه اردوغان با ارسال نامه اي به پوتين، به صورت رسمي از روسيه به دليل سرنگوني جنگنده اين کشور و کشته شدن خلبان آن عذرخواهي کرد.
دو روز پس از ارسال اين نامه، پوتين در تماسي تلفني با اردوغان درباره از سرگيري روابط دوجانبه صحبت کرد. پس از اين تماس تلفني بود که رييس جمهوري روسيه اعلام کرد تحريم‌هاي کشاورزي و گردشگري عليه ترکيه را لغو خواهد کرد.به اين ترتيب، زمينه‌هاي از سرگيري روابط روسيه و ترکيه فراهم و با شرکت وزير امور خارجه ترکيه در اجلاس سازمان همکاري اقتصادي درياي سياه در شهر «سوچي» روسيه، چشم انداز بهبود روابط دوجانبه تقويت شد و شرايط براي ديدار رييسان جمهوري 2 کشور به وجود آمد.
به باور برخي تحليلگران، عذرخواهي اردوغان از پوتين يک رخداد غيرمنتظره بود که دليل آن را در دگرگوني‌هاي سياست خارجي ترکيه به ويژه در منطقه خاورميانه و مناسبات آنکارا با غرب بايد جست. دو روز پس از اين عذرخواهي بود که ترکيه روابطش را با رژيم صهيونيستي پس از 6 سال به شکل رسمي از سر گرفت؛ رخدادي که نشان داد آنکارا به دنبال به حداکثر رساندن مناسبات منطقه‌اي براي برون‌رفت از چالش‌هاي پيش روي سياست خارجي ترکيه است.
آنکارا در شرايطي به دگرگوني‌هاي ياد شده تن داد که سياست‌هاي منطقه اي اش نتوانست اهداف مورد نظر دولتمردان ترک را تامين کند و به جز قطر و عربستان سعودي، کشور همسويي را در مسايل منطقه اي براي ترکيه باقي نگذاشت. علاوه بر اين، سياست فشار بر اتحاديه اروپا نيز نتوانست اميدهاي ترکيه براي پيوستن به اين اتحاديه را به واقعيت تبديل کند .اين‌ها در حالي است که داعش نيز طي ماه‌هاي گذشته دست به چند عمليات تروريستي در ترکيه زد. حمله‌هاي داعش نشان داد که ترکيه تا چه اندازه در برابر تهديد جريان‌هاي تکفيري آسيب پذير است و پيامدهاي بحران سوريه مي تواند دامن اين کشور را نيز بگيرد.از سوي ديگر، حمايت‌هاي نظامي روسيه از دولت دمشق سبب ساز پيشروي ارتش سوريه و نيروهاي مقاومت به ويژه در منطقه حلب شده و مسيرهاي ارتباطي نيروهاي تکفيري با مرزهاي ترکيه را قطع کرده است.
تسلط ارتش سوريه بر مناطق پيرامون حلب و محاصره اين شهر سياست‌هاي ترکيه در سوريه را با چالش‌هاي جدي مواجه کرده است .پشتيباني روسيه از کردهاي سوريه و اعطاي مجوز تاسيس دفتر به آنان در مسکو نيز به دليل حساسيت بالاي آنکارا در زمينه مساله کردها، به معناي افزايش هزينه‌هاي درگيري‌ها ترکيه در تحولات سوريه است. در اين ميان، کودتاي نافرجام ماه گذشته در ترکيه تاثير تعيين کننده اي بر اقبال ترکيه به روسيه داشت. اين کودتا نشان داد ترکيه از درون با چالش‌هاي بسياري مواجه است که برخي از اين چالش‌ها به سياست‌هاي منطقه اي اين کشور و نيز نارضايتي بخشي از بدنه ارتش از اين سياست‌ها باز مي گردد.در اين ارتباط، تماس تلفني پوتين با اردوغان در نخستين ساعت‌هاي پس از کودتا و اعلام پشتيباني از دولت قانوني ترکيه نيز بر اراده اردوغان براي بهبود روابط با روسيه تاثير گذار بود.
اهميت اين مساله زماني بيشتر به چشم مي آيد که شاهد بوديم در تحولات پس از کودتا، آمريکا و کشورهاي اروپايي از دستگيري‌هاي گسترده مخالفان ابراز نارضايتي کردند و خواستار تجديد نظر اردوغان در سياست‌هاي داخلي شدند؛ رويکردي که سبب رنجش اردوغان از دولتمردان غربي شد و بر تمايل وي به سمت روسيه افزود. بنابراين، سفر اردوغان به روسيه را مي توان به منزله گشايش فصل تازه اي در سياست‌هاي منطقه اي ترکيه ارزيابي کرد که تا حد زيادي ناشي از فشارهاي محيط داخلي و خارجي بر دولت آنکارا بود. در ادامه روند دگرگوني‌هاي سياست خارجي ترکيه، برخي ناظران کاهش واگرايي منافع ترکيه با بازيگران رقيب در تحولات سوريه به ويژه روسيه و ايران و نيز ايجاد شکاف‌هايي بين آنکارا و برخي متحدان منطقه اي و غربي ترکيه را محتمل مي شمرند.
* چرا اردوغان پس از کودتا به روسيه رفت؟
** يک پژوهشگر مسائل ترکيه در گفتگو با خبرگزاري خبرآنلاين، اهداف و ابعاد سفر اردوغان به روسيه را بررسي کرد. سفر اردوغان به روسيه از دو منظر مورد توجه قرار گرفته است. نخست آنکه اين اولين سفر خارجي اردوغان به يک کشور خارجي بعد از کودتاي نافرجام عليه او است و ديگر اينکه اين سفر پس از ماه‌ها کشمکش سياسي و اقتصادي ميان دو کشور بر سر سرنگوني يک جنگنده روسيه بر فراز آسمان ترکيه، صورت مي گيرد. برخي تحليلگران مي گويند اردوغان از غرب دلسرد شده است و به شرق روي آورده است. سيامک کاکايي پژوهشگر مسائل ترکيه در اين باره مي گويد: «سفر اردوغان به روسيه از جهت محافل سياسي و رسانه اي بسيار قابل تامل و با اهميت است.
دليل اول اين است که اين اولين سفر اردوغان پس از کودتاي اخير به يک کشور خارجي است، با توجه به حمايت روسيه از اردوغان در برابر کودتاگران، عامل دوم هم به تنش ماه‌هاي گذشته بين روسيه و ترکيه باز مي گردد مربوط به سقوط هواپيماي سوخوي 24 که اين سفر را بسيار جالب توجه مي کند چرا که اين ديدار پس از تنش و تخاصمي که بين دو طرف بعد از ماجراي هواپيماي روسي و مجادله بين آنها پديد آمد، استارتي بر احياي روابط اين دو کشور محسوب مي شود.مشروح گفتگوي خبرآنلاين را با سيامک کاکايي از نظر مي گذرانيد:
* چه شد که اردوغان پس از کودتاي نافرجام عليه دولتش راهي روسيه شد؟
** به نظر مي رسد که اردوغان به روسيه رفته است تا در وهله اول روابط متوقف شده و روابطي را که دچار تنش ديپلماتيک شده است با روسيه بر ريل گردش در بيارورد، به اصطلاح مناسبات گذشته را احيا کند. رئيس جمهوري ترکيه در شرايطي به روسيه رفته است که بعد از کودتاي 15 ژوئيه، حالتي از دلخوري از عمده مناسبات ترکيه با غرب و اروپا پديدار شده است. انتقاد ترکيه از اين جهت به سمت آمريکا نشانه رفته است که دولت اين کشور خواستار استرداد فتح الله گولن از آمريکا است، بحث‌هايي که در اين زمينه به وجود آمد و آمريکايي‌ها از ترک‌ها براي استرداد گولن مدرک درخواست کردند. ضمن اينکه ترکيه درارتباط با نوع اطلاعاتي که آمريکا از کودتا داشت بسيار دلخور است، حال با تنش پيش آمده در اين شرايط روسيه مي تواند ضرب شصتي به غرب نشان دهد و مواضع ترک‌ها را به سمت خود سوق دهد در واقع روس‌ها از اين وضعيت بايد بهره کافي را ببرند به هر حال اين يک سفر اقتصادي و سياسي است که روسيه و شخص پوتين مي تواند از آن تبليغات سياسي و رسانه اي گسترده اي را استخراج کند.
* اهداف اين سفر شامل چه مسائلي مي شود؟
** معمولا در سفر‌هاي ديپلماتيک و مقامات کشورها، در وهله اول مسائل مختلف اقتصادي و سياسي بررسي مي شود اما مسائل سياسي در ارتباط با روسيه و ترکيه حائز اهميت است. از يک سو حوادث داخلي ترکيه ، پرونده سوريه و روابط تنش زاي اين دو کشور در چند ماه اخير مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است.روس‌ها يکي از شرکاي مهم ترکيه و تقريبا همتراز با آلمان هستند، حمل مبادلات تجاري دو کشور، و صنعت توريسم بسيار مهم است، در تنش‌هاي هشت ماه گذشته بالغ بر 30 تا 35 ميليارد دلار بيشترين صادرات از سوي روسيه بوده است که متوقف شده بود، حدود سه برابر ترکيه، روسيه به ترکيه صادرات داشته است، همين طور صنعت توريسم که براي ترکيه بسيار مهم است، سالانه بيش از سه ميليون نفر از روسيه به ترکيه سفر مي کردند و اين منبع بزرگ درآمدي براي ترکيه بود.
در هشت ماه گذشته صنعت توريسم ترکيه به طور چشمگيري نزول کرده است، بنابراين سامان دادن به اوضاع تجاري و اقتصاد مورد خاص دو کشور است. همان وقتي که اردوغان در ماه پيش و قبل از کودتا، ازتنش روابط با روسيه ابراز تاسف کرد و از سرگيري روابط با روسيه را مطرح کرده بود، پوتين دستور داد مسائل تجاري را پيگيري کنند چرا که اين مساله به ضرر هر دو کشور تمام مي شد و هردو مايل به برطرف کردن تنش بودند.
به هر حال در اين بين زيان‌هاي اقتصادي به وجود آمده است، به خصوص براي ترکيه، که در سال جاري ميلادي شمار توريسم و درآمد توريستي بسيار کم شده است در سه ماهه اول 2016 حجم کل درآمد‌هاي توريستي در ترکيه بيش از شانزده درصد کاهش داشت، که بخش عمده آن مربوط به روسيه است. اين از منظر اقتصادي بود که هر دو کشور به دنبال ترميم آن هستند و اگربحث تنش آميز بودن روابط ترکيه با غرب را مد نظر داشته باشيم و ملاک ارزيابي قرار دهيم پيش‌بيني مي‌شود که روابط تجاري روس‌ها با ترک‌ها با سرعت بيشتري شکل بگيرد.بعد ديگر سفر اردوغان به روسيه، پرونده سوريه است. در رابطه با اين سفر گفتگو و موضوعاتي از قبل وجود دارد که اين گفتگوها به منازعه بر سر سوريه تبديل شده است که ممکن است در اين رابطه هم به يک اجماع نظري دست يابند.
ديدگاه روس‌ها بر سر پرونده سوريه با ديدگاه ترکيه مغايرت دارد. ترکيه بشار اسد را نمي خواهد روس‌ها مي خواهند، آنها در دو جبهه متفاوت در مقابل سوريه هستند، عمده تقابل روابط و تنش‌هايي که بين اين دو کشور پيش‌آمد بر سر مسائل سوريه بود، در اين ديدار بحث سوريه يکي از آن محور‌هاي مورد بررسي است، که به هرحال اين احتمال به وجود آمده است که روسيه نسبت به مسائل خودش در خصوص سوريه دچار ترديد شده است .با همه اين تعاريف به نظرم نبايد اينگونه هم برداشت شود که شاهد يک تغييرسياسي بنيادي از سوي ترکيه نسبت به سوريه باشيم، ولي تعديل و گفتگو با روسيه و شرکاي ديگر يا بازيگران ديگر در منطقه و سوريه ، مدار سياست ترکيه قرار دارند و کشمکش‌ها بر سر سوريه همچنان به قوت خود باقي خواهد ماند.
* برخي تحليلگران مي گويند درخواست ترکيه از آمريکا مبني بر استرادد گولن باعث شدت گرفتن تنش بين اين دو کشور مي شود وبعضا مي گويند اين تنش تا اخراج کاردار هم پيش خواهد رفت شما چه طور ارزيابي مي کنيد؟
** بعد از کودتا اولين کسي که از مقامات ترکيه متهم به دست داشتن کودتا شد، فتح الله گولن بود، يک شخصيت مذهبي که نگاه و نگرش خاص خودش را به مسائل مذهبي و مسائل اجتماعي دارد، جنبشي به نام "خيدمت" يا "خدمت" توسط گولن هدايت و رهبري مي شود، که در کشورهاي مختلف هم فعاليت دارند، گولن در 90 کشور مدارس آموزشي دارد که ترکيه به دنبال راهکار‌هايي از طريق رايزني‌ها، با مقامات کشورها براي تعطيل کردن آنها است، مقامات ترکيه از آمريکا مي‌خواهند که يا گولن را به ترکيه استرداد کند، يا وي را از ايالات متحده اخراج کند، ولي آمريکا تا کنون دست رد به سينه اردوغان زده است. آنها مي گويند براي هر اقدامي عليه گولن بايد مدرک ارائه دهيد ، چرا که گناه او براي آمريکايي‌ها محرز نشده است و ترک‌ها بايد مستندات ارائه دهند، در آن صورت در خصوص گولن تصميم بگيرند. البته آمريکايي‌ها کودتا را محکوم کردند ، ولي گفته مي شود که اطلاعاتي وجود داشته است که آمريکا از کودتا با خبر بوده است، اما اين مهم را با ترکيه درميان نگذاشته است ، به همين دليل دلخوري بسيار عميق و جدي در مورد اين‌ها از سوي ترکيه ايجاد شده است و شاهديم که بعضا آمريکا را متهم به دست داشتن کودتا کرده است.
مساله گولن يک موضوع قابل بحثي است در روابط دو طرف و هنوز هم آمريکا به طور جدي اعلام نکرده است که اين کار را انجام مي دهد يا خير، چرا که تصميم دشواري است، با اين حال وجود تنش در روابط ترکيه و امريکا ممکن است ادامه داشته باشد. در واقع همين رايزني‌هايي که به سمت روسيه سوق پيدا کرده است بخشي از آن هشدارهايي از سوي ترکيه به آمريکا است، ترکيه مي‌تواند با سياست خارجي خودش بين غرب و منطقه جابه‌جايي انجام دهد و تغيير نگرش ايجاد کند.
واقعيت قضيه اين است که ترکيه و آمريکا يک روابط نمادين و استراتژيکي دارند که باعث مي شود اين رابطه جنبه رونمايي پيدا کند، يعني روابط ترکيه با آمريکا دستخوش يک نوسان عميقي مي شود، چرا که روابط استراتژيک آنها به معناي پيمان ناتو و همکاري نظامي آمريکا و ترکيه است، نوع گفتماني است که در مسائل خاورميانه دارند، اين‌ها بنيادي تر است تا اينکه مجادلات فرع بر اصل تاثير بگذارد. لذا دچار نوسان جدي نمي شود، وليکن بازيگرداني در صحنه سياست خارجي از سوي ترکيه و نگرش آنها به سمت روسيه يک عامل مهم است که روسيه هم از اين وضع به نفع خود استفاده مي کند چرا که تنش بين ترکيه ، غرب و اروپا گشايشي ايجاد شده است که روسيه بتواند تاثيرخودش را در منطقه نشان دهد و هم اينکه بر روي روابط ترکيه و آمريکا تاثير مطبوع را به نفع خود بگذراند، به هر جهت اين وضعيت به نفع روسيه است.
ترک‌ها از غرب به طور جدي دلخورهستند، منتهي عميق شدن آنها درروابط کمتر احتمال دارد، ولي گرايش ترکيه به روسيه محتمل تر و بيشتر است و در اين سطوح مي‌تواند غرب را متوجه چرخش مواضع ترکيه به روسيه کند. انتظارات و مواضع سياسي اردوغان از غرب برآورده نشد، مواضع و انتقاد‌هايي که آمريکايي‌ها و اروپايي‌ها بعد از کودتا به اردوغان وارد کردند و سختگيري‌هاي اردوغان که مورد انتقاد محافل حقوق بشري و غرب قرار گرفت، باعث شد که دلخوري رئيس جمهوري ترکيه نسبت به آنها عميق تر شود. اين حالت دلخوري وانتظارات برآورده نشده، روي دو طرف تاثير منفي داشته است. حتي در موضع گيري‌هاي آنها تاثير داشته است، اما اينکه در روابطشان عميق شوند ، مقداري دشوار است که بپذيريم که به اين زودي اين اتفاق بيفتد، در ثاني خيلي بعيد به نظر مي رسد که آمريکا تحت تاثير اين ناملايمات سياسي ، مجادلات و تبليغات رسانه اي قرار بگيرد و روابطش را با ترکيه مبتني بر اين مسائل ببنيد و بر اين معيار بسنجد و تصميم بگيرد.از سوي ديگر گرايش ترکيه به روسيه يک بخشي از آن بازگشت به روابط پيشين است، بخشي هم در اين شرايط پذيرفتن روسيه به مثابه آن است که روسيه مي‌خواهد که ترکيه از غرب و آمريکا دلسرد شود.
* سفر اردوغان به روسيه چه نفعي براي کشور ما دارد؟
** ترکيه در منطقه يک بازيگر مهم است، ايران و ترکيه هردو داراي نگاه‌هاي خاص خودشان مبتني بر منافع ملي بر عرصه منطقه اي هستند، يک بخش روابط خوبي که بين ايران و ترکيه وجود دارد، که اين روابط رو به گسترش است، يک بخش پيگيري منافعي است که درمنطقه دنبال مي کنند، که اين مي تواند تقابلي ورقابتي هم باشد که همانگونه که مي‌بينم به اين نحو است. در ارتباط با تعاملات منطقه اي چنان که در سياست‌هاي ترکيه نسبت به مسائلي نظير سوريه اگر تغيير‌هايي ايجاد شود به نظر مي رسد که در چارچوب نيروهاي راهبردي که در سوريه نقش فعالي دارند بتواند به فروکش کردن بحران و تنش در سوريه کمک کند. در اين حال، تحليلگران رسانه‌هاي عرب زبان، سفر اخير رييس جمهوري ترکيه به روسيه را به مثابه تلاش آنکارا در راستاي عادي سازي روابط و کاهش ميزان تنش‌ها با مسکو ارزيابي کردند. رسانه‌هاي عربي همچنين، موضوع‌هاي اختلاف زا، منافع مشترک و پيامدهاي اين سفر را بررسي کردند .روزنامه «الحيات» چاپ لندن، در گزارشي به قلم «باسل الحاج جاسم» با اشاره به آنچه در ديدار اردوغان و پوتين در سن پترزبورگ گذشت، از عوامل تاثيرگذار بر شکل گيري اختلاف ميان ترکيه و روسيه گفت و نوشت: تيرگي روابط در نگاه نخست به رويکرد سياسي رهبران دو کشور بستگي دارد.
دوم، اين مساله به حجم روابط بين المللي و منطقه اي روسيه و آنکارا مربوط مي شود. همچنين روابط ميان دو طرف در سايه ماهيت مشکل‌ها و اختلاف‌ها تعريف مي شود. در اين ميان، مهمترين محور اختلاف ميان رهبران ترکيه و روسيه، موضع گيري بر سر مسايل سوريه است. در شرايطي که آنکارا از مخالفان سوريه پشتيباني کرد و مخالفت خود را با رييس جمهوري اين کشور آشکار ساخت، مسکو از نظام سوريه حمايت کرد. روسيه و ترکيه همچنين، در روابط بازرگاني اختلاف نظرهايي دارند.الحيات افزود: اکنون دو طرف بر ادامه همکاري و کنارگذاشتن اختلاف‌ها، اتفاق نظردارند. از طرفي، اتحاديه اروپا درباره دورنماي ازسرگيري طرح انتقال گاز روسيه به ترکيه ابراز نگراني مي کند چراکه اين اتحاديه به گاز روسيه براي تامين منابع انرژي خود نيازمند است.
افزون بر اين، در چنين شرايطي اتحاديه اروپا توانايي فشار بر روسيه به دليل استفاده از خاک اوکراين را از دست خواهد داد. همچنين، از اهميت شهر «کيِف» که تا پيش از اين محل گذر خط لوله گاز روسيه به ترکيه بود، کاسته خواهد شد. روزنامه‌هاي «العرب» چاپ لندن، «الاخبار» لبنان و تارنماي شبکه خبري «الجزيره» نيز با اشاره به سياست‌هاي دولت ترکيه و بحران‌هاي موجود در اين کشور، سفر اردوغان به روسيه را تلاشي براي رهايي از تنگناهاي پيش روي رهبران آنکارا قلمداد کردند.روزنامه العرب نوشت: تقويت قدرت کردهاي سوريه و عراق، اردوغان را زير فشار قرار داد. اکنون، وي نتيجه سياست‌ها و موضع گيري‌هاي خود عليه نظام سوريه را مشاهده مي کند. نبرد حلب ميزان نقش ترکيه در سوريه را مشخص خواهد کرد. پس از پيروزي کردها در سوريه و عراق و کودتاي نافرجام ترکيه، نگراني اردوغان درباره مسايل داخلي افزايش يافت. آزادسازي شهر «منبج» از سلطه داعش به دست کردهاي مورد حمايت آمريکا، به منزله هشداري به ترکيه در تحقق روياي برپايي دولت مستقل کردها در مرزهاي سوريه است.
در گزارش روزنامه الاخبار نيز آمده است: اردوغان از طريق ديدار با پوتين به دنبال تهديد کشورهاي غربي و باج خواهي از آنها است اما توافقنامه‌هاي راهبردي ميان ترکيه، آمريکا، کشورهاي عضو ناتو و همچنين درهم تنيدگي روابط اقتصادي ميان شرکت‌هاي ترکيه و شرکت‌هاي غربي مانع تحقق اين هدف خواهد شد. ادامه دارد...
ش.د9502545
