- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
(روزنامه اطلاعات ـ 1395/01/22 ـ شماره 26411 ـ صفحه 12)
افشار سليماني، سفير پيشين ايران در آذربايجان در يادداشتي براي ديپلماسي ايراني نوشت: با وجود استفاده ابزاري روسيه از ارمنستان و مناطق اشغالي آذربايجان عليه ترکيه، بعيد به نظر مي‌رسد که روسيه بتواند از طريق اين محور ضربه‌هاي کاري بر ترکيه وارد کند.درگيريهاي منطقه قره باغ، خط پاياني بر آتش‌بس 22 ساله ميان آذربايجان و ارمنستان کشيد. درگيري‌ها به اندازه اي بود که گروه مينسک خواستار توقف آن شد. اما آنچه درگيري‌ها در منطقه قره باغ را مورد توجه قرار داده، موضع‌گيري‌هاي روسيه و ترکيه است.
گرچه پوتين خواستار آتش‌بس فوري شده اما برخي کارشناسان بر اين عقيده‌اند که آتش درگيري‌ها از سوي کرملين زده شده است. به باور اين افراد، قره باغ ميدان درگيري ترکيه و روسيه است. اما اين سوال مطرح مي‌شود که گرچه نقض آتش‌بس را مي‌توان عاملي پنهاني از سوي روسيه قلمداد کرد، اما چرا منطقه قره باغ بايد ميدان نزاع روسيه و ترکيه باشد؟ اين در حالي است که سوريه مي توانست بهترين ميدان و گزينه براي تحرکات روسيه در مقابل تحرکات ترکيه باشد. ديگر آنکه آيا اين گمانه مي‌تواند مورد استفاده قرار گيرد که روسيه با ايجاد تنش خواهان ضربه پذيري دولت‌هاي پيراموني در شرايط متشنج بين‌المللي و امکان انتقال اين ضربات به دولت‌مرکزي _ ترکيه _ است؟ يا حتي اين گمانه مي تواند عکس آن باشد؛ يعني ترکيه با چنين اقداماتي درصدد ضربه به دولت‌مرکزي _ کرملين _ باشد.
افشار سليماني، سفير پيشين ايران در جمهوري آذربايجان و تحليلگر مسايل منطقه در يادداشتي براي ديپلماسي ايراني به اين پرسش‌ها پاسخ مي‌دهد: اساسا بعيد است منطقه قره‌باغ به ميدان نزاع روسيه و ترکيه بدل شود، کمااينکه در طول بيش از دو دهه گذشته اينگونه نبوده است. روسيه صرفا از ارمنستان براي جلوگيري از تقويت روند همگرايي آذربايجان با غرب و جذب اين کشور ذيل ساختارهاي اقتصادي و امنيتي مشترک المنافع از قبيل اتحاديه اقتصادي اورآسيا و پيمان امنيت دسته جمعي و کاهش نفوذ ترکيه در قفقاز جنوبي به ويژه در آذربايجان بهره مي‌برد. اما به دليل اقدامات سلبي و نه ايجابي در اين راستا تا کنون آنگونه که بايد موفق نشده است.
در واقع روابط روسيه و ترکيه قبل از وقوع حوادث اخير و سقوط سوخوي روسي توسط جنگنده ترکيه اي بسيار خوب بود. به دنبال بروز تنش اخير است که روسيه از اهرم ارمنستان براي تاثير بر ترکيه استفاده مي کند و با اسکان ارامنه و برخي افراد وابسته به پ.ک.ک در قره باغ کوهستاني، از اين ابزارها عليه ترکيه بهره برداري مي کند. با وجود تقويت استحکامات نظامي روسيه در ارمنستان که پايگاه نظامي روسيه براي مدت 49 سال تعيين شده، بعيد به نظر مي رسد مقابله نظامي رودررو بين دو کشور رخ دهد.
اما در مورد اينکه چرا روسيه در سوريه با ترکيه هماوردي نکرد، بايد گفت که از ابتدا روشن بود که روسيه نه قصد حضور نظامي طولاني در سوريه را دارد و نه امکان اين حضور با توجه به شرايط اقتصادي و اجتماعي داخلي برايش ميسر است.از سوي ديگر سوريه با ترکيه هم مرز است و دست ترکيه بازتر، ضمن اينکه ترکيه عضو ناتو است و روسيه قصد درگيري با ناتو را ندارد. يادمان نرود که در موضوع سقوط هواپيماي روسي، ناتو و امريکا از ترکيه حمايت کردند و اين پيام مهمي به مسکو بود.
پوتين با هدف تاثيرگذاري بر باکو به منظور عدم نزديکي بيش از حد به آنکارا جرقه آتش درگيري‌ها را در منطقه قره باغ زده است، از سوي ديگر به باکو اين پيام را مي دهد که اگر به اتحاديه اقتصادي اورآسيا بپيوندد، مسکو مي تواند بخش زيادي از اراضي اشغالي اين کشور را که تحت نظارت ارمنستان قرار دارد آزاد سازد؛ زيرا اين روسيه بود که به اشغال اين اراضي توسط ارامنه کمک مستقيم کرد. بنابراين دوباره آتش بس برقرار خواهد شد؛ زيرا اين بحران بين المللي شده و بايد در نهايت توسط گروه مينسک سازمان امنيت و همکاري اروپا حل و فصل شود.
در نهايت آنکه، روسيه در طول دوره پساشوروي همواره از بحران‌هايي که در پيرامون خود ايجاد کرده به منظور ادامه سيادت خود در خارج نزديک گام برداشته است. هرچند که اين اقدامات سلبي هزينه دار، آنگونه که بايد مطلوب کرملين نبوده و بعيد است در آينده هم به نتايج مثبتي برسد. مسکو بايد با رويکرد ايجابي پيرامونش را به خود نزديک کند؛ در غير اين صورت بازي را در ميان مدت و بلند مدت خواهد باخت. با وجود استفاده ابزاري روسيه از ارمنستان و مناطق اشغالي آذربايجان عليه ترکيه، بعيد به نظر مي رسد که روسيه بتواند از طريق اين محور ضربه‌هاي کاري بر ترکيه وارد کند، زيرا روسيه با ارمنستان مرز مشترک ندارد ولي ترکيه داراي مرز ششصد کيلومتري با ارمنستان است، در عين حال با وجود عدم ارتباط زميني دو کشور و نداشتن رابطه ميان اين دو، ترکيه از طريق گرجستان قريب 300 ميليون دلار به ارمنستان صادرات دارد و اين امر براي ارمنستان حائز اهميت است.
از سوي ديگر روسيه داراي تواني که بتواند در ترکيه بحران سازي موثر و مداوم کند، نيست. به هرحال ترکيه با وجود برخي اختلاف مواضع با امريکا و غرب، تنها نيست و متحد آنهاست و اين سبب درک عميق روسها از کم و کيف رويکردش در قبال ترکيه است.
بديهي است ترکيه هم که خود را در جبهه داخلي و خارجي درگير کرده است، تمايلي به تشديد بحران در روابطش با روسيه نداشته و قصد انتقال تشنج به روسيه را ندارد. شايد اگر روزي لازم باشد ترکيه با متحدانش مجبور به رويارويي با روسيه شود، چنين تقابلي بروز کند؛ اما ترکيه به تنهايي وارد رويارويي سخت افزاري با روسيه نخواهد شد و در شرايط کنوني زمينه‌هاي تقابل نظامي غرب و ترکيه با روسيه قابل رويت نيست.
تکميل دومينو بحران
منطقه غرب آسيا و قفقاز در حال تجربه بحران جديدي است که در آن دو کشورهاي همسايه يعني ارمنستان و جمهوري آذربايجان با يکديگر مشکل ارضي پيدا کرده‌اند.
قره باغ کجاست؟
اين منطقه از آذربايجان با 150 هزار ساکن در بخشي به وسعت 12 هزار کيلومتر مربع که تا حدودي کوچکتر از "ايالت کنتيکت" آمريکاست از زمان پايان جنگ تمام عيار تحت کنترل نيروهاي ارمني قرار دارد .تلاش‌هاي بين المللي براي ميانجي گري تنها توانست اندکي به بهبود اين وضع کمک کند. ادامه يافتن درگيري‌ها يک ضربه اقتصادي براي ارمنستان بود؛ زيرا به دنبال ادامه يافتن درگيري‌ها ترکيه مرز خود را به روي اين کشور بست و تنها مرزهاي گرجستان و ايران به روي ارمنستان باز بود.اخيرا در درگيري‌ها در مرز "قره باغ" بين نيروهاي جمهوري آذربايجان و ارمنستان، دست کم 30 سرباز کشته شدند.
اين شديدترين درگيري از زمان پايان مناقشه بين "ايروان" و "باکو" براي کنترل اين منطقه جدايي‌طلب محسوب مي‌شود. منطقه قره‌باغ در قفقاز جنوبي که در دوره اتحاد جماهير شوروي سابق ضميمه خاک جمهوري آذربايجان شد، در سال‌هاي 1988 تا 1994 صحنه جنگي بود که بيش از 30 هزار کشته و صدها هزار آواره بر جا گذاشت؛ بيشتر ساکنان اين منطقه ارمني هستند.آسوشيتد پرس گزارش داد تنش طولاني مدت ميان ارامنه مسيحي و اکثريت مسلمان آذري در پي فروپاشي شوروي و مستقل شدن جمهوري‌ها منجر به وقوع جنگ شد. آتش بس سال 1994 باعث شد نيروهاي ارمنستان و جمهوري آذربايجان در سراسر منطقه غيرنظامي رو در روي يکديگر بايستند. به اين ترتيب هر روز گزارش‌هايي درخصوص وقوع درگيري ميان اين دو گروه منتشر مي شد.
در تقسيمات اداري اتحاد جماهير شوروي "قره‌باغ" بخشي از جمهوري آذربايجان بود. در سال 1988نيروهاي ارمني جنگ خود را براي تصرف اين زمين‌ها آغاز کردند. مدتي پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، جنگ تشديد شد و در سال 1994پس از اينکه ارتش ارمنستان اين بخش‌ها را به تصرف خود در آورد ، جنگ با آتش‌بس تمام شد .
موضع ايران
درگيري اخير در "قره باغ" دومينوي بحران منطقه اي را تکميل مي کند و موضع گيري‌هاي جمهوري اسلامي ايران به نحوي بوده که دو کشور جمهوري آذربايجان و ارمنستان را به خويشتنداري دعوت کرده است.علي لاريجاني رئيس مجلس شوراي اسلامي در اين زمينه اظهار داشت، اين حادثه نگراني‌هاي جديدي را در منطقه ايجاد کرده است و درجه بحران در منطقه آنقدر افزايش يافته است که جنگ جديدي را برنمي‌تابد؛ لذا از پارلمان‌ها و دولت‌هاي جمهوري آذربايجان و ارمنستان مي‌خواهيم که با خردمندي بر اين جنگ‌افروزي جديد مسلط شده و آرامش را به منطقه بازگرداند. «حسين جابري انصاري» سخنگوي وزارت امورخارجه در خصوص درگيريهاي اخير در منطقه قره‌باغ گفت: در حالي که منطقه شاهد اقدامات ويرانگر گروههاي افراطي بوده و نيازمند آرامش و استقرار است، دريافت اخبار نگران کننده از تشديد درگيري‌ها در منطقه قره باغ ميان آذربايجان و ارمنستان موجب نگراني شديد جمهوري اسلامي ايران است.وي افزود: ما هر دو همسايه شمالي خود را به خويشتنداري و پرهيز از هرگونه اقدامي که شرايط را سخت‌تر مي‌کند دعوت کرده و به آنان توصيه مي کنيم با توقف فوري درگيري‌ها، همه تلاش خود را براي بازگشت آرامش و حل و فصل مسالمت آميز اختلافات در چارچوب گروههاي صلح و سازمان ملل بکار گيرند. تلاش‌ها بر اين است که دو کشور همسايه يعني آذربايجان و ارمنستان در مسير صلح و دوستي گام بردارند و به اعتقاد صاحبنظران منطقه غرب آسيا و قفقاز تحمل يک جنگ جديد را ندارند.
البته قره باغ يک منطقه مهم محسوب مي شود که به نظر مي‌رسد تنها راه‌حل بازگشت صلح به اين منطقه ، مذاکرات دو جانبه است.سرژ سرکيسيان، رييس جمهوري ارمنستان، به وزارت امور خارجه اين کشور دستور داده است تا پيش نويس قراردادي را براي همکاري نظامي با "قره‌باغ" تدوين کند. وي تاکيد کرد: وزارت امور خارجه ارمنستان بايد با "قره‌باغ" همکاري کند. متن قرار داد بايد بررسي و به پارلمان ارائه شود. وي افزود: ارمنستان لازم مي داند تا کاملا به تعهداتش در خصوص تامين امنيت مردم "قره‌باغ" عمل کند.وي ادامه داد: از آنجاييکه ما يکي از طرف‌هايي هستيم که توافقنامه سال 1994 را امضا کرده‌ايم، اين حق را داريم تا دست به چنين اقدامي بزنيم.
سرکيسيان تاکيدکرد: جدا از نيروهاي نظامي، نهادهاي ديگر در ارمنستان به وظيفه خود در اين خصوص مشغولند و شرکاي ما در خارج از کشور نيز تماس‌هايي با ما داشته‌اند و ما بايد مشکلاتمان را خودمان حل کنيم اما به طور قطع نبايد کمک‌هاي ديگر کشورها را بي‌اهميت جلوه دهيم.
متاسفانه برخي کشورهاي منطقه در اين پروسه موضع حمايتي را در پيش گرفته‌اند که از جمله اين کشورها مي‌توان به ترکيه اشاره کرد. رئيس‌جمهوري ترکيه بر حمايت کشورش از جمهوري آذربايجان تاکيد کرد. رجب طيب اردوغان تاکيد کرد مردم ترکيه همواره در کنار مردم جمهوري آذربايجان خواهند بود.
از سوي ديگر، وزارت خارجه ترکيه در پي درگيريهاي نيروهاي جمهوري آذربايجان و ارمنستان، با صدور بيانيه‌اي ارمنستان را متهم به حمله به جمهوري آذربايجان کرد. وزارت امور خارجه ترکيه با محکوم کردن ارمنستان اين کشور را به پايان دادن به درگيري‌ها و رعايت آتش بس فراخواند. علي اف رئيس جمهوري آذربايجان درباره درگيري نظامي "قره باغ" گفت: "ارتش ارمنستان در اقدامي تحريک‌آميز به مواضع ما حمله کرد؛ اما پاسخ لازم را دريافت کرد و وادار به عقب‌نشيني شد".
واکنش‌هاي جهاني
همچنين "ولاديمير پوتين"، رئيس جمهوري روسيه آتش بس فوري را خواستار شد و دو طرف را به خويشتنداري دعوت کرد تا از فاجعه‌اي جديد جلوگيري شود. "فدريکا موگريني" مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز خواستار پايان فوري درگيري‌ها و رعايت آتش بس در اين منطقه شد.
"فرانک والتر اشتاين‌ماير"، وزير امور خارجه آلمان و رئيس دوره اي سازمان امنيت و همکاري اروپا، از طرف‌هاي درگير خواست در چارچوب گروه "مينسک"، مذاکرات را از سر بگيرند.درگيري‌ها در منطقه "قره باغ" وارد مرحله جديدي شده و لزوم هم افزايي همه کشورها براي جلوگيري از ادامه روند درگيري مهم و ضروري به نظر مي رسد چرا که تشديد بحران "قره باغ" مي تواند پاي برخي کشورهاي منطقه را نيز به اين بحران باز کند.
در همين حال،معاون کميسيون امور بين المللي شوراي فدراسيون (مجلس سناي روسيه) اعلام کرد، ترکيه از تشديد مناقشه در منطقه قره باغ کوهستاني به نفع خود استفاده مي کند.«ولاديمير جباراف» گفت: تشديد مناقشه قره باغ و زد و خوردهاي مسلحانه در اين منطقه به نفع ترکيه است و اين کشور با استفاده از اين مساله قصد دارد توجه روسيه را از سوريه به اين منطقه منحرف کند. مقام پارلماني روس مدعي شد، ممکن است تشديد مناقشه قره باغ با تحريک ترکيه انجام گرفته باشد.
تشديد تنشها در اين منطقه به نفع آنکارا است و مقامهاي ترکيه اميدوار هستند که مسکو در اين وضعيت توجه خود را به جاي سوريه به منطقه قره باغ متمرکز کند. ترکيه نياز دارد تا روسيه گرفتار اين مناقشه شود.
وي ادامه داد، ترکيه بطور معمول از جمهوري آذربايجان يکي از طرف‌هاي مناقشه حمايت مي‌کند. در شرايط کنوني مقامهاي آنکارا مي‌خواهند که روسها توجه خود را به اين مساله متمرکز کنند تا از سوريه دست بکشد.معاون کميسيون امور بين المللي شوراي فدراسيون در اين رابطه به افزايش ديدارهاي مقامهاي ارشد ترکيه از جمهوري آذربايجان پس از تيرگي روابط روسيه و ترکيه اشاره کرد و افزود: نمي گويم که اين تحريک آشکار است اما اين احتمال وجود دارد که ترکيه در تشديد مناقشه در قره باغ دخالت داشته باشد.جباراف گفت: اين مناقشه براي هيچ کس منفعتي ندارد. در وهله اول ارمنستان و جمهوري آذربايجان شرکاي روسيه هستند. مقام روس از طرف‌هاي مناقشه دعوت به توقف زد و خوردها و حل و فصل مسايل خود از طريق گفت و گو شد.
در همين حال «سرگئي ژلزنياک» معاون دوماي روسيه نيز اعلام کرد که به احتمال زياد حوادث قره باغ بر اثر اقدام تحريک آميز به وقوع پيوسته و در پشت اين حوادث، نيروي ثالثي قرار دارد که عامل اصلي بروز مناقشه است.ژلزنياک که از مقامهاي ارشد حزب حاکم روسيه واحد است، در صفحه خود در شبکه اجتماعي فيس بوک بدون نام بردن از کشوري افزود: کاملا آشکار است که در تشديد فوري مناقشه قره باغ، نيرويي علاقه مند است که به جنگ افروزي در منطقه خاورميانه و نيز مناطق قفقاز و آسياي مرکزي مي پردازد و موفقيت‌هاي تلاش‌هاي صلح جويانه و ضدتروريستي روسيه و متحدان ما در سوريه را نقطه ضعف خود مي داند.معاون دوماي روسيه خاطرنشان کرد، تشديد مناقشه قره‌باغ به نفع جمهوري آذربايجان و بويژه ارمنستان نيست. به همين دليل، به احتمال زياد نيروي سومي دخالت کرده که اکنون اطلاعات در مورد آن در برخي رسانه‌ها منتشر شده است. ارمنستان و جمهوري آذربايجان سال‌ها است که بر سر منطقه ارمني نشين قره‌باغ که جزيي از جمهوري آذربايجان بوده و اکنون در تصرف ارمنستان قرار دارد، با يکديگر مناقشه دارند.در سال 1988 نيروهاي ارمنستان جنگ خود را براي تصرف منطقه قره باغ در قلمرو جمهوري آذربايجان آغاز کردند و پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، اين جنگ تشديد شد.
از طرفي،مدير بخش فارسي خبرگزاري "ترند" جمهوري آذربايجان در تحليلي نوشت:به نظر مي‌رسد، بهبود روابط باکو با غرب، خصوصا شکسته شدن انحصار روسيه در صادرات گاز به اروپا با نگراني دولت مسکو مواجه شده و فشارها بر آذربايجان را مي‌خواهد به هر طريق افزايش دهد.دالغا خاتين اوغلو در يادداشتي، با اشاره به درگيريهاي اخير ميان ايروان و باکو در منطقه قره باغ نوشت: "انتظار مي‌رفت که با ميانجيگري روسيه درگيريهاي خونين نظامي ميان جمهوري آذربايجان و ارمنستان ساعت سه بعد از ظهر روز شنبه برابر با 14 فروردين ماه متوقف شود، اما نه تنها اين ميانجيگري با شکست روبرو شد، بلکه تنشها طي همان روز و حتي شب يکشنبه به صورت فزاينده‌اي ادامه يافت.مرگ دهها نفر به صورت رسمي تاييد شده است و با توجه به آمارهاي منتشر شده مبني بر وجود صدها زخمي، انتظار مي‌رود که شمار تلفات افزايش يابد.
در همين زمينه، وزارت دفاع آذربايجان طي بيانيه‌اي اعلام کرد نيروهاي جمهوري آذربايجان موفق به آزادسازي يک شهرک و يک بلندي استراتژيک شده بودند که تلاش نظاميان ارمنستان براي بازپس گيري آن منجر به کشته شدن دهها نظامي ارمنستاني در روز يکشنبه گذشته شده است.
اگر اين خبر تاييد شود، شمار کشته‌هاي طرفين از زمان آتش بس در سال 1994 تاکنون بي سابقه است.البته از زمان آتش‌بس تاکنون، همواره تنشها و نقض آتش‌بس ادامه داشته و در مقاطعي تلفات زيادي نيز برجاي گذاشته است.در آخرين واکنشها، وزارت دفاع آذربايجان اعلام کرده است که در پي درخواستهاي بين‌المللي، دولت باکو با حسن نيت تصميم گرفته است تا مقابله نظامي را به صورت يکجانبه متوقف کند، مشروط بر اينکه نيروهاي ارمني حملات خود را متوقف کنند.
تاکنون ايران، آمريکا، سازمان ملل، کشورهاي اروپايي و برخي سازمانهاي بين‌المللي از دو طرف خواسته‌اند که عمليات نظامي را متوقف کنند.
مدير بخش فارسي خبرگزاري ترند نوشته است:آنچه که در درگيريهاي اخير جلب توجه مي‌کند، شليک خمپاره و استفاده از ادوات سنگين توسط ارمنستان است که باعث شده برخي روستاها از زنان و کودکان تخليه شوند.ارمنستان برخلاف قطعنامه‌هاي سازمان ملل حاضر به بازگرداندن مناطق اشغالي که 20 درصد از کل اراضي آذربايجان است، نمي‌شود.
در اين يادداشت آمده است: "با توجه به عواقب سنگين استفاده از سلاحهاي سنگين عليه نيروهاي جهموري آذربايجان براي ارمنستان، برداشت بسياري از کارشناسان امنيتي و سياسي بر اين است که اين حملات نمي‌توانسته بدون چراغ سبز روسيه انجام شود.روسيه يک پايگاه نظامي بزرگ در ارمنستان دارد و حوزه انرژي، اقتصاد و امنيت ارمنستان به شدت وابسته به روسيه است. با اين وجود، عدم تمکين دولت ايروان از ميانجيگري روسيه براي آتش بس قابل تامل است. از دوران قبل از استقرار اتحاديه جماهير شوروي تاکنون روسها از برگ ارامنه عليه ترکيه و آذربايجان استفاده کرده‌اند.
به نظر مي‌رسد، بهبود روابط باکو با غرب، خصوصا شکسته شدن انحصار روسيه در صادرات گاز به اروپا توسط خط لوله کريدور جنوبي در آينده نزديک، همچنين ديدارهاي هفته جاري رئيس جمهوري آذربايجان با مقامات آمريکا با نگراني دولت مسکو مواجه شده و فشارها بر آذربايجان را مي‌خواهد به هر طريق افزايش دهد.قرار است به زودي آخرين حلقه خط لوله گازي کريدور جنوبي، يعني ساخت بخش اروپايي اين خط لوله آغاز شود و تا چهار سال آينده 16 ميليارد متر مکعب گاز ميدان شاه دنيز جمهوري آذربايجان که ايران هم 10 درصد در آن سهم دارد، به ترکيه و اروپا صادر شود.
جمهوري آذربايجان همچنين تلاش مي‌کند سهام چندين پروژه ترانزيتي گاز در اروپا، از جمله سهام شرکت گاز يونان و خط لوله يونان-بلغارستان را خريداري و همچنين ساخت يک ترمينال گاز مايع در اين منطقه را آغاز کند که عرصه را براي پروژه‌هاي روسيه براي توسعه صادرات گاز خود به اروپا مقداري تنگ مي‌کند.لذا، نگراني کارشناسان جمهوري آذربايجان از اقدامات بعدي روسيه و توسل به انواع فشارها عليه دولت باکو چندان هم بي مورد به نظر نمي‌رسد.
ش.د9502584
