(روزنامه اعتماد ـ 1395/09/24 ـ شماره 3694 ـ صفحه 6)
«فساداقتصادي، رانت و اختلاس از بيتالمال» چند سالي است كه فرياد سياستمداران كشور از منتهي اليه چپ تا منتهي اليه راست را درآورده. پديدهاي شوم و شالوده شكن كه حالا بيش از هر زمان ديگري منجر به نگراني انقلابيون سابق شده تا جايي كه اين نگراني ميتواند به راحتي احمد توكلي اصولگرا و ابراهيم اصغرزاده اصلاحطلب را كنار هم بنشاند و اين دو كنشگر سياسي از دو زاويه، يك حرف مشترك بزنند. ديروز اصغرزاده و توكلي به ميزباني انجمن اسلامي ترقيخواه به دانشگاه شهيد بهشتي رفتند تا از مصايب استمرار فساد اقتصادي در نظام سياسي ايران سخن بگويند و راهحلهايشان را به دانشجويان ارايه دهند. ابراهيم اصغرزاده و احمد توكلي هر چند منش و روششان همچون همه تفاوتهاي سياسي اصلاحطلبان و اصولگرايان است اما در نقطه مبارزه با رژيم خودكامه پهلوي و فساد به هم ميرسند. چه آنكه توكلي طعم زندان را چشيده و اصغرزاده هم اشغال سفارت امريكا را به محض پيروزي انقلاب طراحي كرد تا امريكا، شاه را به ايران بازگرداند. شايد امروز مختصات ذهنيشان شباهتي به هم نداشته باشد اما بيترديد هر دوي آنان با شخم شورهزار سلطنت و استقرار نظام سياسي جديد، آرمان كشور پر عدالت و كم فساد را تصور ميكردند. همين بود كه ابراهيم اصغرزاده در ميانه سخنانش گريزي به همين آرمانخواهي زد و گفت: «وقتي دانشجو بودم از روي دست شريعتي به ابوذر رسيده بودم و تصور ميكردم كشوري سراسر عدالت و بدون فساد خواهيم ساخت.» احمد توكلي هم شاهبيت اظهاراتش جايي بود كه گفت: «جمهوري اسلامي را كودتا و حمله نظامي نميتواند براندازد اما آنچه نظام را تهديد ميكند فساد است. متاسفانه در كشور كم كم ايدئولوژي ثروت اندوزي جاي اعتقاد به خدمت را گرفت.» اصغرزاده و توكلي ديروز شبيه هم حرف زدند. هر كدام از زاويهاي به چرايي و چگونگي فساد اشاره كردند. هر دو هم براي تحليلهايشان، شاهد مثالهايي تاريخي داشتند. از جنگ و سياستهاي اقتصاد دولتي گرفته تا دولت پس از جنگ، از دولت اصلاحات تا دولت احمدينژاد در جزء به جزء سخنان اين دو سياستمدار اصلاحطلب و اصولگرا بازخواني شد تا تصوير دقيقتري از چگونگي ماجراي فساد در كشور ارايه شود. اينچنين بود كه اين دو فعال سياسي از دو جناح رقيب هم مدام سخنان يكديگر را تاييد ميكردند تا نشان دهند كه اگر در قبال هر پديدهاي شبيه يكديگر نميانديشند، از «تنور گرم بازار فساد اقتصادي» در ايران نگراني مشتركي دارند.
توكلي: آنچه نظام را ميتواند براندازي كند، فساد است
احمد توكلي دومين سخنران مراسم بود. توكلي كه پشت تريبون رفت يك پاورپوينت براي تشريح دقيقتر سخنانش به دانشجويان نشان داد. پاورپوينتي از نمودارها و رتبه كشور در شاخصههاي اقتصادي در مقاطع زماني مختلف مديريتي كشور. به هر قسمت كه ميرسيد توكلي خاطراتي از آن دوره داشت. توكلي در ابتداي اظهاراتش و در پاسخ به تمجيد اصغرزاده از وي گفت: اشتراكات اساسي بين دو جور فكر كردن ما سياسيون وجود دارد. توكلي با بيان اينكه فساد نبايد سياست زده و جناحي شود به تعريف فساد پرداخت و گفت: «فساد انحراف از تصميمگيري از مصالح عمومي به منافع گروهي، شخصي، تباري، قومي و خارجي است. بنا بر فرض بخش عمومي از افراد عاقلي تشكيل شده كه خيرخواه و توانا و با تلاش تصميماتي به نفع عموم مردم ميگيرند. اگر اين تصميمگيري بنا بر جناح من و گروه من و حزب من شود فساد به وجود ميآيد.»
فساد سيستماتيك
وي در پاسخ به اين سوال كه از نظر فساد در حال حاضر در كجا قرار داريم؟ اظهار داشت: «فساد وقتي سيستمي است كه دستگاههاي مسوول مبارزه با فساد و نظارتي خود به درجاتي از فساد آلوده شوند.»
نشتي در سيستم مسؤول مبارزه با فساد
او در ادامه با بيان مثالي از فساد سيستماتيك در كشور گفت: «چندي پيش نامه مهمي براي من آمده بود كه فلان بازار دچار فساد شده است. من نامهاي نوشتم و رويش هم نوشتم برسد به سازمان بازرسي كل كشور و روي آن عنوان شخصي گذاشتم. چند روز بعد در بازار فردي كه فساد ميكرد به من گفت كه به سازمان بازرسي كل كشور نامه نوشتهاي. اين نشان ميدهد كه سيستم سوراخ است و نشتي دارد. در اين شرايط مبارزه سخت ميشود.»
نفوذ مفسدان در مجاري تصميمگيري
رييس هياتمديره ديدبان شفافيت و عدالت ادامه داد: «فساد سيستمي يك مرحله بالاتر هم دارد و آن هم اينكه مفسدان در مجاري تصميمگيري نفوذ و سعي ميكنند قوانين را به نفع خود تغيير دهند. اينجا فساد قانوني اتفاق ميافتد. در اين صورت وقتي سيستم دارد قانوني كار ميكند بهطور خودبهخودي منافع عدهاي خاص را تامين ميكند و منافع را به سمت دستهاي خاص هل ميدهد.»
واويلا از سلطه فساد
توكلي در ادامه به مرحله خطرناكي از فساد اشاره كرد و اظهار داشت: «مرحله بدتري وجود دارد كه به آن سلطه فساد ميگويند. آن ديگر واويلا است و مبارزه كردن با آن تقريبا ممكن است اما طي آن اتفاقات عجيب و غريبي خواهد افتاد.» توكلي با تشريح اين سه نوع فساد يعني فساد سيستمي، فساد قانوني و فساد سلطه در ادامه اظهاراتش گفت: «كشور ما الان دچار فساد نوع اول است و به معناي دوم هم كم و بيش دچار هستيم. در مجلس هشتم بودم كه ميخواستيم ماليات بر عوايد سرمايه را در بخش مسكن و زمين بحث كنيم. احتكار در بخش مسكن و زمين كم خرج و بيخرج است و نرخ تورم در مسكن زياد است، احتكارش مقرون به صرفه است. براي اينكه ماليات عايدي در بخش زمين و مسكن دو در هزار قيمت منطقه است. يعني بسيار كم است. ما ميخواستيم اين مساله را سامان دهيم. خيلي تلاش كرديم كه اين كار درست شود اما دو عامل مزاحم بود. يكي رييس كميسيون اقتصادي بود. البته تلاش كرديم كه اين فرد در مجلس هشتم ردصلاحيت شود اما متاسفانه تاييد شد. در مجلس دهم ديگر او را تاييد صلاحيت نكردند. در مورد اين مطلب در مجلس بسيار جامع گزارش دادم اما طرح من ٤٧ درصد راي آورد. در يك فرصت ديگر از نو با تبصرههاي بيشتري همان موضوع را در مجلس مطرح كردم و در صحن ٥٧ درصد به ما راي دادند. خوشحال شديم كه راي آورده است اما رييس مجلس گفت كه تصويب نشده است. پرسيديم چرا؟ گفتند كه تبصرهاي ميگويد بايد دو سوم راي بياورد و موضوع را كنار گذاشتند و در دستور بعدي رفت.»
يقه سفيدها
توكلي خاطرهاي ديگري هم از چگونگي فسادهاي سيستماتيك تعريف كرد: «فردي در شهرداري برجي ساخته بود كه ٨٠ ميليارد تومان به شهرداري بدهكار بود. بعد هم او را معاون وزير گذاشتند. سرو صدا شد و آقاي روحاني او را عزل كرد.» او در ادامه تصريح كرد: «در فساد سيستمي جرم يقه سفيد اتفاق ميافتد. اين اصطلاح جامعهشناسان است. آنها فاسداني هستند كه شيك و به ظاهر محترم هستند و چون با مجرمان يقهسفيد ديگر همدست هستند دير به دام ميافتند.»
اقتصاد نفتي و اقتصاد دولتي؛ ريشههاي فساد
توكلي ريشههاي فساد را اينگونه برميشمارد: «اقتصاد نفتي و اقتصاد دولتي از ريشههاي فساد هستند كه هنوز هر دو در كشور ما وجود دارند. دولت بايد به مردم پاسخگو باشد. ريشه ديگر آن رشد تمايلات اشرافيگري و رفاهطلبي در مسوولان است.» توكلي به اينجا كه رسيد زبان به گلايه گشود: «بنده در قوه مجريه و قوه مققنه بودهام و هم روزنامهنگار بودم، متاسفانه خيرخواهيها را گوش نكردند.» توكلي ادامه داد: «در مجلس سوم بودم كه فردي در كميسيون پست و تلگراف ١٥ روز براي كار با خانوادهاش و افرادي ديگر به كشورهاي خارجي رفته بود. من اين را در روزنامه نوشتم.»
آزادي رسانهها، راهحل مبارزه با فساد
او با بيان اينكه اگر روزنامهها راحت بتوانند بنويسند و حرف بزنند فساد در كشور كم ميشود، گفت: «متاسفانه در كشور كمكم ايدئولوژي ثروت اندوزي جاي اعتقاد به خدمت را گرفت و تبديل ايدئولوژي خدمت به ايدئولوژي ثروت اثر بدي گذاشت. چرا؟ براي اينكه ماهي از سر گنده گردد ني ز دم. فساد از بالا شروع ميشود. پيامبر اكرم(ص) ميفرمايند: افرادي هستند كه اگر به صلاح باشند جامعه به صلاح است و اگر به فساد دچار باشند جامعه به فساد ميافتد. الامرا و العلما دو كلمهاي هستند كه پيامبر به كار ميبرد. بنابراين فساد از بالا شروع ميشود. كم كم شرايطي پيش ميآيد كه مردم ميگويند اگر اين ايمان است كه شما داريد ما نميخواهيم.»
گروكشي از وزرا
وي ادامه داد: نمايندهاي در مجلس براي اينكه خواستهاش انجام شود گروكشي ميكند. از وزير سوال ميكند و وزير را استيضاح ميكند و اگر خواستهاش عملي شود سوال و استيضاح را پس ميگيرد. اينجا بود كه اين فعال سياسي اصولگرا از اوايل انقلاب اينگونه ياد كرد: «فساد اثر كلام را كم ميكند. اوايل انقلاب من سخنگوي دولت بودم. زماني كه حرف ميزدم مردم مثل عسل ميخوردند و حرفها شنيده ميشد. الان شايد تنها ١٠ نفر در كشور هستند كه وقتي حرف ميزنند شايد مردم حرفشان را باور ميكنند.»وي همچنين فساد غير قابل پيش بيني را از فساد قابل پيشبيني تمييز داده و گفت: «فساد غيرقابل پيشبيني مخربتر از فساد قابل پيشبيني است.» وي با بيان اينكه فساد سياسي باعث ميشود كه توجه به فقرا كم شود، اظهار كرد: «فساد اعتبار دولت را كم ميكند و امنيت و رشد پايين ميآيد و هم نرخ سرمايهگذاري كاهش مييابد.» توكلي ادامه داد: «امروز ميبينيم كه افراد با پول و راي خريدن، نماينده ميشوند. همين شرايط در مجموع باعث ميشود كه به چرخهاي از زر و زور و تزوير برسيم كه كشور را قبضه كرده است.» وي با بيان اينكه فساد سياسي با اخلاق و دين اسلام تعارض دارد، گفت: «مردم با خود فكر ميكنند شايد پشت قرآن چيزي نوشته كه اينگونه افراد اينچنين زندگي ميكنند. در حالي كه هيچ جاي قرآن و دين چنين زندگياي را تاييد نميكند.» رييس هياتمديره ديدبان شفافيت و عدالت با بيان اينكه بودجهنويسي در كشور ما ضعيف است، گفت: «دولتها وقتي بودجه مينويسند قوانين كشور را تغيير ميدهند. بايد دقت كرد كه پول نفت هم چاره نميكند. نمودارها نشان ميدهد كه حتي در دوره احمدينژاد هم كه درآمد نفتي بالا بود، مشكلات حل نشد.»
شفافيت اطلاعاتي
وي با بيان اينكه اطلاعات اقتصادي بايد شفاف و در اختيار عموم باشد، گفت: «اينكه تنها عدهاي خاص به اطلاعات دسترسي دارند خود فسادزا است. گردش آزاد اطلاعات خود از مواردي است كه فساد را كاهش ميدهد.» توكلي در پايان سخنانش به مساله ياشار سلطاني اشاره كرد و گفت: من اگر به جاي قوه قضاييه بودم ابتدا ليست منتشر شده را بررسي ميكردم و اگر جرمي اتفاق افتاده پيدا ميكردم. اگر هم افرادي از ليست مجرم نبودند آن روزنامهنگار را ميخواستم و ميپرسيدم كه آيا ميدانسته كه اين افراد بيگناه بودهاند يا خير. اگر روزنامهنگار ميگفت نميدانسته او را رها ميكردم.»
اصغرزاده: جامعه نبايد خود از فساد قباحتزدايي كند
ابراهيم اصغرزاده در نشست «فساد در اقتصاد ايران-علل، ريشهها و پيامدها» با اشاره به فساد سياسي گفت: «فساد مسالهاي سياسي است و ميتواند تمام حيات جامعه را درگير كند.»
پوتين و انتخابات آمريكا
اصغرزاده در ادامه اظهار داشت: «در قرن بيستم مبارزه با امپرياليسم خيلي طرفدار پيدا كرده بود. بنده آن زمان دانشجو بودم و تصور ميكردم كه امپرياليسم و كاپيتاليسم بهصورت ذاتي فاسد است. آن زمان تصور نميكرديم كه حكومتهاي ايدئولوژيك دچار فساد شوند و همه فساد را در اردوگاه سرمايهداري تلقي ميكرديم. غلط هم نبود. امروز برآمدن ترامپ در امريكا و حرفي كه گفته ميشود پوتين به افشاي ايميلهاي خانم كلينتون كمك كرده نشان ميدهد كه چقدر در دنياي كاپيتاليسم و حتي در امريكا اين نوع تقلبها به عنوان ابزاري براي به قدرت رسيدن مورد استفاده قرار ميگيرد. خانم كلينتون هم متعلق به فساد وال استريت است. طرفين در اين رقابت از مهمترين دشمنشان يعني پوتين استفاده كردند.»
او در ادامه تحليلش به اتفاقي تاريخي ارجاع ميدهد: «٢٥ سال پيش سروصداي شكسته شدن استخوانهاي كمونيسم و شوروي در بلوك شرق شنيده شد. اكثريت نظريهپردازان معتقدند اين فروپاشي به خاطر فساد بوده است. اين مساله حكايت از اين دارد كه فساد آنقدر ميتواند خطرناك باشد و به عنوان دشمن اصلي نظام فعال شود كه بدون شليك يك گلوله يا بدون يك اقدام نظامي يا تهاجم خارجي باعث فروپاشي يك تمدن، يك حكومت و يك ابرقدرت شود. ديگر كشورهايي هم كه نظام برنامهريزي متمركز را انتخاب كردند دچار بحران شدند.»
ماجراي فساد در ايران
او در ادامه به مساله فساد در ايران اشاره كرد و گفت: «در كشور ايران فساد مسالهاي بسيار مهم است. اينطور نيست كه يك حكومت ايدئولوژيك تنها دچار فساد شود. حكومتهاي غير ايدئولوژيك هم دچار فساد ميشوند. اما آيا بايد پرسيد حكومتهاي ايدئولوژيك ميتوانند با فساد مبارزه كنند؟ يعني حكومتها جداي از ايدئولوژي حاكم ميتوانند با فساد مواجه شوند؟اصغرزاده در ادامه به چهار اتفاق مهم بعد از كودتاي ٢٨ مرداد١٣٣٢ يعني اصلاحات ارضي، انقلاب اسلامي، جنگ، تحريمها كه بستر ساز فساد بود اشاره كرد و مدعي شد كه در بستر اين اتفاقات در تاريخ اجتماعي ايران فساد شكل گرفته است: «اين مسائل در رابطه حكومت و مردم و نگاه مردم به حكومت تاثيرگذار بود.» اين فعال سياستمدار اصلاحطلب در همين رابطه به ماجراي جنگ تحميلي اشاره كرد و اظهار داشت: «در زمان جنگ عدهاي شروع به ثروتاندوزي و احتكار كردند و در مقابل دولت وقت يعتي دولت ميرحسين موسوي به برخي سياستهاي دفاعي دست زد. اين سياستها چه غلط و چه درست براي اين بود كه جامعه جنگ را بتواند تحمل كند.» وي ادامه داد: زماني كه باحكومت شاه مبارزه ميشد كمونيستهاي ارتدوكس در كشور با سرمايهداري صنعتي مخالفت كردند وكارخانهها و بنگاهها مصادره شد اما دست به تركيب بازار زده نشد. يعني سرمايهداري تجاري كه جنس خارجي را در داخل توزيع ميكرد جاي خود ميماند. رابطه بازار و روحانيت شرايط امني براي بازاريان ايجاد كرد كه بتوانند موقعيت خود را بعد از انقلاب تثبيت كنند و حتي ارتقا دهند. در شرايط جنگ اين مساله حساستر شد و بخشهايي از جامعه فقيرتر شدند. يعني وقتي آخر جنگ حساب كتاب ميكرديم ميديديم كه ثروت تجار و بازاريان افزايش پيدا كرده است.»
خصوصيسازي و دستاندازي به بيتالمال
وي در ادامه سخنانش از تغيير سياستهاي اقتصادي پس از جنگ گفت. از اينكه مسوولان كشور و دولتمردان براي تحقق عدالتمحوري به اين تحليل رسيدند كه بايد به سمت اجرايي كردن سياستهاي خصوصيسازي بروند و آزادسازي اقتصادي را در دستور كار قرار دهند. وي تاكيد كرد: با همين نگاه بود كه دولت سازندگي تصميم به واگذاري بخشي از اموال و سرمايههاي عمومي گرفت.
دولت بزرگ، عامل فساد
اصغرزاده در ادامه تصريح كرد: «در ذهن دولت سازندگي اين تحليل وجود داشت كه دولت بزرگ عامل فساد است.» او به دوران نمايندگياش در مجلس سوم اشاره كرد و گفت: آن زمان سوالم اين بود كه با اين نوع سياستهاي اقتصادي چه كساني منتفع ميشوند و اما هرگز جوابي به اين پرسش داده نشد. وي افزود: «بعد از مجلس سوم و فرداي روز اتمام كار من در مجلس بنده به همراه نماينده ديگري بازداشت شديم. مدتي را در سلول انفرادي به خاطر سخنرانيهايم در مجلس گذراندم.»
رويكرد اصلاحطلبان براي مقابله با فساد
او در ادامه روند از ادامه تحليلهاي همفكرانش از وضعيت اقتصادي كشور گفت. از اينكه طي تحليلهايشان به اين نتيجه رسيدند كه چه سياستهاي تعديل اقتصادي دولت هاشمي و چه سياستهاي انقباضي دولت مهندس موسوي يا هر سياست اقتصادي در دستور كار باشد بدون نظارت بر فساد اقتصادي ممكن نخواهد شد. اصغرزاده با بيان همين ديدگاه در ادامه گفت: «ما به اين تحليل رسيديم كه سياست بايد اصلاح شود. وقتي جامعه مدني قدرتمند شود و قانون سر جاي خودش قرار گرفت و مرزهاي قانون براي مردم محترم شمرده شد و وقتي يك جامعه به عنوان ديدهبان دولت و مسوولان را كنترل كرد، شرايطي ايجاد ميشود كه با خود رونق ميآورد. هر سيستم دولتي هم كه روي كار باشد بدون نظارت مردمي دولت دچار فساد و انحراف ميشود.»
توقف روند فساد در دولت اصلاحات
وي افزود: ممكن است افرادي دولت آقاي خاتمي را نقد كنند و آن را ضعيف بپندارند اما بايد پذيرفت كه بسياري از روندهاي فسادي در دولت اصلاحات متوقف شد و شاخصهاي اصلاحطلبانه توانست مردم را مشرف بر سيستم اقتصادي كند. به همين دليل در دولت آقاي خاتمي به رقم اينكه قيمت نفت كاهش پيدا كرد و دولت بوش ايران را محور شرارت قرار داده بود و محدوديتهاي بينالمللي داشتيم اما نرخ رشد اقتصادي و ديگر شاخصها مثبت بودند. ما از بين ١٧٠ كشور در شاخص جهاني فساد بالاتر قرار گرفت.
دولت احمدينژاد و رتبه ايران در فساد
اصغرزاده در ادامه با مقايسه تطبيقي دولت اصلاحات و دولت احمدينژاد تاكيد كرد: در دولت احمدينژاد كه ٧٠٠ ميليارد دلار درآمد نفتي داشت، نرخ فساد افزايش پيدا كرد و در جدول شفافيت بينالمللي ايران رتبه در رتبه حدودي ١٥٠ قرار گرفت. وي افزود: چرا در دوره احمدينژاد كه پيشتر از آن راه اصلاحطلبي را كشور طي كرده بود، دچار ايست قلبي شد؟ چرا با آمدن احمدينژاد كه نقش يك رابينهود را بازي ميكرد و پول نفت را سر سفرهها ميآورد جامعه به وضعيت خود غارتگري رسيد؟ چرا بايد به وضعيتي برسيم كه دولت آنقدر دستاندازي در اموال عمومي كند كه مال خودسازي كند، يعني تصور كند كه اموال عمومي متعلق به خودش است؟ ريشه اين تفكر چه ايدئولوژيك و چه غيرايدئولوژيك در نگاهي بود كه آقاي احمدينژاد به كل جامعه داشت و بخشي از اصولگرايان تندرو هم هنوز همين تفكر را دارند.
شهروند درجه يك و درجه دو
اصغرزاده در بخش ديگري از اظهاراتش با اشاره به تفكري كه معتقد به شهروند درجه يك و درجه دو است، اظهار داشت: شهروند درجه يك و شهروند درجه دوسازي، فسادآور است. چرا كه شهروند درجه يك ميتواند سهميه داشته باشد و از رانت استفاده كند و بعد از فارغالتحصيلي در بهترين شركتها استخدام شود اما شهروند درجه دو امكان ورود به حلقه مديريتي و مناصب را ندارد و تا وقتي كه اين سيكل ادامهدار است مبارزه با فساد كليشهاي و تزييني خواهد بود. اين فعال سياسي اصلاحطلب در بخش پاياني اظهاراتش از احمد توكلي براي مبارزه با فساد اقتصادي تقدير كرد و گفت: از احمد توكلي بسيار تقدير ميكنم چرا كه او هم سعي كرده و ميكند كه با فساد مبارزه كند و اين تلاش بسيار ارزنده است.
آزاديهاي اجتماعي تنها راه مبارزه با فساد
وي تاكيد كرد: «جامعه نبايد خود از فساد قباحتزدايي كند. اينكه فردي اموال عمومي را مال خودسازي كند زرنگي نيست، دزدي است و جامعه بايد به اين مساله توجه داشته باشد. وي با بيان اينكه در كشور اقتصاد زيرزميني وجود دارد گفت: بسياري از اين گروهها كه در اقتصاد سايه قرار ميگيرند، ماليات نميدهند و گمركي نميپردازند.» او ادامه داد: «آزاديهاي اجتماعي و جامعه مدني از راههاي مبارزه با فساد است.»
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=62528
ش.د9502858